De tekst geeft een inkijk in de beweegredenen van de kernredactie van Apache.
Kwetsbaar
"Ik merk dat ik geprogrammeerd sta onder de rubriek 'Nieuwe initiatieven in de media'. Dat komt goed uit, want dat is volkomen juist en terecht. Ons initiatief is zeer nieuw: het is amper zes maanden oud. Het is met andere woorden een plat boeleke, dat nog in de pampers ligt. Dat betekent ook dat ons project nog erg kwetsbaar is en het zelfs nog niet helemaal duidelijk is of het wel levensvatbaar zal zijn.
Het project dat ik u vandaag voorstel, heet Apache. Een naam waaraan u verder geen enkele betekenis moet hechten, tenzij dat het een woord is dat lekker bekt en dat het associaties oproept met begrippen als beetje gevaarlijk, onvoorspelbaar en guerilla-achtig.
Ik zal ons project toelichten aan de hand van het klassieke journalistieke model van de vijf W's: wie, wat, waar, wanneer en waarom. Vooraf een waarschuwing. We zien Apache als een laboratorium, een journalistiek experiment. Eerlijk gezegd: we hebben geen idee of het experiment zal lukken. Op sommige vragen hebben we dus zelf ook nog geen afdoend antwoord. We beschouwen dit project als work in progress, een spannend avontuur waarvan we het einde niet kunnen voorspellen.
Geloofwaardig
Ik begin met het waarom, want dat lijkt me de belangrijkste vraag. Om dat uit te leggen moet ik een aanloopje nemen, met het risico dat ik begin te klinken als Opa Vertelt.
Journalistiek is een fantastisch beroep. Maar als journalist werk je niet alleen voor jezelf en voor je eigen glorie. Een journalist staat in dienst van de samenleving. Hij is de bevoorrechte getuige, die in naam van zijn lezers op zoek moet gaan naar de waarheid. Zijn publiek heeft niet de tijd en de middelen om dat werk te doen. De lezers kunnen geen ministers interviewen, geen processen volgen in de rechtbank, geen documenten opzoeken, geen bronnen contacteren. Dat doet de journalist in zijn plaats. Dat is een enorm voorrecht, maar ook een grote verantwoordelijkheid.
Hij moet naar best vermogen zorgen dat wat hij schrijft juist is, gecontroleerd juist, dat zijn bronnen geloofwaardig zijn, dat hij eerlijk en zonder beïnvloeding probeert zo goed mogelijk zijn werk te doen. De mensen hebben recht op degelijke informatie, zodat ze begrijpen wat er in de wereld gebeurt en ze met kennis van zaken standpunten kunnen innemen en keuzes maken, bijvoorbeeld in het stemhokje.
Te moeilijk
Niet voor niets is persvrijheid opgenomen in de grondwet. Persvrijheid is de belangrijkste waarborg voor de vrijheid van meningsuiting, een van de fundamentele rechten van de mens. Zonder vrije, kritische media kan een democratie niet bestaan.
Uit eigen ervaring hebben we de laatste jaren ondervonden dat de marge om aan degelijke, onderbouwde en waarheidsvindende journalistiek te doen steeds kleiner werd. Voor onderzoeksjournalistiek was er minder en minder tijd en ruimte. Onder meer onder invloed van de komst van de commerciële tv kwam er meer aandacht voor lichtere en onbenullige onderwerpen, voor lifestyle en verhalen over BV's.
Langer artikels waren uit de mode. Te moeilijk voor de lezer, zo werd gezegd. Artikels moesten korter en meer sexy worden. Gespecialiseerde redacteurs die eigen verhalen aanbrachten, op basis van hun netwerk van contacten en hun dossierkennis, moesten vaststellen dat ze die stukken niet meer gepubliceerd kregen. "Denk je dat we dáármee meer kranten gaan verkopen?", kregen ze te horen.
Bezuinigen
Meer kranten verkopen is blijkbaar het doorslaggevende criterium, de redactionele lijn wordt niet langer bepaald door de redactie maar door de marketingdirecteur. Het beroep van journalist is de laatste jaren op sluipende wijze gecorrumpeerd, geperverteerd, uitgehold en ongevaarlijk gemaakt.
Nick Davies, de Britse journalist en auteur van Flat Earth News, zegt het zo:
De journalistiek sterft uit door commercie. De belangrijkste taak van journalisten is proberen mensen de waarheid te vertellen. Maar keer op keer maken we verhalen die verdraaid zijn en onwaarheden bevatten, of die propaganda zijn. O, zeggen mensen dan, dat moeten jullie zeker schrijven van jullie rijke bazen. Maar dat was vroeger. Het echte probleem is dat de nieuwe generatie krantenbazen niet uit is op propaganda, maar op winst. Die eigenaars hebben verschrikkelijke schade toegebracht aan de redacties. Ze hebben hun kosten verlaagd door te bezuinigen, en hun inkomsten verhoogd door steeds meer pagina's en bijlagen te eisen. Journalisten hebben dus geen tijd meer om hun werk te doen. Ze praten niet meer in het café met poltieagenten en leraren. En vooral: ze hebben geen tijd meer om de feiten te checken, de basis van het vak.
Marktlogica
We zijn begonnen met Apache omdat we geloven dat de redding van de journalistiek alleen het werk kan zijn van de journalisten zelf. De traditionele media, en dan vooral de klassieke kranten, hebben grote problemen. Hun businessmodel rammelt, ze staan in toenemende mate onder commerciële druk en stilaan komt het punt in zicht waarop ze hun belangrijkste kapitaal (namelijk hun geloofwaardigheid bij de lezers) dreigen te verliezen. Een aanzienlijk deel van het lezerspubliek haakt af en gaat op zoek naar andere informatiebronnen, vooral op het internet.
Ides Debruyne, de directeur van het Fonds Pascal Decroos (de instelling die onderzoeksjournalistiek stimuleert), formuleerde het in een interview met Apache als volgt:
Door de recente ontslagen zijn er nog nooit zoveel goede journalisten op straat gekomen. Bovendien zijn er nooit eerder zoveel mogelijkheden geweest, vooral online. Het enige wat mankeert, is ondernemerszin om dat allemaal in goede banen te leiden.
We hebben alvast niet gewacht op zijn advies. Met veel enthousiasme en niet gehinderd door al te bescheiden ambities heeft Apache zich tot doel gesteld om de journalistiek als het ware opnieuw uit te vinden. We gaan met moderne middelen terug naar de basics en de corebusiness van het journalistieke metier. De belangrijkste taak van journalisten is nog altijd te proberen zo goed mogelijk de waarheid te te vertellen – en dus niet om zoveel mogelijk kranten te vekropen.
Terug naar de basis betekent dat we de marktlogica weer ondergeschikt willen maken aan journalistieke criteria. Wat we willen maken, is het nieuws dat de reguliere media links laten liggen, omdat ze dit soort berichtgeving niet meer willen, kunnen, durven of mogen maken.
Eigen nieuwsgaring
We denken dat er een groeiende vraag is naar betrouwbare kwaliteitsjournalistiek, en dat de tradtionele media van langsom minder aan die vraag beantwoorden.
Kwaliteit betekent in dit geval: diepgang, specialisering, het verwerven van expertise door de journalist. We denken ook dat er behoefte is aan diepgaande, kritische, gezagsonvriendelijke en zelfs bedrijfsonvriendelijke journalistiek. We zitten tenslotte niet in de business om vrienden te maken. We menen dat we met een combinatie van onderzoeksjournalistiek, geloofwaardige mediakritiek en eigen nieuwsgaring het verschil kunnen maken met de traditionele media.
We beschouwen Apache als een soort permanent nulnummer, een wissel op de toekomst, een staalkaart van wat een professionele internetkrant zou kunnen worden. In elk geval, het loutere bestaan van Apache zorgt nu al voor een golf van creativiteit, enthousiasme, goodwill, ideeën en voorstellen.
Belangstelling
Na een maandenlange voorbereidingsperiode, met veel gebrainstorm en tientallen gesprekken met deskundigen uit de mediasector, zijn we op 14 oktober 2009 gestart met De Werktitel.
De nieuwssite werd van bij de start zeer goed ontvangen, zowel bij het lezerspubliek als bij collega-journalisten, en heeft verrassend snel naambekendheid gekregen. Uit de vele reacties die we kregen, bleek dat er duidelijk vraag bestond naar een dergelijk initiatief.
Georges Timmerman: 'Deze site kan potentieel uitgroeien tot een nieuw onafhankelijk medium, los van de bestaande grote mediagroepen'
Al na een paar maanden zaten we aan ruim 2.000 unieke bezoekers per dag of 35.000 bezoekers per maand, wat lang niet slecht was voor een beginnende website. Er ontstond een groep Facebookvrienden van De Werktitel met 3.000 leden. Die cijfers zijn een indicatie voor de omvang van het lezerspubliek dat een professioneel gemaakte nieuwssite zou kunnen hebben. We merkten ook grote belangstelling voor ons experiment bij de reguliere media en bij andere journalisten. We dachten: blijkbaar zitten we in een goed momentum, er hangt iets in de lucht, de tijdgeest is aan het keren. In zijn bekende kerstessay in De Standaard over de problemen bij de media noemde hoogleraar Geert Buelens De Werktitel "een van de weinige lichtpunten van het mediajaar 2009".
Herkenbaar
Na vier maanden De Werktitel besloten we op 24 februari van dit jaar om de naam te veranderen in Apache. Op die dag hebben we een eerste, bescheiden marketingactie gedaan door 10.000 stickers van Apache uit te delen in stations, culturele centra en cafés.
Die naamsverandering was nodig om duidelijk te maken dat de 'speeltijd' voorbij was en dat we vanaf nu beginnen te werken aan het professionaliseren van de site. Dat betekent dat we vanaf dat moment een financiële basis proberen op te bouwen (over die centenkwestie vertel ik later meer). Hier en daar vond men het niet slim om De Werktitel overboord te gooien, want die titel was al ingeburgerd en sommige lezers bleken er al aan gehecht geraakt. Maar we hebben de ambitie om internationaal te gaan werken en in Parijs, Berlijn of Los Angeles heb je dan een titel nodig die herkenbaar en begrijpelijk is.
Sinds de naamsverandering, nu een maand geleden, is ons bezoekersaantal overigens gestegen naar 56.000 per maand. Onze Facebookgroep tikt stilaan opnieuw naar de 3.000 leden. Meer dan 800 lezers hebben te kennen gegeven dat ze wekelijks of dagelijks de nieuwsbrief van Apache willen ontvangen op hun e-mailadres. De meeste bezoekers lezen gemiddeld meer dan twee pagina's op de site. De helft van de bezoekers komt rechtstreeks naar Apache, 25 procent komt bij ons terecht via Facebook en 15 procent via Google. Kortom, de cijfers zijn goed en meer dan bemoedigd.
Keukentafel
Apache heeft geen redactielokaal, om de eenvoudige reden dat we dat niet kunnen betalen. We hebben ook geen overheadkosten. Sterker nog: we hebben helemaal geen kosten. Elke redacteur werkt voorlopig nog altijd gratis en bij hem thuis.
Er is natuurlijk voortdurend overleg tussen de zes redacteurs. Wekelijks werd er 's avonds vergaderd bij iemand thuis en de site werd dan letterlijk op de hoek van de keukentafel in elkaar gedraaid. Op den duur volstond die wekelijke redactievergadering niet meer om alles te kunnen bespreken. Momenteel hebben we een vaste vergaderdag, waarbij we gebruik maken van de faciliteiten van het Antwerps pershuis.
Tientallen primeurs
Georges Timmerman: 'Onze redactie publiceert uitsluitend nieuwe, originele en exclusieve verhalen'
Apache is de eerste nieuwssite in Vlaanderen die gemaakt wordt door professionele journalisten. Het is een eerste, kleinschalige maar geloofwaardige aanzet tot de oprichting van een professionele internetkrant.
Apache kan potentieel uitgroeien tot een nieuw onafhankelijk medium, los van de bestaande grote mediagroepen.
In het begin waren we al blij als we elke dag één artikel online konden zetten. Het tempo is geleidelijk opgedreven en momenteel zitten we aan twee tot drie artikels per dag. We hebben momenteel ruim 200 artikels gepubliceerd, dat is gemiddeld acht artikels per week. Dat is veel en dat is weinig. De bedoeling is om de frequentie nog verder op te drijven.
Apache publiceert uitsluitend nieuwe, originele en exclusieve verhalen. Die aanpak heeft ondertussen al tientallen primeurs opgeleverd, waarvan er een groot aantal werden overgenomen door de reguliere media, al dan niet keurig met bronvermelding. Verschillende Apache-artikels werden integraal vertaald en overgenomen door de Duitse krant Neue Rheinische Zeitung.
Reclame
Alle mogelijke thema's en genres zijn mogelijk bij Apache. We publiceren nieuws, interviews, onderzoeksjournalistiek, analyse en opiniestukken, reportages, satirische stukken. Het kan gaan over allerlei onderwerpen. De enige criteria die tellen om een stuk te plaatsen, zijn kwaliteit, originaliteit en maatschappelijke relevantie.
We hebben een vzw opgericht, omdat we nu eenmaal een rechtspersoon moeten hebben. Op termijn, als de financiële toestand het toelaat, kunnen we overstappen naar een vennootschapsvorm, wellicht een bvba (besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid).
De enige vorm van reclame die we tot nu toe hebben gebruikt zijn Facebook en Twitter. Daarnaast was er de eenmalige stickeractie bij naamsverandering naar Apache, dat met de steun van het bevriende communicatiebedrijf Magnifik. De site moet het vooral hebben van mond-tot-mondreklame.
Brede lezerskring
Georges Timmerman: 'Apache moet zoveel mogelijk gebruik maken van de technologische mogelijkheden van het internet. We denken dat er fantastische journalistieke mogelijkheden bestaan en nog zullen ontstaan via het net'
Apache moet zoveel mogelijk (en nog veel meer dan momenteel het geval is) gebruik maken van de technologische mogelijkheden van het internet. We denken dat er fantastische journalistieke mogelijkheden bestaan en nog zullen ontstaan via het net, waarvan de klassieke media geen of veel te weinig gebruik maken. Crowdsourcing bijvoorbeeld, of link journalism.
Het is de bedoeling dat Apache zou uitgroeien tot een gezaghebbende en volwaardige nieuwsbron met een brede lezerskring. Naast onze kernactiviteiten (zoals onderzoeksjournalistiek, mediakritiek en eigen nieuwsgaring) wil de site op termijn alle aspecten van het nieuws signaleren of behandelen, zodat de lezer het gevoel krijgt volledig geïnformeerd te zijn.
Kenniscentrum
Apache heeft de ambitie om uit te groeien tot een kenniscentrum, een functie die de kranten vroeger hadden maar die ze hebben opgegeven. Bijvoorbeeld door hun archieven af te schaffen, wegens zogenaamd te duur. Zoek het maar op in Mediargus of Wikipedia, redeneren de mediabazen. Daarmee hebben ze wel het geheugen van de redacties geamputeerd.
Een van de problemen van de mainstreammedia is juist dat ze enkel nog gefragmenteerd nieuws bieden, dat onbegrijpelijk wordt omdat het niet in een betekenisvolle, zinnige context wordt geplaatst. Dat betekent doorklikmogelijkheden naar dossiers, naar databanken en andere bronnen voor wie zich wil verdiepen in het onderwerp.
Het buitenland
Apache wil zich niet blindstaren op het kleine Vlaanderen, maar wil zich internationaal positioneren. Dat kan door journalistieke aandacht te besteden aan buitenlandse onderwerpen, te verwijzen naar interessante dingen in buitenlandse media (zoals we nu al doen in onze felgesmaakte rubiek Goed Gelezen), maar ook door artikels uit te wisselen met buitenlandse media of door bepaalde van onze eigen artikels te vertalen in het Frans of het Engels.
Enkele Engelstalige en Franstalige journalisten hebben al belangstelling getoond om met ons samen te werken, we beginnen dus al te dromen van Apache in English en Apache en français. Daarnaast hebben we ook contacten gelegd met vergelijkbare en succesvolle initiatieven in het buitenland, zoals Rue89 en Bakchich in Frankrijk en Der Freitag in Duitsland.
Binnenkort gaat misschien een van onze journalisten naar de VS, om daar onder meer een bezoek te brengen aan The Huffington Post. Misschien zijn er mogelijkheden om een internationaal netwerk op te zetten van gelijkgezinde nieuwssites, die grensoverschrijdend kunnen samenwerken rond bepaalde thema's.
Drukwerk
Een andere ambitie is om op termijn een verlengstuk van de nieuwssite te creëren in de vorm van drukwerk. We denken dan bijvoorbeeld aan een bookazine-achtige vorm, iets tussen magazine en boek, dat om het half jaar of om het kwartaal zou verschijnen. Vele lezers houden nog altijd van een tastbaar product. Zo'n papieren versie biedt de mogelijkheid om adverteerders aan te trekken. De verkoop ervan kan ook voor inkomsten zorgen.
Binnen enkele weken schakelen we over op een vernieuwde website, die er erg veelbelovend uitziet. Onze webmaster heeft een totaal nieuw systeem uitgedokterd, dat gekoppeld is aan een gegevensbankfunctie zodat het mogelijk zal worden om op een slimme manier artikels te koppelen op basis van namen van personen of organisaties, data en geografische plekken. Met die vernieuwde website komt ons idee van kenniscentrum een stap dichter.
Beperkte middelen
Het oprichtersteam van Apache bestaat uit zes man. Vier daarvan zijn ex-journalisten van De Morgen (Tom Cochez, Jeroen de Preter, Tim Van der Mensbrugghe en ikzelf), de vijfde journalist (Bram Souffreau) heeft een verleden als webredacteur bij Gazet van Antwerpen/Het Belang van Limburg. Nummer zes (Stijn Debrouwere) is onze webmaster.
Daarnaast heeft zich een ruime kring van regelmatige en occasionele medewerkers gevormd, bestaande uit journalisten, fotografen, tekenaars/illustrators en eindredacteurs.
Het merkwaardige is dat al die mensen al een half jaar volledig vrijwillig en gratis meewerken aan dit project. Sommigen hebben ons daarom voor gek verklaard. Maar we denken dat we dit moeten doen, al was het maar om een signaal van hoop en inspiratie te geven, en om duidelijk te maken dat het mogelijk is om zelfs als kleine speler, met weinig mensen en beperkte middelen, toch kwalitatief nieuws te maken. We beseffen natuurlijk ook dat het op deze manier niet eeuwig kan blijven duren, vandaar onze plannen om financiering te vinden.
Naambekendheid
Georges Timmerman: 'Als we een marktaandeel van 10 tot 20 procent halen in de doelgroep van meerwaardezoekers, dan zitten we goed. Dat betekent dat we op termijn 15.000 tot 30.000 unieke bezoekers per dag zouden moeten aantrekken'
Gelet op onze relatief zwakke positie zijn we voorstander van samenwerking met andere onafhankelijke nieuwssites. Voorwaarde is dat die verwante sites een complementair nieuwsprofiel hebben en een vergelijkbare professionele, journalistieke ambitie.
Enkele maanden geleden hebben al zo'n samenwerkingsakkoord gemaakt met het culturele blad rekto:verso, dat artikels voor Apache aanlevert en fungeert als een uitbreiding en aanvulling van onze eigen cultuurberichtgeving. In ruil zetten we het logo van rekto:verso op onze startpagina en bij elk artikel dat we van hen overnemen. Zo krijgen ze meer naambekendheid, krijgen ze een groter lezersbereik en genereren we trafiek naar elkaars websites.
Momenteel onderhandelen we ook met andere partners over een vergelijkbare vorm van samenwerking en uitwisseling. Voor een goed begrip: het gaat niet om een fusie of overname, wel integendeel: de profilering en eigenheid van elke partner draagt juist bij tot het bereiken van telkens andere deel/doelpublieken. Door inhoud te crossposten maken die gebruikers ook kennis met de andere partner en verhoogt het aantal lezers voor de geproduceerde inhoud.
Zakelijke adviseurs
Onze doelgroep is de zogenaamde meerwaardezoeker, de hoog opgeleide, stedelijke, cultureel geïnteresseerde lezer. Zeg maar de lezers van De Standaard, De Morgen en De Tijd, of de kijkers van Canvas. Samen goed voor een doelgroep van 100.000 tot 200.000 mensen. Als we een marktaandeel van 10 tot 20 procent halen in die doelgroep, dan zitten we goed. Dat betekent dat we op termijn 15.000 tot 30.000 unieke bezoekers per dag zouden moeten aantrekken. Dat is tien keer meer dan we momenteel halen.
De zakelijke adviseurs die we hebben geraadpleegd, menen dat het mogelijk is om het project economisch rendabel te maken. Dat zal niet gemakkelijk zijn, maar ook niet onmogelijk. Na een aanloopperiode van enkele jaren kan het project break-even draaien en vervolgens naar een winstgevend model evolueren. De bedoeling van de initiatiefnemers is niet om rijk te worden, maar om stap voor stap een levensvatbaar bedrijf op te bouwen en eventuele winst te herinvesteren in de uitbreiding en verbetering van de site.
800.000 euro per jaar
Hoeveel moet dat kosten? Reken even mee. Stel dat een artikel gemiddeld 200 euro kost (te betalen aan de freelancejournalist die het schrijft). Stel dat we jaarlijks tweeduizend artikels willen publiceren, dat zijn veertig stukken per week of acht artikels per werkdag. Een snelle berekening leert dat je dan een jaarlijks budget van 400.000 euro nodig hebt.
Daarnaast zijn er nog andere kosten, zoals eindredactie, fotografen en tekenaars, onderhoud van de website, marketing enzovoort. Om een voldoende groot aanbod te hebben en concurrentieel te zijn met de websites van andere media spreek je dus over een jaarbudget van ongeveer 800.000 euro.
Sponsorcontracten
Wie zal dat betalen? We streven naar een vorm van gemengde financiering, bestaande uit een mix van eigen inkomsten, giften van lezers, subsidies van de overheid en de inbreng van privéfinanciers. Dat zijn vier pijlers, wat een stevige basis zou zijn: als een van de pijlers wegvalt, dan valt de stoel niet om.
Eigen inkomsten kunnen bestaan uit advertenties op de site, betaling voor het gebruik van ons archief, de verkoop van copyrights op onze artikels aan andere media, de verkoop van eigen bookazines of andere gedrukte publicaties, sponsorcontracten of andere vormen van inkomsten. Rue89 haalt bijvoorbeeld een groot deel van zijn inkomsten uit het commercialiseren van de door hen zelf ontwikkelde software. Op zeer bescheiden schaal hebben we al een eerste vorm van inkomsten gerealiseerd, door het geven van coaching aan jonge beginnende journalisten van het jeugdpersagentschap StampMedia.
Eenmalige giften
Georges Timmerman: 'Willen jullie dat Apache blijft bestaan, steun ons dan ook financieel. De toegang tot de site blijft vanzelfsprekend gratis'
We denken dat het legitiem is om een beroep te doen op onze lezers, met de boodschap: willen jullie dat Apache blijft bestaan, steun ons dan ook financieel. De toegang tot de site blijft vanzelfsprekend gratis. We ontvangen nu al op bescheiden schaal eenmalige giften van lezers, maar op korte termijn willen we gerichte marketingacties beginnen om de lezers op systematisch wijze aan te porren.
We zien mogelijkheden in een vorm van crowdfunding, zoals dat nu ook al gebeurt voor bepaalde niet-gouvernementele organisaties (ngo's). Stel dat we 2.500 mensen vinden die jaarlijks gemiddeld 50 euro bijdragen, dan betekent dat 125.000 euro inkomsten op jaarbasis.
Minder concentratie
We hebben een subsidiedossier ingediend bij de Vlaamse Gemeenschap en wachten op het resultaat. Alleen al het feit dat een groep journalisten het initiatief neemt om een nieuw onafhankelijk medium uit de grond te stampen, zonder enige steun van of band met de grote mediagroepen, lijkt me al een sterk argument. De Vlaamse overheid pleit immers voor meer diversiteit en minder concentratie in het medialandschap.
Ten slotte zijn er de privéfinanciers. In kringen van Vlaamse ondernemers zijn er mensen te vinden die geloven in ons project en die bereid zijn een aanzienlijk bedrag te investeren in ons project, zonder dat ze hiervoor de eerste jaren een return verwachten."
