Dankzij het cinefiele filmfestival Il cinema ritrovato 2023 in Bologna heb ik de Egyptische cineast Tewfik Saleh (1926-2013) en diens indrukwekkende meesterwerk The Dupes / Al-makhdūʿūn' (1972) leren kennen. De beklijvende film werd pas dit jaar uit de vergetelheid gehaald en digitaal gerestaureerd dankzij The Film Foundation’s World Cinema Project.
Het was een van de eerste fictiefilms over het lot en lijden van Palestijnse vluchtelingen. Op 29 en 30 november wordt deze unieke speelfilm eenmalig vertoond in Brussel, Antwerpen en Gent (zie kader onderaan).
De zoekende kunstenaar en intellectueel die regisseur Tefwik Saleh zijn leven lang was, vond dankzij The Syrian General Organization begin jaren 70 toch financiële middelen en locaties in Syrië. Het resultaat is een magistrale film, en een trouwe bewerking van de verzetsroman, Men in the Sun (1963) van de Palestijnse schrijver en activist Ghassan Kanafani (1936-1972), dat recent in Nederlandse vertaling verscheen als Mannen in de zon.
De Syrische-Egyptische-Palestijnse productie zou een panarabische film kunnen zijn, ware het niet dat de film (net als het boek) de illusie van de panarabische macht en dito solidariteit pijnlijk doorprikt. Kanafani werd in Beiroet vermoord door de Israëlische Mossad nadat eerder dat jaar The Dupes in première was gegaan in Syrië.
Kanafani heeft de verfilming van zijn boek wel nog kunnen zien. Saleh smokkelde zelf de film van Damascus naar Beiroet. Kanafani was een marxist pur sang, die de gruwel van het imperialisme in de wereld vertelt in een (on)menselijk verhaal waarin drie Palestijnen van drie verschillende generaties een beter leven zoeken in de verzengende woestijnzon.
Zowel de roman als de film zijn suspense thrillers van formaat. De drie Palestijnen worden meegesmokkeld in een vrachtwagen met watertank die hen van een miserabel vluchtelingenkamp in Irak naar het olierijke Koeweit moet brengen. De spannende en riskante trip op leven en dood in het tweede deel doet denken aan de levensgevaarlijke vrachtwagenkoers in Henri-Georges Clouzots Le salaire de la peur (1953).
The Dupes stuitte na zijn première op op censuur diverse filmfestivals in Arabische landen. Een Libanese collega filmhistoricus uit Beiroet heeft de film nooit gezien. Lange tijd was er een filmversie in omloop in slechte staat van zowel beeld als geluid. Pas nu is er eindelijk een digitale restauratie te bekijken en te beluisteren. Een waar meesterwerk.
Tragische actualiteit
De gerestaureerde film heeft sinds oktober 2023 helaas een urgente en tragische relevantie gekregen. Op 7 oktober viel de radicale soennitische verzetsbeweging Hamas met terreur burgers in het zuiden van Israël aan en gijzelde ook een paar honderd onschuldige Israëli’s. Daarop ontketende Israël in het totaal geïsoleerde en ontredderde Gaza een disproportionele oorlog tegen het extremistische Hamas met duizenden onschuldige Palestijnse doden, waaronder vele volstrekt machteloze kinderen en baby’s tot gevolg.
De vreselijke aanval van Hamas en het meedogenloze terugslaan van het Israëlisch leger legt nogmaals de 75-jarige patstelling in Israël-Palestina bloot. Israël is een onafhankelijke staat sinds 1948, Palestina is nog altijd geen staat. Dat is een onrecht.
Ondertussen gaat de bezetting van Palestijnse gebieden (Oost-Jeruzalem en Westelijke Jordaanoever) onverminderd voort en is ze onder de huidige, extremistische Israëlische regering alleen maar toegenomen. Palestijnen, bedrogen door hun eigen politieke leiders van het corrupte Fatah en het fanatieke Hamas zijn nog altijd zonder eigen land, zonder eigen staat.
The Dupes laat zien hoe de gewone Palestijnen gisteren en vandaag nog steeds in de steek zijn en worden gelaten door hun eigen en andere dictatoriale Arabische leiders, door het wegkijkende Westen en door een fanatieker en gewelddadiger geworden Israëlische regering die internationaal recht en oorlogsrecht aan zijn laars lapt.
De oorlog moet stoppen, de bezetting van Palestina dient op te houden en het overleg over de noodzakelijke tweestatenoplossing Israël-Palestina moet opnieuw aangegaan worden door gematigde leiders met begrip, empathie en geduld.
Een overleg dat misschien inspiratie kan putten uit de moedige, leergierige en kunstzinnige dialoog tussen de Palestijnse auteur en intellectueel Edward Said (1935-2003) en de Israëlische musicus en kunstenaar Daniel Barenboim (1942), een gesprek dat voortleeft in de Barenboim-Said Foundation, de Barenboim-Said Akademie, het West-Eastern Divan Orchestra en tal van andere dialoog- en vredesbevorderende initiatieven.
Of in de woorden van Barenboim:
The Dupes (1972) wordt in samenwerking met Classics Restored en CINEA (Vlaamse dienst voor filmcultuur) vertoond op 29 november 2023 om 19u30 in CINEMA RITCS Brussel, en op 30 november om 20u15 in DE CINEMA Antwerpen en om 20u30 in KASKCINEMA Gent.
