Over de architectuur van een onderhandeling

Redactie Apache
Walter Gijs
Onderhandelingscoach Walter Gijs.

Door Walter Gijs

Walter Gijs
Walter Gijs: 'Werken in vertrouwen en met een gegeven woord siert een mens. Maar het is veiliger om die contouren op te nemen in een schriftelijk en ondertekend voorakkoord.'

In de middeleeuwen werd al onderhandeld, maar de manier waarop week sterk af met van wat we vandaag zien. Zo ontmoetten tijdens een onderhandeling twee kasteelheren elkaar op een brug. In het midden van die brug werd een traliehek geplaatst. Elke kasteelheer stond aan zijn kant. Anders liep men het risico dat één van die kasteelheren zijn zwaard trok, waardoor heel het onderhandelingsgebeuren ontaardde in een gevecht op leven en dood.

Omgangsregels

In de loop der jaren kende het onderhandelingsgebeuren een opmars van regels, rituelen en afspraken. Die moesten ervoor zorgen dat partijen elkaar niet onverhoeds tegen de borst stoten. Zo werd bijvoorbeeld een locatie gekozen met vier ingangspoorten. Delegaties konden zo gelijktijdig het gebouw binnenkomen. Niemand hoefde zich te min te voelen omdat hij pas als tweede of derde het gebouw binnenschreed.

Geleidelijk aan werd in het onderhandelingsgebeuren meer en meer aandacht besteed aan de zogenaamde architectuur van een onderhandeling. De architectuur van een onderhandeling slaat op zaken zoals: waar ontmoeten we elkaar, hoe regelen we die ontmoeting, over welke zaken zullen we praten, welke omgangsregels hanteren we, wat is het tijdsverloop, wie neemt waar plaats aan tafel, wanneer lichten we de pers in...

Kortsluiting

De oorlogsvoering van vroeger heeft plaats gemaakt voor een psychologische oorlogsvoering. Die tracht men keurig in te dijken door vooraf afspraken te maken of regels overeen te komen. De architectuur van een onderhandeling slaat dus op de hele praktische setting van een onderhandeling.

Vaak zie je dat dat al een aparte onderhandeling op zich vormt. Een informateur die een nieuwe regeringsvorming moet voorbereiden zal de architectuur van zijn gesprekken zorgvuldig bewaken (geen boute uitspraken doen, discrete ontmoetingen regelen, de pers op afstand houden) om geen kortsluiting te organiseren nog vóór de eigenlijke onderhandelingen over de regeringsvorming van start gaan.

Veilige en erkende grenzen

Als Palestijnse leiders en Israëlische leiders elkaar ontmoeten, zal er met veel zorg vooraf onderhandeld worden over de architectuur van die ontmoeting. De plek van de ontmoeting moet bijvoorbeeld neutraal zijn en aanvaardbaar voor alle partijen. Voorafgaand aan de Oslo-akkoorden van 1993 geraakten achter de schermen van het uitzichtloze conflict, in het diepste geheim en onofficieel, delegaties van Palestijnen en Israëli met elkaar in gesprek. Dat gebeurde vaak onder leiding van Noorse regeringsfunctionarissen. De hele wereld stond in 1993 versteld toen bekend werd dat via geheime onderhandelingen in Oslo een akkoord was bereikt.

Op 20 augustus werd een 'concept-beginselverklaring' naar buiten gebracht. In de gemaakte afspraken beloofde PLO-leider Arafat het bestaansrecht van Israël te erkennen, het terrorisme af te zweren en het recht van de Israëli te respecteren om te leven binnen 'veilige en erkende grenzen'. De Israëlische premier Rabin beloofde als tegenprestatie de PLO te erkennen als officiële vertegenwoordiger van het Palestijnse volk en de organisatie te zullen accepteren als volwaardige onderhandelingspartner in het vredesproces.

Struikeltoestand

Op 13 september 1993 werd dat akkoord met veel fanfare en tromgeroffel ondertekend door Arafat en Rabin op het gazon van het Witte Huis in Washington. Dat gebeurde onder toeziend oog van een glunderende president Clinton. Plotseling stak Arafat, staande naast Bill Clinton, en voor de ogen van de hele wereldpers de hand uit naar Rabin. Die was daar duidelijk niet op voorbereid en reageerde onhandig en weifelend. Het gebaar van Arafat was klaarblijkelijk niet afgesproken of overeengekomen in de architectuur van de onderhandeling.

Zoveel jaren laten. BHV staat weer garant voor razend spannende politieke dagen. De federale regering bevindt zich in struikeltoestand. Voor alle duidelijkheid: elke inhoudelijke vergelijking tussen de BHV-onderhandelingen en de Oslo-akkoorden loopt mank. Maar zoals in elke dossier speelt de architectuur van een onderhandeling opnieuw een rol. Eigenlijk was die overeengekomen architectuur in het BHV-dossier helder en afgesproken. Zo werd ons toch voorgehouden: we werken met een koninklijk bemiddelaar. Hij wordt belast met een opdracht. De koninklijke bemiddelaar stelt zich een deadline.

Billen bloot

In de afgelopen maanden toetste hij in alle discretie met de partijvoorzitters de contouren van een mogelijk compromis. Hij werkte wetsvoorstellen uit die als een geheel een evenwichtig compromis nastreven tussen de vaak tegengestelde stellingen. Ze zijn bedoeld als basis van onderhandelingen. De voorstellen die de koninklijk bemiddelaar op basis van zijn bemiddeling aan de partijen voorlegde, wilde hij in eerste instantie niet bekend maken. Het zogenaamde pakket-Dehaene was geboren.

En toen brak een nieuw uur van de waarheid aan. Plenair moest iedereen met de billen bloot. De voorstellen die de bemiddelaar had geconstrueerd op basis van zijn gesprekken werden door sommigen plotseling als te beperkt bevonden. Jean-Luc Dehaene zag de bui hangen. Alles wat hij al die maanden in bilaterale gesprekken had gehoord, werd weer op de helling gezet. Tacticus Dehaene trok zich terug. Volgens insiders gaf hij er gedegouteerd de brui aan.

Strikte voorwaarden

Alexander De Croo zegde het vertrouwen in de regering op. Maar in Phara lanceerde hij wel een opening. Als er een voortzetting van de onderhandelingen komt, moet dat onder strikte voorwaarden gebeuren. De nieuwe deadline moet een strikte deadline zijn over een 'korte periode' (volgende donderdag) en het kader van de onderhandelingen moet beperkt worden gehouden (de teksten van Jean-Luc Dehaene).

Eigenlijk was zijn vraag een vraag aan alle betrokken onderhandelaars om de architectuur van de onderhandeling te respecteren en te herbevestigen. Onderhandelingstechnisch gesproken was dat geen verkeerde daad. Ook de Vlaamse groenen eisen een strikt tijds- en onderhandelingskader.

Gegeven woord

De Franstaligen zijn wel bereid om voort te onderhandelen, maar aanvaarden geen nieuwe deadline. Dat is geen goed teken. Een nieuw BHV-feuilleton dient zich aan. Drie spreekwoorden dienen op korte termijn verzoend te worden in de nieuwe BHV-architectuur: 'geduld is een mooie deugd', 'kalmte kan ons redden' en 'boter bij de vis'.

De architectuur van een onderhandeling is cruciaal in elke onderhandeling. Het bakent de contouren van de onderhandeling af. Werken in vertrouwen en met een gegeven woord siert een mens. Maar het is veiliger om die contouren op te nemen in een schriftelijk en ondertekend voorakkoord. Dehaene had zo'n geschreven en ondertekend voorakkoord over elk van de bouwstenen duidelijk niet op zak. Evenmin was er een akkoord over het geheel van voorstellen. Dat laatste kun je hem niet verwijten, want het behoorde niet tot zijn opdracht.

Wil Yves Leterme op korte termijn alsnog de meubels redden, zal hij zich opnieuw moeten buigen over de architectuur. Didier Reynders is nu aan zet. Zonder een nieuw akkoord over de architectuur, geraakt hij nooit aan het bouwen.

Walter Gijs is zaakvoerder van Sparring en auteur van het boek 'Toolbox voor onderhandelen'. Sparring specialiseert zich al meer dan vijftien jaar in het begeleiden van onderhandelingsteams en het coachen van onderhandelaars

LEES OOK
Redactie Apache / 07-02-2010

Durven kijken, vooral naar het Congo van vandaag

'Het is de plicht van de journalist om weer te geven wat er écht leeft ‘diep in Congo’, en niet wat hij graag zou willen dat er leeft.' Dat zegt VRT-journalist Peter Verlinden in…
Peter Verlinden
Redactie Apache / 18-10-2009

Goede, spraakmakende journalistiek?

Met een 'exclusieve' artikelenreeks over de laatste week van zangeres en presentatrice Yasmine verlegde Het Laatste Nieuws begin augustus de grenzen van het journalistieke fatsoen…
Yasmine