De Russische invasie in Oekraïne, en vooral de daarop volgende sancties van de Europese Unie tegen Rusland, zorgden voor een ongeziene stijging van de gasprijs. Bovendien hapert ook de toevoer van (goedkope) nucleaire energie uit Frankrijk, waardoor electriciteitsprijzen nog meer onder druk komen te staan.
Een vergelijking van eindgebruikersprijzen in de Europese hoofdsteden toont dat de prijs per kilowattuur (kWh) in Brussel de helft bedraagt van die in Amsterdam, de hoofdstad met de duurste gasprijzen van Europa. De eindgebruikersprijs, maar ook de stijging van het afgelopen jaar, plaatst Brussel qua kostprijs en prijsstijging zowat in de middenmoot van Europese hoofdsteden.
Om de gevolgen van de crisis te temperen, verlengde de Kamer vorige week nog de energiepremie (van november en december) tot het einde van het eerste kwartaal van 2023. Ook de verlaging van de btw op gas en elektriciteit naar 6% blijft zeker tot eind maart van kracht.
De impact van de stijgende energieprijzen is niet te overzien, niet in het minst voor gezinnen in armoede.
"Mijn huur en energiekosten bedragen iets meer dan de helft van mijn vaste kosten per maand. Zonder sociaal tarief zou ik nog veel meer betalen. Ik doe vanalles om te besparen, maar het moet leefbaar blijven", zei Tessa, een vrijwilliger van de 'Vierdewereldwerkgroep Mensen voor Mensen' eerder dit jaar op De Zevende Dag.
"Ik zet enkel de verwarming aan in de badkamer voor mijn kinderen. Ik zeg hen dat we samen gezellig onder een dekentje kruipen in de zetel 's avonds. Zo probeer ik hen niet te confronteren met de moeite die ik heb om mijn facturen te betalen."
De problematiek van de hoge energieprijzen wordt nog eens uitvergroot door de wooncrisis. "Ik betaal 650 euro per maand voor een huurwoning in regio Gent, met enkel glas en zonder dakisolatie”, zegt een ervaringsdeskundige van het Netwerk tegen Armoede. “Mijn energiefactuur swingt de pan uit. Ik sta ondertussen al drie jaar op de wachtlijst voor een sociale woning, maar ik heb zeker nog enkele jaren te gaan. Mijn huisbaas zegt dat het niet van niet willen is, maar dat hij zelf niet de middelen heeft om de nodige investeringen te doen.”
Vorig jaar leefde 2% van de Vlamingen, omgerekend zowat 120.000 mensen, in een gezin dat het zich niet kan veroorloven om de woning voldoende te verwarmen. Dat cijfer uit een Europese enquête naar inkomsten en leefomstandigheden (EU-SILC) is sinds 2014 onveranderd, zo blijkt uit cijfers van Statistiek Vlaanderen.
In die groep zitten vooral huurders, eenoudergezinnen en mensen zonder actieve loopbaan (exclusief gepensioneerden). De groep Vlamingen die de woning onvoldoende kan verwarmen ligt lager dan in de andere gewesten (telkens 7%). Het Belgische gemiddelde (4%) ligt ook lager dan het EU-gemiddelde (7%). De cijfers liggen het hoogst in Kosovo en Albanië, het laagst in Noorwegen en Zwitserland.
Het cijfer over het aantal mensen dat zijn woning niet kan verwarmen, toont niet het volledige plaatje. Wanneer gezinnen meer dan 10% van hun inkomen spenderen aan energiekosten, dan spreken we in België over energiearmoede. Uit de laatste Barometer energie- en waterarmoede van de Koning Boudewijnstichting blijkt dat meer dan een op de vijf gezinnen (21,5%) in energiearmoede leeft. Alleenstaanden, eenoudergezinnen, vrouwen en 65-plussers zijn oververtegenwoordigd in die cijfers.
Het percentage is nauwelijks veranderd sinds 2009. Bovendien steunen de cijfers op de situatie in 2020, dus nog voor de energiecrisis, en op een moment dat de energieprijzen zelfs dalende waren. Opgesplitst per gewest leven de meeste gezinnen in energiearmoede in Wallonië (29,5%), gevolgd door Brussel (26,5%) en Vlaanderen (15,9%).
In Europa worden verschillende parameters gebruikt om energiearmoede te meten. Data zijn ook niet overal beschikbaar of verouderd, waardoor vergelijken moeilijker wordt. Maar in vergelijking met het Europese gemiddelde, zijn inwoners in België kwetsbaarder vanwege de hoge gasprijs en een hoog gemiddeld gasverbruik.
Netbeheerder Fluvius kreeg er dit jaar 6% beschermde afnemers bij en levert als sociaal leverancier elektriciteit en gas aan ruim 126.000 gezinnen die niet langer bij een een commerciële leverancier terecht kunnen.
Cijfers van diezelfde netbeheerder tonen dat in 2021 gezinnen meer dan 17.000 keer minstens een maand geen voorafbetaling deden voor gas en dat gebeurde meer dan 5.000 keer voor elektriciteit. De Barometer energiearmoede van de Koning Boudewijnstichting wijst er op dat 4,4% van de huishoudens een abnormaal lage energiefactuur heeft, wat erop wijst dat er allicht uit noodzaak amper energie verbruikt wordt.
Door de energiecrisis is tussen januari en november van dit jaar in België ruim 16% minder aardgas verbruikt dan dezelfde periode vorig jaar. Uit cijfers van netbeheerder Fluvius blijkt dat in oktober van dit jaar in Vlaanderen zelfs 40% minder gas verbruikt werd, al lag dat vooral in aan het zachte weer.
Sinds de gevolgen van de invasie in Oekraïne voelbaar zijn in alle Europese huiskamers, stimuleren overheden de bevolking en hun eigen administraties om minder energie te verbruiken. De hoge gasprijzen hebben ook een impact op de energieverslindende productieprocessen van bedrijven, die ofwel minder produceerden of bepaalde lijnen uitschakelden.
Dit artikel maakt deel uit van de European Cities Investigative Journalism Accelerator, een netwerk van Europese mediakanalen dat de stedelijke problemen van onze tijd onderzoekt. Het project wordt gefinancierd door het Stars 4 Media-programma.
