Hoe extreemrechts, journalistiek en sociale media een racistische haatstorm veroorzaakten

31 maart 2023, 15.21 uur. Burgemeester van Brugge Dirk De fauw (CD&V) plaatst een foto op Facebook, waarmee hij de aanstelling van Dalilla Hermans en Marthe Soete aankondigt als trajectcoördinator en projectmedewerker om de stad Brugge voor te bereiden op de verkiezing van Europese culturele hoofdstad in 2030. Er volgt een storm van honderden reacties, waarvan een aanzienlijk deel racistische haat bevat, exclusief gericht tegen Hermans.

Burgemeester De fauw roept de racistische haatposters de volgende avond om 18.19 uur in een reactie ter verantwoording. “De reacties op de aanstelling van Dalilla Hermans die samen met het Brugse culturele veld het programma en thema voor Brugge 2030 mag uitschrijven, maken mij bijzonder triest”, stelt hij. “Sommige opmerkingen zijn de puurste vorm van racisme en zijn dan ook strafbaar.”

Maar er is iets vreemds aan de hand. De haatreacties waren zo goed als allemaal verschenen op 1 april tussen 15 uur en 18 uur. Dit terwijl er in de 24 uur ervoor slechts vijf reacties verschenen op de post van De fauw, die bovendien overwegend positief waren. Opmerkelijk, want Facebook is een vluchtig medium en algemeen wordt door marketingdeskundigen aangenomen dat engagement oftewel betrokkenheid van een post doodslaat na zes uur.

De haatreacties ontstonden dan ook niet spontaan, maar werden pas geplaatst nadat enkele spilfiguren uit het netwerk van Schild & Vrienden en Vlaams Belang in actie waren gekomen. De eerste die specifiek Dalilla Hermans viseerde onder de post van De fauw was Pieter Vandermoere. Hij is actief als auteur bij het extreemrechtse PAL NWS en was in 2018 voorzitter van een stuurgroep die werd samengesteld door Dries Van Langenhove om de neofascistische jongerenvereniging Schild & Vrienden te ‘professionaliseren’

De reportage over die jongerenbeweging die Pano in 2018 uitzond, toonde aan dat een deel van die professionalisering bestond uit een goed gecoördineerd trollenleger, dat op commando aanvallen uitvoerde op progressieve stemmen in het maatschappelijke debat. Wanneer leider Dries Van Langenhove het bevel ‘ATTACK’ geeft in een geheime chatgroep, valt het trollenleger aan.

“Dalila Hermans [sic] is een politieke activiste die verdeelt, eerder dan iemand die ons cultureel erfgoed op een positieve manier zal promoten. Onbegrijpelijke keuze”, post Vandermoere op 31 maart om 19.01 uur. De volgende dag om 15.02 uur reageert ook Europarlementslid voor Vlaams Belang Tom Vandendriessche, die Hermans bestempelt als “woke-extremist”. Vanaf dat moment volgt er urenlang ongeveer elke drie minuten een haatreactie. Die reacties zijn enkel gericht tegen Dalilla Hermans en de scheldpartijen refereren in veel gevallen aan haar huidskleur. 

Op de dag dat Tom Vandendriessche de haatstorm in de Facebookreacties aanwakkert, bereidt hij ook een advertentiecampagne voor onder de titel ‘Woke hoort niet thuis in Brugge’. Het is het begin van een maandenlange advertentiecampagne waar Vlaams Belang in totaal bijna 7.000 euro aan zou uitgeven.

De Brugse afdeling van die partij besteedde inmiddels bijna twee keer zoveel geld aan de haatcampagne tegen Dalilla Hermans als aan al haar andere advertenties in 2023. Tussen april en augustus dit jaar plaatsten ze maar liefst 33 verschillende advertenties op Facebook en Instagram, ter waarde van zo’n 5.700 euro, meer dan 62% van hun totaalbudget op het moment van schrijven.

Via zijn persoonlijke Facebookpagina plaatste Vandendriessche daarnaast nog vijf advertenties voor in totaal zo’n 850 euro. Vlaams Belang-mediakanaal V-Nieuws deed er nog een klein schepje bovenop met twee advertenties van minder dan 100 euro.

De advertenties bevatten steevast een foto van Dalilla Hermans, al dan niet gefotoshopt naast een lachende Dirk De fauw, vergezeld van bijschriften als ‘Woke hoort niet thuis in Brugge’ , ‘Fuck de woke waanzin!’ en ‘Waar is De fauw mee bezig?’

Reguliere media nemen frame over

Op dat moment was de ophef over de aanstelling van Hermans bij de stad Brugge nog voornamelijk een fenomeen op sociale media. De controverse werd pas een week later tot een nationaal thema gebombardeerd, door een interview van De Standaard met Maaike De Vreese, N-VA-lijsttrekker voor de Brugse gemeenteraadsverkiezingen. 

De krant stelde De Vreese daarin de volgende vraag: “Volgens Vlaams Belang is woke nu ook in Brugge te ver doorgeslagen. De partij zet de aanval in op de aanstelling van Dalilla Hermans als coördinator van de Brugse kandidatuur om culturele hoofdstad van Europa te worden. Terecht?” De Vreese antwoordde bevestigend: “Ja, ook in Brugge is woke te ver doorgeslagen.” Die vraagstelling van De Standaard was op zijn minst suggestief te noemen, maar toch koos de krant het antwoord van De Vreese als titel van het artikel.

Na de publicatie van het interview in De Standaard in de weekendkrant van 8 april besloot de VRT NWS-redactie dat het wokethema dusdanig de actualiteit beheerste dat er een uitzending van Terzake aan zou worden gewijd. Op 11 april kondigde de openbare omroep de uitzending van Terzake aan met de titel ‘Worstelen met woke’, met als achtergrond een afbeelding van het gezicht van Dalilla Hermans. Zo versterkte de omroep het door Vlaams Belang gecreëerde frame van Hermans als ‘woke-activist’.

Bovendien werd Hermans zelf niet eens uitgenodigd voor de uitzending. N-VA-voorzitter Bart De Wever ging in debat met CD&V-minister van Media Benjamin Dalle. Geen van beiden was betrokken bij de aanstelling van Hermans in Brugge. Het gesprek werd een allegaartje over het woke-debat, waarbij de aanstelling van Hermans op een hoop gegooid werd met de discussie over het ramadanvriendelijke label dat Brusselse cultuurhuizen dit jaar introduceerden en de woke-verwijten in de Amerikaanse verkiezingscampagne. Tussendoor liet Terzake een videofragment zien waarin parlementslid voor Vlaams Belang Stefaan Sintobin zonder feitelijke basis beweerde dat Hermans “een adept van Hamas” was, vanwege haar steun aan Palestina.

Advertentiebudget vertwintigvoudigd

Ondertussen zorgde de inmiddels nationale ophef over woke in Brugge voor een nieuwe golf van racistische reacties, voornamelijk op Twitter. Vlaams Belang Brugge had inmiddels door dat het thema met succes op de kaart gezet was. Op de dag van de Terzake-uitzending lanceerde de partijafdeling een petitie getiteld ‘Woke hoort niet thuis in Brugge’. De Brugse Vlaams Belang-tak voerde ook zijn advertentiebudget flink op: waar ze in de eerste week na de aanstelling van Hermans 250 euro uitgaven aan Facebookadvertenties bedroeg het budget in de periode na de uitzending van Terzake meer dan 5.000 euro, enkel en alleen voor advertenties met Hermans’ naam en foto.

Ondertussen kon Van Langenhove niet achterblijven. Op zijn Youtubekanaal Kies Dries wijdde Van Langenhove (die nochtans niet meer verkiesbaar is) een volledige aflevering aan het beschimpen van Hermans. Zo zou ze volgens hem een “Rwandese Vlamingenhaatster” zijn, en daar “haar businessmodel van gemaakt hebben”. Op Twitter postte Van Langenhove naast zijn video ook een weerzinwekkende vergelijking tussen het activisme van Hermans en de Rwandese genocide. De tweets Van Langenhove worden overigens door Twitter onvindbaar gemaakt in de zoekresultaten (een zogeheten shadow ban), ondanks zijn persoonlijke tweets gericht aan Elon Musk.

De racistische ophef over de aanstelling van een trajectcoördinator bij de stad Brugge — een keuze van het stadsbestuur die volgens de geijkte selectieprocedures was gebeurd op basis van aangetoonde ervaring en kwaliteiten — beheerste wekenlang de Vlaamse actualiteit en sociale media. Dit werd mogelijk gemaakt door de combinatie van een overvloedig gefinancierd extreemrechts offensief op sociale media en bepaalde media die kritiekloos meestapten in het antiwokeframe.

Bert Lauwers, VRT-ombudsman, vond de kritiek dat de Terzake-uitzending dat frame zo klakkeloos overnam overdreven. In een artikel op VRT NWS kwam hij niet verder dan dat dit “het gevolg [is] van een journalistieke keuze, die altijd voor discussie vatbaar zal zijn” en dat de wokediscussie “politiek toch best wel relevant” was. Over de promotie-afbeelding die Hermans gelijkstelde aan woke zegt de ombudsman: “Sommige kijkers vonden die foto ongepast en daar hebben we best wel begrip voor”. 

Voor een kritische blik op de gefabriceerde ophef rond woke en hoe die gebruikt wordt om op feiten en wetenschap gebaseerde analyses over ongelijkheid naar de marge te duwen, moeten we dus niet bij de VRT-ombudsman zijn. 

Desastreuze impact

De haatcampagne had een zware impact op haar welzijn, gaf Hermans in augustus aan in een interview met de Krant van West-Vlaanderen. Het feit dat ook haar familie in de haatcampagne werd betrokken, maakte het extra zwaar: “Zelfs mijn man werd erin meegesleurd. Omdat zijn familienaam toevallig dezelfde is als die van schepen Nico Blontrock. Ik ben in het verleden vaak bang en pissed geweest, maar nooit verdrietig”, zei Hermans. “Van dit was ik heel hard aangedaan en heb ik een week in mijn bed liggen bleiten. De kindjes kennen mij zo niet, dus wisten ze meteen dat er iets aan de hand was.”

Ze neemt het de reguliere journalistieke media kwalijk dat die het racisme kritiekloos overnamen en versterkten. “Dat interview in Terzake, dat was het meest surrealistische moment van mijn leven, ik zat met open mond te kijken. Echt, een lokale politicus van Vlaams Belang die mij linkt aan Hamas en een Europees parlementslid van die partij die in een podcast ging uitleggen wie ik was.”

“Ik heb eigenlijk nooit woede gekoesterd tegen individuele mensen die in de haatcampagne meegaan. Ik begrijp die onderbuik. Waar ik geen begrip voor heb, zijn de instellingen die de aanstokers hiervan een platform geven. Ik ben nog altijd veel kwader op VRT dan op degenen die ze opvoerden in die Terzake-uitzending. Het is pijnlijk om te zien hoe weinig kritisch daarmee wordt omgegaan.”

Terugkerend patroon

Uit onderzoek van Kif Kif, Sankaa en Hand in Hand tegen racisme naar online haat tegen vrouwen en non-binaire personen van kleur bleek dat de doelwitten van online haat een patroon herkennen waarbij die haat wordt ingezet als politieke strategie om mensen met een migratieachtergrond en LGBTQ+ personen uit het publieke debat te weren. Zo gaven ze aan dat de aanstichters van online haat vaak politici zijn van (extreem)rechtse partijen en bewegingen als N-VA, Vlaams Belang en Schild & Vrienden.

Ook bleek uit interviews met de doelwitten dat zij veel meer haatberichten over zich heen kregen wanneer die aanstichters een platform kregen in de reguliere media. Mediabedrijven onderschatten daarbij steevast het gevaar van extreemrechts. “Op een of andere manier blijven wij in Vlaanderen jonge witte mannen en extremisme altijd los van elkaar zien”, gaf een van de geïnterviewden aan.

“Alsof dat dat geen extremisten zijn die mensen aan het radicaliseren zijn. Waarom wordt Tom Van Grieken behandeld als eender welke andere politicus? Waarom wordt die uitgenodigd om op Ketnet te gaan dansen? Kun je je al voorstellen dat Fouad Belkacem op Ketnet een dansje komt doen?”

De haatcampagne tegen Dalilla Hermans heeft haar, haar familie, en andere mensen van kleur veel schade berokkend. Toch bleek de groep mensen die haar steunde uiteindelijk veel groter dan de groep haters.

Verenigd tegen extreemrechts

Tijdens de gemeenteraad in Brugge van 24 april, waar Vlaams Belang een motie had ingediend om de kandidatuur van Hermans te vernietigen, was een steundemonstratie georganiseerd van honderden mensen die een tegengeluid wilden bieden aan de racistische haat.

Enkele dagen eerder publiceerde de Brugse cultuursector een gezamenlijk persbericht waarin ze hun uitdrukkelijke steun uitspraken voor Hermans. “Met groeiende verstomming hebben we toegekeken hoe de afgelopen weken getracht is om een van onze vooraanstaande culturele motoren, met name Dalilla Hermans, monddood te maken. Hier trekken wij met zijn allen een lijn in het zand”, zo schreven ze. 

Na een oproep tot steunbetuiging van enkele antiracistische Facebookgebruikers verschenen er onder de post van Dirk De fauw meer dan driehonderd steunreacties, een veelvoud van de oorspronkelijke trollaanval.

Tijdens de gemeenteraad van 24 april stelde Open Vld-raadslid Sandrine De Crom dat Brugge het “aan zijn mooie multiculturele geschiedenis verschuldigd is om een vuist te maken tegen racisme en discriminatie”. Ze kreeg een daverend applaus, en ook raadsleden van N-VA klapten schoorvoetend mee. De motie van Vlaams Belang werd door alle partijen weggestemd.

Toch is de schade blijvend. Uit interviews met doelwitten van online haat blijkt dat publieke haatcampagnes zoals die tegen Dalilla Hermans, en recentelijk ook tegen kunstenaar en activist Queen Nikkolah, ervoor zorgen dat vrouwen en non-binaire personen van kleur vaker aan zelfcensuur doen. Ze houden zich afzijdig in het maatschappelijke debat over gevoelige thema’s als racisme, omdat het risico op backlash te groot is.

Voor (extreem)rechtse politieke partijen en bewegingen zoals Vlaams Belang, Schild & Vrienden en N-VA is het zaaien van haat en verdeeldheid onderdeel van hun electorale strategie. Maar ook socialemediabedrijven als Meta, die hun algoritmes zo instellen dat de meest emotie-opwekkende posts viraal gaan om zo advertentie-inkomsten te genereren, dragen een verpletterende verantwoordelijkheid.

Het verloop van de haatcampagne tegen Dalilla Hermans laat zien dat ook de rol van journalisten niet te onderschatten is. Zij kunnen ervoor kiezen om niet mee te gaan in debatten die niet alleen individuen, maar hele groepen overladen met haat en agressie.