Door Katrien Laermans
De mens is een zoogdier. Dat wil zeggen dat het na de geboorte gezoogd wordt door het moederdier tot het moment waarop zijn spijsverteringsstelsel voldoende aangepast is om alle noodzakelijke voedingsstoffen ook uit ander voedsel dan enkel melk te halen. Mensenbaby’s zijn zuigelingen tot ongeveer twee jaar. Tot die leeftijd (soms vroeger, soms later) kunnen baby’s bepaalde noodzakelijke voedingsstoffen énkel uit melk halen.
Flesvoeding
Met kunst- of flesvoeding wordt melkpoeder bedoeld. Dat poeder wordt meestal afgeleid van koemelk, soms ook van soja (speciaal voor baby’s met koemelkallergie). Aan de oorspronkelijke koemelk worden de voor de baby schadelijke stoffen onttrokken en er worden ook stoffen (suikers, mineralen) aan toegevoegd die ontbreken, omdat het nu eenmaal geen mensenmelk is. Zo krijg je het poeder dat ouders dan met water mengen en in een fles aan hun zuigeling geven.
Kunstvoeding bestaat al sinds 1867. Poedermelk werd toen geïntroduceerd door Henri Nestlé. Op de site van Nestlé staan Henri Nestlés beweegredenen. Grosso modo komt het erop neer dat verstedelijking, toegenomen mobiliteit en een grotere koopkracht de ontwikkeling van industriële voeding stimuleerden, alsook de ontwikkeling van industriële zuigelingenvoeding.
Multinationals
Omdat kunstvoeding vanaf 1867 verkrijgbaar was, is de consument kunstvoeding beginnen te gebruiken en is hij zich aan dat product gaan hechten, zoals de consument zich pleegt te hechten aan elke vorm van luxe. Kunstvoeding heeft moedermelk in westerse samenlevingen (in tegenstelling tot minder geïndustrialiseerde samenlevingen) voor een aanzienlijk deel verdrongen en is, in plaats van een uitzonderlijk hulpmiddel in noodsituaties, een standaard 'middel' geworden, een geneesmiddel als het ware om ons te verlossen van de ziekte die baby heet.
Producenten van poedermelk zijn tegenwoordig wel wettelijk verplicht om op hun producten te vermelden dat borstvoeding de beste babyvoeding is. Het aantal mensen met ernstige allergieën ten gevolge van overconsumptie van koemelk is aanzienlijk. Ook het gebruik van poedermelk bij baby’s veroorzaakt allergieën. Ook al is het poeder zogezegd ontdaan van schadelijke stoffen, het blijft gebaseerd op koemelk en niet op mensenmelk. Een baby is geen kalf met vier magen.
Dat de producenten van kunstvoeding economische belangen te verdedigen hebben, behoeft geen tekeningetje. De lobbyisten van dergelijke multinationals zitten overal waar ze moeten zitten. Binnen de landbouw is de zuivelsector er één die al decennialang overladen wordt met subsidies en gebruik maakt van grootschalige reclame- en gezondheidscampagnes. Het resultaat daarvan is onder andere dat we in het Westen veel meer zuivel consumeren dan goed voor ons is. Mocht er op grote schaal minder poedermelk geconsumeerd worden door baby’s, zouden er nog grotere melkoverschotten ontstaan. De sector zou te lijden hebben.
Gemak boven alles
Producenten van poedermelk zijn wettelijk verplicht op hun producten te vermelden dat borstvoeding de beste babyvoeding is
In zekere zin ontheft kunstvoeding ons van de verplichting onze baby’s zelf groot te brengen en dicht bij ons te houden tot ze zelfstandiger worden. De natuurlijke kunde om je kind met borstvoeding in leven te houden is over de generaties heen verloren gegaan door het gebruik van kunstvoeding. Flesvoeding is hoogst praktisch en gemakkelijk, maar heeft de natuur het zo bedoeld dat baby’s grootbrengen gemakkelijk moet zijn? Compenseert het praktische voordeel eigenlijk de overduidelijke gezondheidsnadelen?
Borstvoedende moeders kunnen nooit voor langer dan enkele uren van hun baby gescheiden worden. Vaak is het zoveel gedoe om er even zonder baby tussenuit te knijpen dat die moeders gewoon liever thuis blijven of andersom hun baby overal mee naartoe proberen te nemen. Zelfs al je ben zo’n ondernemende, onversaagde moeder, dan nog is je bewegingsvrijheid mét baby behoorlijk beperkt.
Als je baby tijdens je afwezigheid wil eten, moet je afgekolfde melk ter beschikking hebben en om die bij elkaar te sparen, zijn moeders vaak dagen op voorhand bezig met, tussen de standaardmaaltijden van hun kind door, kleine porties melk af te kolven. Borsten hebben wat tijd nodig om zich opnieuw te vullen nadat ze melk hebben geproduceerd. Het is niet zo dat je er op om het even welk moment naar wens melk kan uithalen.
Betreurenswaardig
De Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) raadt aan om zes maanden uitsluitend borstvoeding te geven. Kind en Gezin (een overheidsinitiatief) onderschrijft die richtlijn. Na zes maanden worden de ijzerbehoeftes van de baby groter en heeft hij extra vaste voeding nodig. Kinderen hebben tot ongeveer twee jaar nog nood aan melk als één van de hoofdbestanddelen van hun voeding (in tegenstelling tot volwassenen, die perfect zonder melk of met zuivelvervangers aan de slag kunnen). De WGO benadrukt dan ook dat borstvoeding de beste melkvoeding blijft tot de leeftijd van ongeveer twee jaar.
Slechts 15 procent van de Vlaamse baby’s krijgt na een half jaar nog borstvoeding
In Vlaanderen krijgt 63 procent van de pasgeboren kinderen als startvoeding borstvoeding. Ter vergelijking: in Italië is dat 78 procent, in Nederland 72 procent en in Zweden 98 procent. Zeventig procent van de Vlaamse vrouwen schakelt al over op kunstvoeding na drie maanden. Vanaf zes maanden is dat 85 procent. Slechts 15 procent van de Vlaamse baby’s krijgt na een half jaar nog borstvoeding. Die val in het aantal borstgevoede kinderen na drie en na zes maanden is opmerkelijk en betreurenswaardig.
Enkele redenen voor dat fenomeen vinden we terug in een recent artikel (5/10) van De Standaard: korte moederschapsrust, gebrek aan faciliteiten op de werkvloer en gebrek aan faciliteiten bij de kinderopvang. Zelf wil ik nog de volgende redenen onder de aandacht brengen: onvoldoende knowhow in ziekenhuizen en gebrek aan 'borstvoedingscultuur' in Vlaanderen.
Onbezoldigd
De officiële moederschapsrust ('bevallingsverlof') bedraagt tussen de negen en de veertien weken, afhankelijk van hoeveel verlof je al vóór de geboorte van het kindje wilt opnemen. Die periode verklaart waarom de borstvoedingscijfers een duik nemen na drie maanden. Om tegemoet te komen aan de wens tot iets meer quality time met de baby werd in 1998 het ouderschapsverlof ingevoerd. Daarmee kan een moeder haar moederschapsrust verlengen tot zes maanden (of langer wanneer zij het verlof deeltijds wenst te spreiden). Momenteel is de vergoeding voor dat verlof 536,65 euro per maand voor een volledige schorsing en 268,32 euro bij een halvering van de prestaties.
Een andere mogelijkheid om je kind te blijven voeden na de wettelijke periode van moederschapsrust is het borstvoedingsverlof, maar niet elke moeder heeft daar recht op. Het varieert naargelang de sector en de specifieke arbeidsovereenkomst en meestal is dat verlof onbezoldigd. Moeders die in sectoren werken waar hun gezondheid als borstvoedende moeder of de kwaliteit van hun melk op het spel staat, kunnen hiervan genieten. Maar loonsvoorwaarden en duur van het verlof zijn zoals gezegd zeer variabel per sector.
Tot slot zijn er de borstvoedingspauzes. Elke werkneemster heeft recht op tweemaal een halfuur of eenmaal een uur vrijaf om melk af te kolven. Dat verlof is geldig tot zeven maanden na de geboorte. Elke werkneemster die ooit op het werk gekolfd heeft, weet dat dat hard werken is. Het opwekken van melk is een erg hormonaal proces. Het hormoon oxytocine zorgt ervoor dat de melk uit de borsten raakt en dat hormoon komt enkel vrij wanneer de moeder zich in een sfeer kan bevinden die gerelateerd is aan de baby en die vrij is van stress of dreigend 'gevaar' (bijvoorbeeld mannelijke collega’s die per ongeluk komen binnenwalsen). Tijdens het kolven komt er in de regel ook minder melk vrij dan wanneer het kindje zelf de kans krijgt om te drinken.
Dubbele moraal
Slechts 15 procent van de moeders in Vlaanderen gaat na zes maanden nog door met voeden. Overal ter wereld zie je dat de terugval in borstvoedingscijfers gelieerd is aan het opnieuw gaan werken. Sommige van de vrouwen die nooit starten met borstvoeding (in Vlaanderen dus 37 procent) doen dat omdat ze weten dat ze na twee maanden toch weer moeten afbouwen. Je kunt namelijk niet van de ene dag op de andere stoppen, want dan krijg je geheid een borstontsteking van al het ophopende vocht.
De Vlaamse overheid promoot borstvoeding, maar voorziet niet voldoende middelen om een wezenlijke trendbreuk mogelijk te maken
Laten we ter vergelijking met Vlaanderen de Zweedse cijfers bekijken. In Zweden geeft 72 procent van de vrouwen nog moedermelk op zes maanden, 42 procent op negen maanden en 20 procent op twaalf maanden. In Zweden krijgen ouders zestien maanden betaald ouderschapsverlof per kind, over hen beide te verdelen. Vlaamse moeders die het zich financieel kunnen veroorloven om langer dan drie maanden thuis te blijven, kunnen hun kind en zichzelf meer gezondheid gunnen. De overheid dwingt moeders om hun kinderen ongezonder op te voeden dan strikt gezien noodzakelijk is. Geen slecht woord over flesvoedende moeders dus, want de keuze om de natuurlijke weg te bewandelen wordt hen niet gegund door de overheid.
Vlaanderen hanteert een dubbele moraal: enerzijds wordt via kanalen zoals Kind en Gezin gesuggereerd (sommige medewerkers van Kind en Gezin suggereren al wat meer dan anderen) dat zes maanden borstvoeding geven ideaal is. Anderzijds is er geen wettelijk kader dat vrouwen die opnieuw moeten gaan werken na drie maanden (veelal om financiële redenen) ondersteunt in het verder blijven voeden. Diegenen die wel blijven voeden als ze terug aan het werk gaan, hebben vaak gewoon veel geluk met hun werkgever en de faciliteiten op het werk.
Kolfkamertjes
Welke factoren zouden ervoor kunnen zorgen dat werkende moeders gemakkelijker volhouden hun kinderen de borst te geven? Eerst en vooral werkgevers die niet op een minuutje meer of minder letten wanneer hun werkneemsters aan het kolven slaan. Ten tweede werkgevers die op de werkvloer systematisch een afgesloten, sfeervolle, kleine ruimte voorzien waar het women only is en waar moeders in een gezellige en stressvrije sfeer kunnen kolven of borstvoeden.
Ik denk dat de ideale sfeer in zo’n kamertjes dicht in de buurt komt bij het soort leven dat vrouwen leven of leefden in samenlevingen met hechtere stam- of familieverbanden dan bij ons – excuses voor de romantiek. Ik denk ook dat de idee van zulke 'kolfkamertjes' op de werkvloer menig baas van het mannelijke geslacht doet huiveren. Er zijn tegenwoordig wel initiatieven in die richting, maar die ontstaan meestal in de zachtere sectoren en die zijn traditioneel niet zo heel erg in handen van mannen. Het is aan de overheid om hiervoor een gunstig klimaat te creëren.
Gezond vertrouwen
Dan is er het aspect kinderopvang. Het is onvoorstelbaar dat grotere en zelfs middelgrote bedrijven niet vaker zélf de kinderopvang organiseren voor hun werknemers. Het is absoluut zeker dat de productiviteit hierdoor zou verhogen. Minder tijdsdruk ’s morgens en ’s avonds en de rust te weten dat je kind in de buurt is, dat kan enkel bevorderlijk zijn voor de werkprestaties van jonge ouders.
Tevens zou dat het borstvoeden vergemakkelijken. Geen gedoe meer met kolven, invriezen, op voorhand kolfschema’s opstellen, te weinig melk et cetera. De moeder gaat gewoon naar het kind wanneer het honger heeft. Opnieuw is hier een gezond vertrouwen nodig vanwege de werkgever. Mensen zijn geen machines die op elk moment in hun leven of op elk moment van de dag dezelfde productiviteit tentoon kunnen spreiden. Bewustmaking van de positieve effecten van borstvoeding en van kinderopvang nabij het bedrijf kan werkgevers overtuigen om hiertoe over te gaan. Alweer aan de overheid om dat te bewerkstelligen.
Onderbemand
Een van de oorzaken van de lage borstvoedingscijfers in ons land, is het gebrek aan knowhow en actief borstvoedingsbeleid in de ziekenhuizen. Aangezien dat een wereldwijd fenomeen is, dat vooral gegroeid is door een toegenomen gebruik van flesvoeding tussen 1930 en 1970, werd door UNICEF in 1991 het Baby Friendly Hospital Initiative (BFHI) opgestart. Momenteel worden baby’s nog al te vaak van hun moeders gescheiden na de geboorte, waardoor de borstvoeding niet de kans krijgt deftig op gang te komen. Welk zoogdier laat zich vlak na een bevalling de worp afhandig maken door een complete onbekende?
Er wordt nog te vaak en te snel kunstvoeding geïntroduceerd in ziekenhuizen. Gebrek aan knowhow en tijdsgebrek zijn daarvan de oorzaak
Er is kennis nodig van de werking van borstvoeding om te kunnen borstvoeden. Vrouwen die in een ziekenhuis bevallen waar geen actief borstvoedingsbeleid wordt gevoerd en zichzelf op voorhand niet geïnformeerd hebben, hebben vaak geen verweer tegen de suggesties van het aanwezige personeel. Er wordt nog te vaak en te snel kunstvoeding geïntroduceerd. Het ziekenhuispersoneel is of te weinig op de hoogte van borstvoeding of het kiest voor de oplossing die hen het meeste tijd bespaart. Vlaamse ziekenhuizen zijn in de regel veeleer onderbemand.
Tot de introductie van flesvoeding moet de kunst van het borstvoeden iets geweest zijn dat van moeder op dochter werd doorgegeven. Nu moet je er als jonge moeder boeken voor lezen en naar prenatale lessen voor gaan. De gynaecologie is heden ten dage enorm gemedicaliseerd (bijvoorbeeld: het aantal keizersnedes is in 25 jaar tijd in België gestegen van 9 procent naar 18 procent van alle bevallingen). We zien een bevalling als een ziekte (we gaan ervoor naar het ziekenhuis) die genezen moet worden, niet meer als een natuurlijk, intuïtief proces waar we zelf verantwoordelijkheid in kunnen nemen. Door het uit handen geven van die verantwoordelijkheid zijn we ook geneigd eerder het melkpoeder te vertrouwen dan de eigen borstmelk.
Gegeneerde blik
Borstvoeding na twee à drie maanden is uitzondering in plaats van regel in Vlaanderen. De groeicurves die overal in Vlaanderen door Kind en Gezin worden gehanteerd om de evolutie van kinderen aan af te meten zijn gebaseerd op kinderen die met flesvoeding gevoed werden. Flesvoeding wordt dus al decennialang als norm gehanteerd. Naar verluidt zouden die curves op korte termijn veranderen in borstvoedingscurves. Die ommekeer is een teken aan de wand dat de overheid wel degelijk inziet dat het tij in dat opzicht gekeerd moet worden. Vrouwen die flesvoeding gebruiken, moeten het gevoel krijgen dat ze afwijken van de norm, niet omgekeerd.
Hoe meer vrouwen gaan borstvoeden, hoe meer vrouwen zullen willen borstvoeden. Momenteel is het maatschappelijk draagvlak voor moeders die na drie maanden nog borstvoeden erg klein. Er zijn, naast de gesuggereerde voorzieningen op het werk en in de kinderopvang, ook praktische voorzieningen nodig. In overheidsgebouwen (school, bibliotheek, stadhuis, ziekenhuis, politiekantoor) zou bijvoorbeeld systematisch een borstvoedingsruimte voorzien kunnen worden, met een verzorgingskussen, drinkbaar water, rust enzovoort. De overige gebouwen (supermarkt, winkelcentrum, meubelzaak,...) zouden de trend vanzelf wel volgen.
Mensen kijken nog verrassend vaak met een gegeneerde blik in de richting van een in het openbaar zogende moeder. Het is een vorm van ongemak die men moeilijk kan verbergen. Een deels ontblote borst is geen courant beeld in onze contreien. Vooral wanneer het kind wat ouder wordt, zijn moeders geneigd om enkel nog binnenshuis te voeden. Het zou leuk zijn mochten moeder en kind in alle openbare ruimtes een plekje vinden waar ze in alle rust en kalmte hun ding kunnen doen.
Veel engagement
Doordat nog te weinig mensen borstvoeding aan den lijve ondervinden, is niet algemeen bekend welk een intensieve aangelegenheid borstvoeding geven is. Borstmelk is lichter verteerbaar dan flesvoeding. Kindjes aan de borst worden nog vaker ’s nachts wakker dan hun flesgevoede vriendjes. Tijdens het zogen komen er ook stoffen vrij die de moeder wat slaperig maken. Een signaal aan het lichaam dat rust geboden is om nieuwe melk te kunnen aanmaken. Borstvoedende moeders zijn soms wat sloom en minder gefocust. Kindjes die aan de borst drinken, kun je ook veel moeilijker een strak drinkregime opleggen. Hun drinkgedrag is moeilijker objectiveerbaar.
Wat is er beter voor het zelfvertrouwen dan te weten dat jouw melk je kind in leven houdt?
Het vergt erg veel engagement van een moeder om borstvoeding vol te houden. Het kind is afhankelijk van de moeder voor alles wat drinken betreft. Zij moet er constant kunnen zijn. Mochten er meer borstvoedende moeders komen in crèches (al dan niet aan de werkgever verbonden) en op de werkvloer, dan zouden die moeders elkaar wat meer kunnen ondersteunen en met raad en daad kunnen bijstaan. Je hebt zo’n netwerk nodig als je dag en nacht paraat staat om voor je baby te zorgen.
Nu is dat sociale netwerk er niet zo heel vaak. Indien het wettelijk kader garandeerde dat werkende moeders minstens een jaar lang op hun eigen tempo zouden kunnen voeden, zou het draagvlak groter worden voor borstvoeding na drie maanden. Het zou de sociale cohesie op het werk en daarbuiten kunnen bevorderen, het zou ervoor zorgen dat jonge moeders zich beter in hun vel voelen op hun werk. Wat is er beter voor het zelfvertrouwen dan te weten dat jouw melk je kind in leven houdt? De natuur heeft het zo gewild.
Op de site borstvoeding.com vind je 101 redenen om borstvoeding te geven.
