Koninklijk bemiddelaar Johan Vande Lanotte (sp.a) heeft in het kader van de federale regeringsvorming zijn nota afgeleverd aan de zeven partijen. Veel vertrouwen is er blijkbaar niet, want de tekst werd in het holst van de nacht per drager afgeleverd aan de respectievelijke partijvoorzitters. Die kregen ook niet allemaal dezelfde versie, dit om de dader van een mogelijk lek te kunnen identificeren.
Voor de tweede keer in de reeds bijna zeven maanden aanslepende regeringsvorming ligt er nu een nota op tafel. De eerste nota was het werk van koninklijk verduidelijker Bart Dewever (N-VA), maar dat document werd door de Franstaligen in recordsnelheid naar de prullemand verwezen. Het sp.a-boegbeeld moest dus met iets anders voor de dag komen. Het werd een uitgekiende evenwichtsoefening tussen de gekende standpunten van de zeven betrokken partijen.
Vijf thema's
De nota is opgebouwd rond vijf thema's:
Diverse punten worden uitgeklaard, maar vele onderdelen zullen nog het voorwerp worden van harde politieke discussies. Het werkstuk van de bemiddelaar is trouwens niet te nemen of te laten. Te veel wijzingen zijn evenwel niet mogelijk, gelet op de politieke evenwichten. Als de partijen akkoord gaan met deze nota dan moeten de eigenlijke regeringsonderhandelingen nog beginnen.
Politieke vernieuwing
Dit is het deel dat de groenen en de N-VA graag zullen lezen. Zo wordt de parlementaire vakantie ingekrompen en begint het parlementaire jaar voortaan op 15 september in plaats van op de tweede dinsdag van oktober.
Er komen ook samenvallende verkiezingen voor alle parlementen. Dit is overigens een toch wel bizarre maatregel, want in geen enkel federaal land ter wereld bestaan er samenvallende verkiezingen. Als gevolg hiervan worden de verkiezingen voor de parlementen van de gemeenschappen en gewesten ondergeschikt aan de federale stembusslag. Voor de politieke partijen houden dergelijke samenvallende verkiezingen ook risico's in: verlies op die dag betekent dat een partij viermaal in het rood gaat.
De senaat wordt niet afgeschaft maar hervormd tot een soort bijeenkomst van de parlementen van drie gemeenschappen. De rechtstreekse, gecoöpteerde en koninklijke senatoren verdwijnen dus van het toneel. Of de Franstaligen dit zullen aanvaarden, is een open vraag.
Net zoals de nota-Dewever behandelt deze nota ook de koninklijke dotaties en wordt er gepleit voor de uitvoering van de besluiten van de senaatscommissie van 2009. Van een protocollaire functie van het staatshoofd is geen sprake.
Nieuwe bevoegdheden
Herman Matthijs: 'Verkeersreglementering en de rijopleiding gaan naar de gewesten, maar het rijbewijs blijft wel federaal.'
Het budgettaire pakket van bevoegdheden dat overgaat naar de deelstaten is vrij beperkt. Het gaat om zaken als de onteigeningswetgeving, het gehandicaptenbeleid, de huurwet, enz. Er komen gewestelijke budgettaire enveloppen in de federale sociale zekerheid voor kinderbijslag en werkloosheid. Dit systeem van enveloppen kan men ook invoeren in het kader van het gewone begrotingsoverleg, maar het wordt nu vastgelegd in een bijzondere regelgeving. De deelstaten mogen wel mee aan tafel zitten, maar de regelgeving en de financiering blijven federaal.
Het aantal heterogene bevoegdheidspakketten groeit nog aan. Zo gaan de verkeersreglementering en de rijopleiding naar de gewesten, maar het rijbewijs blijft wel federaal. De spoorwegen blijven een federale materie en de gewesten moeten zich tevreden stellen met één vertegenwoordiger in de raden van bestuur van de drie spoorwegmaatschappijen.
De nota-Vande Lanotte gaat veel minder ver dan de nota-Dewever inzake het beleidsdomein justitie. Er komen overhevelingen naar de gemeenschappen voor het jeugdrecht, de strafuitvoering en de creatie van administratieve rechtbanken. Maar de grote kern van justitie blijft federaal. Of deze mogelijke wijzingingen zullen leiden tot een meer performante en transparante justitie is nog maar de vraag. Er komen ministers van justitie van de deelstaten, maar ze zullen moeten starten met een beperkt pakket bevoegdheden. Een overwinning voor de Vlamingen is wel de opsplitsing van het gerechtelijke arrondissement BHV.
Brussel
In tegenstelling tot de nota-Dewever blijven politie en brandweer federaal beheerd. Dit is opmerkelijk omdat in elk federaal land deze bevoegdheden bij de deelstaten zitten. Omdat de Brusselse burgemeesters geen fusie willen van de zes politiezones in de hoofdstad en omdat de gouverneur en vice-gouverneur van Brussel worden afgeschaft, krijgt de Brusselse minister-president een coördinerende functie voor veiligheid. De negentien Brusselse gemeenten, die bekend staan als almachtige baronieën, moeten zowaar hun bevoegdheid over het parkeerbeleid afstaan aan het Brusselse gewest.
Over de toepassing van de taalwetgeving is de nota minder duidelijk: blijft de tweetaligheid gebonden aan de ambtenaar of gerelateerd met de dienst? Er komt ook een bestuursorgaan bij, namelijk de metropolitane gemeenschap, bestaande uit vertegenwoordigers van de drie gewesten en de negentien Brusselse gemeenten. Dit orgaan moet zich buiten over de coördinatie van de openbare werken en de ruimtelijke ordening. Vreemd: men splitst eerst BHV en dan creërt men een groot mega-Brussels orgaan.
Brussel-Halle-Vilvoorde
Herman Matthijs: 'Vreemd: men splitst eerst BHV en dan creërt men een groot mega-Brussels orgaan.'
De kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde wordt gesplitst, wat een aloude Vlaamse eis is. Maar in de zes faciliteitengemeenten rond Brussel kunnen de inwoners ook gaan stemmen in Brussel. Zodoende blijft er een band tussen Brussel en deze zes gemeenten.
De Vlamingen moeten ook een afzwakking van de omzendbrief-Peeters slikken. De benoeming van de burgemeesters in deze zes gemeenten blijft weliswaar een Vlaamse bevoegdheid, maar de betwistingen verhuizen van een eentalige kamer van de Raad van State naar het tweetalige Grondwettelijk Hof.
De grote verliezer is hier het FDF/MR, dat aardig wat stemmen haalde in Halle-Vilvoorde. Het electorale succes van de MR is echter niet bepaald de grootste prioriteit van PS-voorzitter Elio Di Rupo.
De prijs van de splitsing heeft twee kanten: het BHV-arrondissement wordt opgedoekt in ruil voor een Franstalig Brussels gewest. Want de Brusselse Vlamingen zijn een van verliezers. Langs de andere kant moet men zich afvragen of er een politiek prijs moet worden betaald voor de uitvoering van een arrest van het Grondwettelijk Hof.
Financieringswet
Geen staatshervorming zonder geld, en bijgevolg wordt de financieringswet aangepast. De grote winnaar is hier het Brussels gewest, dat een bijkomende dotatie krijgt van 372 miljoen euro als compensatie voor de last van de pendelaars en de internationale ambtenaren, die naar de hoofdstad komen om te werken maar er niet wonen en er dus ook geen belastingen betalen. Het is op zijn minst een eenzijdige benadering van dit dossier.
De hervorming van de bijzondere financieringswet omvat verder:
- Een bijkomende dotatie voor de gewesten als de werkzaamheidsgraad toeneemt, iets wat zeker in het voordeel speelt van Wallonië en Brussel die momenteel een hoge werkloosheid kennen.
- De gewesten krijgen een beperkte horizontale autonomie in de personenbelasting. Maar de tarieven blijven een federale bevoegdheid en er mag geen deloyale concurrentie ontstaan tussen de gewesten. Het solidariteitssysteem blijft bestaan in het voordeel van Wallonië en Brussel. In feite bestaat deze autonomie-met-bandbreedte al in het huidige systeem. Autonomie in het kader van de personenbelasting is enkel als een vertikale autonomie of als deze belasting een volledige gewestbelasting zou worden. De voorgestelde autonomie zal Vlaanderen ook geen extra middelen opleveren.
- De gemeenschappen blijven werken met dotaties gebaseerd op meerdere parameters.
De inning van de personenbelasting blijft federaal, dit in tegenstelling met de nota-Dewever. Bovendien bepaalt de nota ook dat een deel van die hervormingen pas over tien jaar zullen plaatsvinden: dat is een intergalactisch lange tijdsperiode voor de politieke wereld. Voorts is het de vraag of de belastingbrieven er voor de burger leesbaarder op gaan worden.
Herman Matthijs: 'In de veronderstelling dat dit allemaal zou gebeuren, dan komt men tot de vaststelling dat deze zesde staatshervorming niet optimaal werkt en komt de vraag naar een zevende staatshervorming in zicht.'
Met uitzondering van Brussel krijgen de deelstaten geen gelden bij, en dat betekent dat ook in Vlaanderen zal moeten worden bespaard in de uitgaven of de gewestelijke belastingen zullen moeten worden verhoogd.
Conclusie
Is dit de grootse copernicaanse staatshervorming en voldoet dit plan aan de resoluties van het Vlaams parlement? Het antwoord is: neen. Het is een kleine staatshervorming die relatief weinig bevoegdheden en financiële middelen overhevelt vanuit het federale niveau. Het is een stap in het federale model, maar het is nog ver verwijderd van het confederale systeem. De nota is een plan met vele heterogene pakketten en een eerder theoretische fiscale autonomie. De sociale zekerheid blijft federaal, net zoals de fiscale wetgeving alsook politie en brandweer.
Ook als men de nota aanvaardt, moeten de eigenlijke onderhandelingen nog beginnen. Er moet nog gepraat worden over asiel en migratie, en zeker ook over hoe men de EMU-begrotingsnormen denkt te halen in 2012 en 2015. Een eventueel regeerakkoord moet nog in wetteksten worden uitgeschreven en deze moeten dan ook nog worden uitgevoerd.
In de veronderstelling dat dit allemaal zou gebeuren, dan komt men vrijwel zeker tot de vaststelling dat deze zesde staatshervorming niet optimaal werkt en komt de vraag naar een zevende staatshervorming in zicht.
Professor Herman Matthijs doceert politieke wetenschappen aan de VUB.
