Het gestaalde journalistieke kader rond Oekraïne

Peter Casteels
Freelance journalist Olaf Koens twitterde vanmorgen nog bovenstaand veelzeggend beeld rond.
Freelance journalist Olaf Koens twitterde vanmorgen nog bovenstaand veelzeggend beeld rond.
Freelance journalist Olaf Koens twitterde vanmorgen nog bovenstaand veelzeggend beeld rond.
Freelance journalist Olaf Koens twitterde vanmorgen nog bovenstaand veelzeggend beeld rond.

Elke keer als Rusland betrokken is bij een internationaal conflict, gaat er aandacht naar de propaganda waarmee president Vladimir Poetin zijn landgenoten probeert te bewerken. Toen Russische militairen op de Krim werden gesignaleerd, baarde journaliste van Russia Today, Abby Martin zelfs opzien toen ze zich tijdens een uitzending kritische durfde uit te laten over de schending van de Oekraïense soevereiniteit. Ze werd niet gesanctioneerd door haar oversten, maar wel naar de Krim gestuurd om verslag uit te brengen van het conflict. Een ander nieuwsanker van Russia Today, Liz Wahl, nam om dezelfde redenen als waarom Martin zich uitsprak zelfs ontslag. Ze vallen op in het beeld dat heerst over de gestaalde Russische overheidsmedia, en onlangs nog in een reeks artikels van de Amerikaanse historicus Timothy Snyder (en waarvan de eerste aflevering in De Morgen verscheen) werd beschreven. The New York Times schetste deze week eenzelfde beeld.

De propagandamachine van Vladimir Poetin weet iedereen in het Kremlin staan, maar het is lastiger om het kader te zien waarbinnen de westerse media het conflict in Oekraïne verslaan. Vast staat dat ook 'ons' frame niet boven alle verdenking is verheven. “Oorlogsvoering is vandaag meer stemmingmakerij in de media dan militaire acties” vertelt Bruno De Cordier. Hij is verbonden aan de vakgroep Conflict- en Ontwikkelingsstudies van de Universiteit Gent. “Het gaat dan niet over propaganda, maar er is veel ruimte voor manipulatie. De manier waarop de twee kampen in de Syrische burgeroorlog de klassieke en de sociale media proberen te beïnvloeden door de gruweldaden van de tegenstander breed uit te smeren, is daar een voorbeeld van. De virtuele realiteit die daardoor ontstaat, bepaalt vandaag mee wat er in het echt gebeurt.”

Niet gehersenspoeld

Gevraagd naar de verslaggeving over wat er zich de voorbije weken in Oekraïne afspeelde, vallen De Cordier twee zaken op. “Iedereen heeft meteen de kant gekozen van de oppositie, zonder af te wachten wat er precies zou gebeuren. President Viktor Janoekovytsj was meteen een Russische handpop die zich door oligarchen liet omringen”, zegt hij. “Er is een sterke vooringenomenheid bij media. Dat is geen complot en het wordt ook niet gestuurd, maar nieuwsmakers hebben persoonlijke sympathieën die opspelen. Voordat de aanwezigheid van extreemrechtse bewegingen in Kiev duidelijk werd, leken de protesten te worden geleid door sympathieke jongeren die sociale media gebruikten en vaak in de creatieve sector werkten. Dat beeld schetsten journalisten. De mensen die ze aan het woord laten, zijn vaak ook liberaler dan wat er onder de bevolking van Oekraïne leeft. Daar zijn veel sceptischer geluiden te horen.”

De Cordier heeft een logische verklaring voor de afwijking in de verslaggeving. “Die is deels te begrijpen. Veel journalisten spreken enkel Frans of Engels, dus praten ze vooral met mensen die ook die talen beheersen. Wie enkel de lokale taal kan, komt niet aan het woord. Dat was ook te zien tijdens de protesten in Iran in 2009. We kregen enkel Engelssprekende jongeren te horen. Journalisten die de bredere context van een conflict beheersen, ontbreken steeds vaker. In Vlaanderen is Mo.be een uitzondering.”

Bruno De Cordier: De mensen die aan het woord worden gelaten zijn liberaler dan wat er onder de bevolking van Oekraïne leeft. Daar zijn veel sceptischer geluiden te horen

Het tweede wat hem opvalt, is het beeld dat van Rusland wordt opgehangen. “Men is Rusland aan het demoniseren door de figuur van Vladimir Poetin. Dat is al langer aan de gang”, zegt De Cordier. “Poetin heeft nochtans een populaire basis in Rusland: ik schat dat twee derde van de bevolking hem nog steeds steunt. Die mensen zijn heus niet allemaal gehersenspoeld. Maar hier is er een hysterische campagne tegen Rusland bezig. Eerst de Pussy Riots – een verzameling scatologische pubers -, daarna de anti-homowet waarbij enkel Rusland als homofoob land wordt geviseerd en nu de Krim. Veel Russen hebben het idee dat er dubbele standaarden worden gebruikt omdat het Westen niet wil dat hun land herleeft. De ontrafeling van Rusland in de jaren negentig heeft hen sowieso met een identiteitscrisis opgezadeld: ze voelen zich vernederd. Daar is in het Westen geen enkel begrip voor.”

Wit-Rusland

Historicus en slavist Idesbald Goddeeris (KU Leuven) volgt de verslaggeving met evenveel aandacht. Hij vindt ook dat de oppositiebewegingen in Kiev overdreven worden benadrukt. “Er worden in westerse media enkel Oekraïense Oekraïners aan het woord gelaten. Nooit laat men de stem van een Russische Oekraïner horen. Dat creëert een beeld dat even eenzijdig is als wat Poetin probeert op te hangen.”

Daardoor ontbreekt ook een deel van de analyse over wat er precies is gebeurd, en wat er toe leidde dat het Onafhankelijkheidsplein in Kiev vol liep. Goddeeris: “Wat er vandaag precies plaatsgrijpt, valt niet te zeggen, maar het is natuurlijk veel complexer dan we nu denken. Welke belangengroepen er de protesten hebben gefinancierd, is verre van duidelijk. Maar er stonden Europeanen en Amerikanen op het podium in Kiev. Achter de schermen hebben zij ook beloftes gemaakt. In de media verschenen enkel sfeerbeelden en verhalen van protestanten: de echte analyse ontbrak. Het zal nog een hele tijd duren voor we daar achter zijn.”

Idesbald Goddeeris: Europeanen weten dat het beeld van de Amerikaanse media altijd gekleurd is, maar we beseffen niet dat we in de verslaggeving over Oekraïne in net hetzelfde bedje ziek zijn

De argumenten over democratisering en vrijheden waarmee de westerse standpunten in de media worden verdedigd, kunnen in Rusland, maar ook bij Goddeeris op weinig enthousiasme rekenen. “We proberen ons waardepatroon op te dringen”, zegt hij. “Dat is Rusland en de rest van de wereld beu. Iedereen heeft door dat het Westen hypocriet is. Waarom zijn we geïnteresseerd in de Oekraïense opstand, maar passeren protesten en arrestaties in buurland Wit-Rusland geruisloos? Daar heerst nochtans al decennialang een dictator. Er komen altijd geopolitieke en economische belangen bij kijken. Oekraïne is een grote afzetmarkt, en we willen Rusland daar graag de pas afsnijden.” Maar zelfs zonder economische motieven, blijft de opdringerige houding van het Westen discutabel. Goddeeris: “het is goed dat we thema’s als homorechten op de internationale agenda zetten, maar we moeten ons ook bewust zijn van de relativiteit van ons waardepatroon. Wij komen trouwens zelf van ver. We zouden meer bereiken als we ons bescheidener opstelden.”

Koud kunstje

Goddeeris verblijft sinds 1 maart voor zes weken in de Verenigde Staten en volgt het conflict ook in de Amerikaanse media. “Hier is het discours over de koude oorlog helemaal terug. Het simplisme, ook van een zender als CNN, is veel erger dan in Europa. Maar dat is het pijnlijke: Europeanen weten maar al te goed dat het beeld van de Amerikanen altijd gekleurd is, maar we beseffen niet dat we in de verslaggeving over Oekraïne in net hetzelfde bedje ziek zijn.”

Bruno De Cordier kijkt ter afwisseling en met tevredenheid af en toe naar de Russische maar Engelstalige propagandazender Russia Today. “Dat kanaal wordt ook veelbekeken in Latijns-Amerika en de Arabische wereld”, zegt hij. “Sommige programma’s zijn goed gemaakt en interessant. Je weet op voorhand welk standpunt zal worden verdedigd, maar alle media kiezen partij. Russia Today kan een correctie zijn op het onvolledige beeld dat we vandaag te zien krijgen.”

LEES OOK
Georges Timmerman / 19-03-2014

Amerika pompt miljarden in 'democratisering' van Oekraïne

Iedereen kent haar als mevrouw 'Fuck the EU', maar wat de Amerikaanse onderminister van Buitenlandse Zaken, Victoria Nuland aan de vooravond van de gewelddadigheden in Kiev echt…
Victoria_Nuland_State_Department
Tom Cochez / 14-03-2014

Brusselse vzw draaischijf tussen Janoekovitsj en VS

Toppolitici uit de directe entourage van de verdreven Oekraïense president Janoekovitsj richtten twee jaar terug in Brussel een schimmige vzw op. Apache.be brengt in beeld hoe via…
Viktor Janoekovitsj (Foto Wikipedia)
Karl van den Broeck / 11-03-2014

Zeebrugge speelt sleutelrol in gasoorlog tussen Rusland en Oekraïne

Of het tot een gewapend conflict komt op de Krim, valt niet te voorspellen. Wat wel zeker is, is dat de zekerheden van vroeger niet langer onverkort gelden. Zo is het voor Rusland…
Europa en Rusland stonden in 1853-1856 al eens tegenover elkaar in de Krim. Loopt het nu weer zo'n vaart? (Foto RV)