Het stond in de sterren geschreven: de indrukwekkende shuffle in medialand blijft voortduren. Sinds de publicatie van ons dossier Hoofdredactie op 31 oktober jongstleden (zie 'De stoelendans der hoofdredacteuren', 'Hoofdredacteuren in de schietstoel' en 'Biografieën Vlaamse hoofdredacteurs') is de lijst alweer wat langer geworden.
Luc Rademakers, sinds vier jaar algemeen hoofdredacteur van de Concentrakranten, werd begin november benoemd tot algemeen hoofdredacteur van de VRT-nieuwsdienst. Kris Hoflack, die zelf kandidaat was voor die topfunctie, nam enkele weken later ontslag als VRT-hoofdredacteur en is weer op de markt, klaar voor een nieuwe uitdaging, zoals dat heet. Bij Sanoma werd enkele weken geleden besloten het maandblad Goedele op te doeken. Wat er zal gebeuren met Goedele-hoofdredacteur Danny Ilegems is nog onduidelijk.
Gelet op de ingrijpende transformaties die de Vlaamse media momenteel doormaken, is het einde van de stoelendans nog lang niet in zicht. De houdbaarheidsdatum van hoofdredacteurs lijkt steeds korter te worden, naarmate de concurrentie toeneemt en het gevecht om marktaandeel nog scherper wordt. Daarom is het nuttig het fenomeen hoofdredacteur van naderbij te bekijken.
Smeerlap
Op basis van de biografieën van honderd huidige en historische hoofdredacteurs is het mogelijk een profiel op te stellen van de functie en hun gemeenschappelijke kenmerken op te lijsten.
Opvallend: sportjournalisten hebben blijkbaar statistisch een grotere kans dan andere journalisten om door te stoten naar het hoofdredacteurschap. Niet minder dan 10 procent van het door ons onderzochte bestand begon zijn carrière op de sportredactie. Wat dit precies betekent, is niet helemaal duidelijk en zou ooit eens onderzocht kunnen worden door deskundige academici. Misschien zijn sommige sportjournalisten geboren leiders, of zijn ze door de aard van hun job competitiever en ambitieuzer?
Sportjournalisten hebben statistisch een grotere kans dan andere journalisten om door te stoten naar het hoofdredacteurschap
Eveneens opvallend is het overwicht van mannen op vrouwen. Slechts vijf op de honderd hoofdredacteurs zijn vrouwen. Het is dan ook een hondenbaan met lange werkdagen, onregelmatige uren en weinig tijd voor privérelaties.
Een vriendelijk karakter is evenmin een referentie om hoofdredacteur te worden, al zijn er uitzonderingen. 'Alle journalisten willen hoofdredacteur worden, behalve diegenen die het al geweest zijn.' De boutade is afkomstig van Yves Desmet, ex-hoofdredacteur van De Morgen. Het klinkt goed en de bewering is zelfs gedeeltelijk waar, maar ook niet helemaal. Want er bestaan wel degelijk journalisten die weten dat ze niet over de vaardigheden beschikken om een redactie te leiden. Een goede hoofdredacteur moet immers, helaas en noodgedwongen, een beetje een smeerlap zijn. Dat is niet iedereen gegeven.
Het is denkbaar om tien prototypes van hoofdredacteurs te onderscheiden, wat meteen een begin van antwoord oplevert op de vraag: welke categorieën zijn al dan niet succesvol en waarom? De hierna volgende tien prototypes werden geklasseerd in volgorde van hun potentiële succes.
1) De partijcreatuur
Dit prototype behoort tot het verleden, toen kranten en tijdschriften nog werden gecontroleerd door de traditionele politieke partijen. Over het commerciële succes van hun krant hoefden deze hoofdredacteurs zich geen zorgen te maken: eventuele verliezen werden sowieso door de partijkas bijgepast. Hun hoofdredacteurschap combineerden ze meestal met een reeks politieke mandaten. Sinds de jaren negentig is dit type vrijwel uitgestorven. Typische voorbeelden zijn Jos Van Eynde (Volksgazet), Frans Strieleman (De Nieuwe Gazet), Louis Kiebooms en Louis Meerts (beiden Gazet van Antwerpen) en Hubert Leynen (Het Belang van Limburg).
2) De eigenaar-hoofdredacteur
Alweer een voorbijgestreefd model. Momenteel is het ondenkbaar dat een hoofdredacteur tegelijkertijd hoofdaandeelhouder is van de mediagroep waarvoor hij werkt, al was het maar omwille van de omvang die de huidige mediagroepen hebben aangenomen. Stock options of andere vormen van beperkte winstdeelname zijn natuurlijk wel mogelijk, als incentive of om hoofdredacteurs op hun stoel te houden. Voorbeelden van deze categorie vindt men in een ver verleden (Julius Hoste van Het Laatste Nieuws), maar ook in het meer recente verleden: Albert De Smaele van de Standaardgroep of Guido Van Liefferinge, bedenker van Dag Allemaal en andere tijdschriften van De Persgroep.
3) De dromer
Ondanks hun talent en hun magistrale pen zijn sommige journalisten niet in de wieg gelegd om hoofdredacteur te worden. Als ze het toch proberen, blijkt dat ze de praktische vaardigheden missen die nodig zijn om die functie te vervullen. Kijk naar het lot van Johan Anthierens met De Zwijger. Kwatongen zouden ook Hugo Camps (Het Belang van Limburg) of Piet Piryns (De Morgen) in dit rijtje durven te zetten.
4) De journalist pur sang
Het gaat om hoofdredacteurs die hun loopbaan begonnen als journalist en uit de rangen omhoog klommen, maar in hun hart altijd meer journalist dan redactiemanager waren. Ook dit type lijkt stilaan tot het verleden te gaan behoren, en maakt plaats voor efficiëntere (externe) maatpakken. Zich te veel vereenzelvigen met de journalisten is tegenwoordig geen pluspunt meer voor een hoofdredacteur. Voorbeelden van deze categorie zijn Kris Borms (VRT), Walter De Bock en Paul Goossens (beiden De Morgen) en Karl Van Den Broeck (Knack).
5) De has-been
Net als bij toppolitici eindigen de carrières van topjournalisten niet altijd in schoonheid. Velen zijn geroepen, maar weinigen uitverkoren. De lijst van ex-hoofdredacteurs is al lang en zal naar alle waarschijnlijkheid nog langer worden. Maar er is hoop: wie eenmaal hoofdredacteur is geweest, kan het misschien ooit opnieuw worden. Volgens het oude adagium 'journalistiek leidt tot alles, op voorwaarde dat men er op tijd uit stapt' gingen de wegen van oud-hoofdredacteurs alle kanten op. Sommigen gingen voor een andere mediagroep werken, of ze werden media-adviseur, woordvoerder of communicatiedirecteur. Nogal wat ex-hoofdredacteurs stapten helemaal uit de media en waagden hun kans in de politiek. Een enkeling vond op die manier de weg naar een nieuwe en geslaagde carrière.
6) De trouwe luitenant
Deze categorie bestaat uit journalisten die hun wagonnetje aan een krachtige locomotief koppelen. Ze kunnen het op die manier ver schoppen. Het nadeel is dat hun beschermheer kan wegvallen, en in dat geval kan de positie van de trouwe luitenant snel in gevaar komen. Illustraties hiervan zijn de lotgevallen van bijvoorbeeld Marcel Cordemans, Vic Dennis, Peter Mijlemans, Bart Van Doorne of Mathias Danneels.
7) De marketeer
Veel uitleg is hier niet nodig. Het schoolvoorbeeld van deze categorie is natuurlijk Peter Vandermeersch bij Corelio, de eerste hoofdredacteur die zich de titel Marketeer van het Jaar liet welgevallen. Maar ook Guy Mortier (Humo) en Yves Desmet (De Morgen) en anderen weten hun weetje op marketingvlak.
8) De jobhopper
Meestal een vrij succesvolle categorie. Wie eenmaal in de nomenclatuur van hoofdredacteurs is opgenomen, kan rekenen op een uitgebreid relatienetwerk van collega's om elders weer aan de bak te komen. Wie vaak van job verandert, heeft bovendien een grotere kans op promotie. Voorbeelden in het genre zijn Luc Van Loon, Karel Anthierens of Terry Verbiest.
9) De bulldozer
Dit prototype van hoofdredacteur wordt, vaak in ruil voor een royale vergoeding, ingeschakeld door de baas van een mediagroep om een ondankbaar en onaangenaam karwei op te knappen: de weerstand breken van een weerbarstige redactie, of met een schoktherapie de dalende verkoopcijfers indijken. Het model zit duidelijk in de lift. Klassiek voorbeeld: Klaus Van Isacker.
10) De manager
Momenteel de meest succesvolle soort van hoofdredacteurs. Vaak gaat het om een combinatie van marketeer, jobhopper, bulldozer en manager. Luc Rademakers, de nieuwe baas van de VRT-nieuwsdienst, is een goed voorbeeld.
In het dossier hoofdredacteur vindt u 27 bijkomende portretten van hoofdredacteurs
