Het arrest spreekt op een nog meer gemotiveerde wijze de hoofdredacteur en journalist vrij voor de door projectontwikkelaar Erik Van der Paal aangevoerde misdrijven. Bovendien veroordeelt het hof Van der Paal zelf wegens misbruik van rechtsprocedure. Het hof van beroep volgt integraal de door Apache aangevoerde argumenten en eisen in verband met het tergend karakter waarmee Van der Paal deze procedure in beroep had doorgezet, als een vorm van SLAPP (Strategic Litigation Against Public Participation). Het arrest maakt duidelijk dat Van der Paal met deze en andere juridische acties tegen Apache niet als een bedachtzaam en zorgvuldig persoon heeft gehandeld, maar in essentie de bedoeling had om Apache (financieel) te vermurwen en de kritische berichtgeving van Apache over Van der Paal te doen stoppen.
Hof van beroep breekt lans voor verantwoorde onderzoeksjournalistiek
In deze zaak werden de hoofdredacteur, Karl van den Broeck en Apache-journalist Stef Arends ervan beschuldigd Erik Van der Paal van de NV Land Invest Group te hebben belaagd (artikel 422bis Sw) en inbreuk te hebben gepleegd op de wet verwerking persoonsgegevens (Privacywet). Van der Paal voerde ook de schending aan van zijn recht op afbeelding (portretrecht) en inbreuk op het vermoeden van onschuld. Hij startte deze strafprocedure omdat Stef Arends met verborgen camera beelden had gemaakt van de verwelkoming door Van der Paal van een aantal genodigden voor diens verjaardagsfeest in ‘t Fornuis, een bekend toprestaurant in Antwerpen. De beelden waren stiekem gemaakt vanop de openbare weg en werden via de website van Apache openbaar gemaakt als illustratie van de vriendschappelijke omgang tussen de bouwpromotor, het Antwerpse stadsbestuur en andere (ex)politici. Na de vrijspraak van Apache in januari 2021 tekende Van der Paal beroep aan. Dit beroep is nu als een boemerang op Van der Paal terecht gekomen.
Apache bleef binnen de grenzen van de persvrijheid
Dat Apache is vrijgesproken voor het maken en publiceren van de Fornuis-video is zeker geen verrassing. De correctionele rechtbank had dit al omstandig duidelijk gemaakt in het vonnis van 20 januari 2021, en nu heeft ook het hof van beroep dit op nog meer overtuigende wijze toegelicht. Kort samengevat: het (heimelijk) maken van de beelden, hun verwerking en integratie in de rapportering op Apache kaderde in de verantwoorde journalistieke verslaggeving over een thema van maatschappelijk belang, nl. de kritische berichtgeving over een reeks vastgoedprojecten gelinkt aan de NV Land Invest Group en de relaties met het Antwerpse stadbestuur.
Het arrest maakt duidelijk dat de rust van Van der Paal niet op een ernstige wijze werd verstoord (dus geen belaging) en dat geen sprake was van een oneerlijke of onrechtmatige verwerking van diens persoonsgegevens door Arends of Apache (dus evenmin een inbreuk op de Privacywet). Ook de door Van der Paal aangevoerde schending van zijn portretrecht en inbreuk op het vermoeden van onschuld werd door het hof van beroep kordaat afgewezen. Het arrest benadrukt dat de Fornuis-video kaderde binnen de journalistieke activiteiten van Apache en verantwoord was “binnen de grenzen en mogelijkheden die de persvrijheid biedt in het belang van de democratische samenleving”.
Tergende rechtsprocedure
Toen Van der Paal (als burgerlijke partij) beroep aantekende in januari 2021, is meteen “incidenteel beroep” ingesteld door de advocaten van Apache. Dat is een rechtsmiddel dat men als beklaagde kan aanwenden en waarbij men in dit geval aanvoert dat de persoon die beroep instelt na een vrijspraak in eerste aanleg, misbruik maakt van zijn recht om een beroepsprocedure op te starten. Het tergend en roekeloos voeren van een beroepsprocedure is een fout die schade toebrengt aan de beklaagde(n). Daarom eiste Apache twee keer 5.000 euro schadevergoeding en tegelijk ook een forse rechtsplegingsvergoeding te betalen als (gedeeltelijke) compensatie voor de advocatenkosten.
Maar zelden wordt in mediazaken door de rechtscolleges tegemoet gekomen aan dergelijke vormen van tegenvordering of incidenteel beroep wegens tergende rechtsprocedures. Maar het kan dus. Zoals onlangs door de correctionele rechtbank te Mechelen in de zaak van Willem Engel tegen Marc Van Ranst. Een vonnis van 9 december 2021 beoordeelde de rechtstreekse dagvaarding door Engel wegens vermeende lasterlijke uitspraken tergend en roekeloos. De kritiek die van Ranst had geuit aan het adres van de oprichter van de Nederlandse organisatie Viruswaanzin was immers manifest niet als laster te beschouwen. Bovendien gaf Engel blijk van kwade trouw bij het instellen van rechtsprocedures tegen Van Ranst. Het incidenteel beroep door Apache poneerde dat in dit geval sprake was van procesmisbruik op het niveau van de beroepsprocedure: na het vonnis van 20 januari 2021 was het immers voldoende duidelijk dat de klacht Van der Paal tegen Apache geen kans maakte en Van der Paal dus misbruik maakte van de beroepsprocedure.
Het arrest komt tegemoet aan deze tegeneis van Apache, en zet daarmee Van der Paal zelf in de hoek. Enkele passages uit het arrest maken duidelijk wat de principes zijn en waarom Van der Paal door de beroepsrechter zelf terecht wordt gewezen en veroordeeld wordt tot het betalen van de door Apache gevraagde schadevergoeding van 10.000 euro.
Het hoger beroep van een burgerlijke partij tegen een vrijsprekend vonnis kan een tergend en roekeloos karakter vertonen wanneer die partij de bedoeling heeft de verwezene nadeel te berokkenen of wanneer zij haar recht om dit rechtsmiddel aan te wenden, uitoefent of verder uitoefent zonder redelijk of afdoende belang dan wel op een wijze die kennelijk de grenzen van de normale uitoefening ervan door een bedachtzaam en zorgvuldig personen te buiten gaat. De rechter oordeelt onaantastbaar, op grond van het geheel van de omstandigheden van de zaak, of er sprake is van proceduremisbruik.
(...)
Uit de samenlezing van deze elementen volgt naar het oordeel van het hof dat Erik VAN DER PAAL zijn recht op hoger beroep uitoefent op een wijze die kennelijk de grenzen van de normale uitoefening ervan door een bedachtzaam en zorgvuldig persoon te buiten gaat. Uit de (door de Erik VAN DER PAAL aangekondigde) chronologie van voornamelijk gerechtelijke procedures tegen de nieuwssite Apache, zijn hoofdredacteur Karl VAN DEN BROECK en journalisten zoals Stef ARENDS, en uit de hoger vermelde elementen die het hoger beroep van Erik VAN DER PAAL kenmerken, volgt dat het instellen van hoger beroep in voorliggende zaak er niet toe strekt een beperkt (juridisch) geschil tussen partijen definitief te beslechten, zoals van een bedachtzaam en zorgvuldig persoon mag verwacht worden, maar wel dat het instellen van het rechtsmiddel moet gezien worden als een zoveelste procedure tegen in wezen Apache en zijn hoofdredacteur Karl VAN DEN BROECK, met de bedoeling zowel de nieuwssite als zijn hoofdredacteur dermate (financieel) te vermurwen dat zou worden opgehouden met verdere berichtgeving die Erik VAN DER PAAL onwelgevallig beschouwt.
(...)
Het verweer van Erik VAN DER PAAL dat zijn vordering niet lichtzinnig is gelet op de verwijzing van beide verwezenen naar de correctionele rechtbank na zijn klacht met burgerlijke partijstelling, doet aan het bovenstaande geen afbreuk. Niets belet dat een procespartij, die oorspronkelijk mogelijk een geding heeft ingeleid dat niet tergend of roekeloos is, in de loop van de procedure een houding gaat aannemen die als tergend of roekeloos kan worden beschouwd. De vordering van verwezenen betreft ook niet de houding van de burgerlijke partij doorheen de ganse procedure: ze slaat enkel op de aanwending van het rechtsmiddel van hoger beroep.
(...)
Het hof erkent dat verwezenen ten gevolge van het in de geschetste omstandigheden instellen van het hoger beroep materiële schade hebben geleden door de belemmering van hun professionele werking, alsook morele schade doordat verwezenen veel langer in onzekerheid verkeerden over de eindbeslissing en doordat hun professioneel functioneren, m.i.v. hun goede naam, onterecht opnieuw werd aangeklaagd.
Aan de hoofdredacteur van Apache en de journalist wordt ook een verhoogde rechtsplegingsvergoeding toegekend van 6.000 euro, als een vorm van forfaitaire tegemoetkoming in de kosten en erelonen van hun advocaten (Mr. Paul Maeyaert en Caro Van Wichelen/Fencer), met verwijzing o.a. naar de tergende opstelling van Van der Paal:
Het hof is van oordeel dat ingevolge de geschetste proceshouding van Erik VAN DER PAAL in de procedure in hoger beroep in voorliggende zaak, sprake is van een kennelijk onredelijke situatie die aanleiding geeft tot een verhoging van de rechtsplegingsvergoeding.
Het moge duidelijk zijn dat de schadevergoeding samen met de verhoogde rechtsplegingsvergoeding voor een totaal van 16.000 euro slechts een fractie uitmaakt van de door Apache gemaakte kosten in deze zaak en van de schade die Apache door deze strafzaak heeft geleden. Maar tegelijk is de veroordeling wegens de onredelijke en tergende proceshouding van Van der Paal een belangrijk signaal dat justitie dergelijke vormen van misbruik van rechtsprocedures ernstig neemt en dat justitie bereid is journalisten of media die op een verantwoorde manier berichten over zaken van maatschappelijk belang tegen SLAPPs in bescherming te nemen. Het arrest is meteen ook een perfecte aanleiding om het toenemend misbruik van rechtsprocedures tegen media, journalisten, milieu- en mensenrechtenorganisaties, burgerinitiatieven en academici onder de aandacht te brengen en een halt toe te roepen.
EU-oproep tegen SLAPPs
Onlangs heeft de Europese Commissie overigens de EU-lidstaten aangespoord om tal van initiatieven te nemen op dit vlak, middels de Aanbeveling ‘over de wijze waarop journalisten en mensenrechtenverdedigers die betrokken zijn bij publieke participatie kunnen worden beschermd tegen kennelijk ongegronde of onrechtmatige gerechtelijke procedures (“strategische rechtszaken tegen publieke participatie”). Deze EU-aanbeveling werd gepubliceerd in het Publicatieblad van de EU op 17 mei j.l., overigens samen met een voorstel van richtlijn.
Volgens de Aanbeveling moeten de lidstaten er voor zorgen “dat er procedurele waarborgen beschikbaar zijn om kennelijk ongegronde of onrechtmatige gerechtelijke zaken tegen publieke participatie in een vroeg stadium te seponeren. Zij zouden er tevens naar moeten streven te voorzien in andere rechtsmiddelen tegen onrechtmatige gerechtelijke procedures tegen publieke participatie, namelijk kostenveroordeling, wat betekent dat een eiser die een onrechtmatige gerechtelijke procedure tegen publieke participatie heeft ingeleid, kan worden verplicht alle kosten van de procedure te dragen, schadeloosstelling voor alle natuurlijke of rechtspersonen die schade hebben geleden ten gevolge van een onrechtmatige gerechtelijke procedure tegen publieke participatie, en de mogelijkheid om doeltreffende, evenredige en afschrikkende straffen op te leggen aan de partij die een onrechtmatige gerechtelijke procedure tegen publieke participatie heeft ingeleid”.
Het arrest in de Fornuis-zaak maakt dit onderdeel van de EU-aanbeveling alvast bijzonder actueel. Het schept ook verwachtingen vanwege justitie, en niet in het minst van de Minister van Justitie om op korte termijn de plannen bekend te maken hoe uitvoering te geven aan de EU-aanbeveling ter bestrijding van SLAPPs. Tegen eind 2023 moet aan de EU immers verslag worden uitgebracht over de uitvoering van de anti-SLAPP aanbeveling.
Arrest van 9 juni 2022, hof van beroep Antwerpen, Kamer 7C correctionele zaken, nr. C/820/2022, inzake Erik Van der Paal t. Karl Van den Broeck en Stef Arends.
Dirk Voorhoof (Human Rights Centre UGent, Legal Human Academy en lid van het expertencomité van de Raad van Europa betreffende SLAPPs) en auteur van het recent gepubliceerde ”Expressievrijheid en het publiek debat: hoe een halt toeroepen aan procesmisbruik via “SLAPPs”” in Freddy EVERS (ed.), op-RECHT-uit. Een hulde aan Alain Bloch, Brugge, die Keure, 2022, 195-216.
