Door Jeroen de Preter
Berlijn, stadsdeel Mitte, een zeer bescheiden kantoor onder het dak van een statig herenhuis. Hier wordt Der Freitag gemaakt, het 'Meinungsmedium' dat zich sinds vorige week de mooiste van de wereld mag noemen. Dat Der Freitag de titel moet/mag delen met The New York Times en de Frankfurter Allgemeine doet niets af aan de eer, wel integendeel.
Zeker als het over verkoopcijfers gaat, is Der Freitag een onooglijk kleinduimpje tussen twee geweldige reuzen. De krant, die elke donderdag verschijnt, kent een betaalde verspreiding van hoogstens 15.000 exemplaren. Met naar schatting 800.000 aangeklikte artikels per maand scoort de site een stuk beter, al is dat 'beter' naar Duitse normen erg relatief. En toch. De spectaculaire groei van het afgelopen jaar doet geloven dat het voorlopig nog te weinig gelezen medium wel veel toekomst heeft. Gebrek aan geschiedenis is er in elk geval niet.
Symbolisch gewicht
Der Freitag werd precies één jaar na de val van de Muur geboren uit een fusie tussen de Oost-Berlijnse krant Sonntag en de West-Duitse (maar door de DDR gesteunde) Volkszeitung. De krant, die toen nog Freitag heette, was het geesteskind van intellectuelen uit Oost en West en stelde zich tot doel de vereniging van de twee Duitslanden “op kritische en constructieve manier” te begeleiden. Om die missie te onderstrepen kreeg Freitag als ondertitel 'die Ost-West Wochenzeitung' mee.
Hoofdredacteur Philip Grassmann: 'Bij de kranten die ik ken, bestaat er nog altijd een strikte scheiding tussen web en print. Wij willen die scheiding opheffen. Die Mauer muss weg'
Freitag moest het in de eerste plaats hebben van zijn symbolisch gewicht. Spectaculaire verkoopcijfers en/of fraaie financiële resultaten kon de krant ook toen nooit voorleggen. Freitag was een allesbehalve gezond medium toen journalist-uitgever Jakob Augstein de krant twee jaar geleden overnam. Zijn komst markeert in meer dan één opzicht een nieuw begin. Want als (niet-biologische) zoon van Der Spiegel-oprichter Rudolf Augstein bracht Jakob Augstein zeker niet alleen symbolisch kapitaal in. De uitgever heeft een uitgesproken visie (Duits) op journalistiek.
Herlancering
Jakob Augstein liet er geen gras over groeien. Acht maanden nadat hij Freitag had overgenomen werd de krant volledig geherlanceerd. Voortaan heette de krant Der Freitag, de oude ondertitel werd geschrapt en vervangen door 'das Meinungsmedium'. Met de Britse kwaliteitskrant The Guardian werd een copyrightovereenkomst gesloten. Onder leiding van de nieuwe hoofdredacteur Philip Grassmann (net als Augstein ex-Süddeutsche Zeitung) zet Der Freitag in op een volledige integratie van het weekblad en de site. “In Duitsland was en is zoiets ongezien”, vertelt Grassmann. “Bij de kranten die ik ken, bestaat er nog altijd een strikte scheiding tussen web en print. Wij willen die scheiding opheffen. Die Mauer muss weg.”
Samen met het opheffen van de muur tussen print en web kwam er volgens Grassmann een nieuw soort journalistiek. Een journalistiek die, als het goed is, de vertrouwensrelatie tussen burger en journalistiek moet versterken. “De klassieke journalist is vervreemd van de lezers”, zegt Grassmann. “Zijn relatie met politieke of andere machthebbers interesseert hem vaak meer dan die met zijn lezers. Wij willen een relatie met de lezer aangaan. Een echte dialoog, die veel verder gaat dan de publicatie van een commentaar of lezersbrief. Bij ons houdt het werk van de journalisten dan ook niet op als ze hun stuk hebben geschreven. Ze moeten het debat dat ze losweken mee opvolgen. Tussenkomen. Reageren. Een journalist is bij ons een blogger, en omgekeerd kan een blogger een journalist zijn.”
Dat Der Freitag de integratie van web en lezer serieus neemt, blijkt ook heel duidelijk in de krant. De beste lezersbijdragen van de week staan broederlijk naast die van de Freitag-journalisten. Bijdragen waarvoor die lezers trouwens evenveel betaald krijgen als de 'professionelen'.
Winstgevend
Leidt een doorgedreven vorm van burgerjournalistiek ook tot betere journalistiek? De vraag is ook bij Der Freitag al vaak gesteld. Grassmann is er een jaar na de start van het experiment nogal gerust in. “Over het algemeen valt de kwaliteit van de commentaren heel goed mee. Onze community controleert voor een belangrijk deel zichzelf. Wie iets doms of beledigends schrijft, wordt al snel door de anderen terechtgewezen. Het helpt ook dat onze lezers lid moeten worden van de community voor ze kunnen reageren. Reageren is hier veel minder vrijblijvend dan op andere sites.”
Philip Grassmann: 'Onze community controleert voor een belangrijk deel zichzelf. Wie iets doms of beledigends schrijft, wordt al snel door de anderen terechtgewezen'
Helaas staat inhoudelijk succes niet automatisch gelijk met financieel succes. Grassmann vertelt dat de site wekelijks ongeveer 150.000 bezoekers mag verwelkomen. Het aantal verkochte exemplaren van de krant ligt ongeveer tien keer lager. Toch is het nog altijd de krant waarmee (een beetje) geld wordt verdiend. “Om grote adverteerders te kunnen binnenhalen voor je site moet je toch minstens 1 miljoen kliks per maand hebben. Dat halen we voorlopig nog niet. Onze site is ook niet in de eerste plaats bedoeld om winstgevend te zijn. Het innovatieve karakter ervan vinden we op dit ogenblik belangrijker.”
Dramaturgie van de krant
Het innovatieve karakter van de site steekt trouwens fel af tegen de vorige week bekroonde, zeer klassieke vormgeving van de krant. Het geloof in de toekomst van gedrukte media spat er als het ware vanaf. “Over de toekomst van de dagelijkse krant heb ik mijn twijfels”, zegt Grassmann. “Hun corebusiness is nieuws, en daarvoor kun je veel sneller op sites terecht. Zeker als dragers als e-book doorbreken, zie ik die kranten verdwijnen. Week- en opiniebladen zie ik dan weer wel overleven. Die bieden immers iets unieks. Inhoudelijk, maar ook qua leeservaring. Aan die ervaring besteden wij trouwens heel veel aandacht. De vormgeving van Der Freitag is het werk van acht mensen. Aan de compositie en de dramaturgie van de krant wordt hier heel hard gewerkt. Tot op het laatste ogenblik veranderen we stukken van plaats, bijvoorbeeld omdat het ritme niet klopt.”
Als opinieblad lijkt Der Freitag zich nog altijd heel duidelijk aan de linkerzijde te profileren. Zou, indachtig de tijdgeest, een verschuiving naar het centrum de verkoopcijfers geen deugd kunnen doen? Grassmann gelooft van niet: “Het is vandaag trouwens helemaal niet duidelijk wat links precies inhoudt. Wij hebben nog vóór Obama gepleit voor een terugtrekking van de troepen uit Afghanistan. Toen kon je dat een links standpunt noemen, maar vandaag is die opvatting mainstream geworden. Twee weken geleden hebben we een lans gebroken voor een rood-rood-groene coalitie in 2013 (een coalitie van de centrumlinkse SPD, de linkse Linkspartei en Grünen, in plaats van de huidige centrumrechtse coalitie CDU-FDP, JdP). Wellicht is Duitsland daar nu nog niet klaar voor, maar het is zeker geen utopie. Sowieso is Duitsland al decennia verdeeld in circa 50 procent rechtse en 50 procent linkse kiezers. Er hoeft dus niet zoveel te gebeuren om er een maatschappelijk draagvlak voor te vinden.
“De vraag of Der Freitag links moet zijn vind ik eerlijk gezegd niet zo belangrijk. Ik vind het veel belangrijker dat we een thema als de rood-rood-groene coalitie als eerste op de kaart zetten. Wij willen origineel zijn, goed doordacht, een tikkeltje provocatief soms. Zolang onze stukken aan die voorwaarden voldoen, is in principe alles mogelijk.”
