De mythe van de verweesde natie

Redactie Apache
Bart De Wever (Foto Thomas Geuens)
Bart De Wever (Foto Thomas Geuens)
Bart De Wever (Foto Thomas Geuens)
Columnist Peter Casteels vraagt zich af waarom Bart De Wever behandeld wordt als traditioneel politicus, terwijl hij dat niet is en nooit geweest is. (Foto Thomas Geuens)

Dat de toestand hopeloos is, was al langer bekend. Nu krantenredacties de lay-out van hun voorpagina’s weer omgooien om het politieke nieuws te brengen, lijkt ze evenwel ernstig. Wetstraatjournalisten als Ivan De Vadder en Johny Vansevenant beweren bovendien dat ze een crisis als deze nog nooit hebben meegemaakt, wat evenmin geruststellend is voor wie de carrière van die heren een beetje kent. Er worden in België geen politici neergeschoten zoals in Pakistan of de Verenigde Staten, maar veel meer valt er al een hele tijd niet te vieren. De reacties en de analyses die de afgelopen dagen in de kranten verschenen, liegen er niet om. Toch zijn zij misschien zelf het zorgwekkendst.

Lieve Blancquaert haalde er vrijdag de voorpagina van De Morgen mee: “Het is jammer dat wij als bevolking voor dat amateurisme moeten opdraaien.” Paul De Grauwe vulde haar in dezelfde editie aan. Hij had het in een opiniestuk, dat overigens verder vooral de rol van de N-VA behandelde, over “een politieke dynamiek waarbij de politici in een eigen ivoren toren zijn terechtgekomen. In die ivoren toren creëren ze virtuele problemen, los van de reële maatschappelijke noden.” De politieke redactie van dezelfde krant dropte zaterdag de kers op de taart in de inleiding bij een zevendelige reeks over de onderhandelingen. Zij schrijven het hun “verdomde plicht” te vinden deze artikels te maken. “Ook al toont al dit graafwerk aan dat er maar één brutale conclusie mogelijk is: de politieke klasse is finaal de weg kwijt.”

Een aanwijsbare kwaal

De uitspraken van Blancquaert en De Grauwe zijn in meer en mindere mate onjuist. De virtuele problemen waar De Grauwe het over heeft, zijn de problemen waar het overgrote deel van de verkiezingscampagne over ging. De partij die zich daarover het felst uitliet in Vlaanderen heeft veruit de meeste stemmen gehaald. Bart De Wever heeft van de kiezer eerder een mandaat gekregen om Brussel-Halle-Vilvoorde te splitsen dan om zijn sociaaleconomisch programma uit te voeren, waarvan naar wordt vermoed een aanzienlijk deel van zijn aanhang niet op de hoogte is. Wat op een academicus als De Grauwe overkomt als virtueel, voelt daarom niet minder reëel voor het kiezerskorps. Blancquaert gaat op een gelijkaardige manier door de bocht. Wij als bevolking hebben blijkbaar massaal voor amateurs gestemd. Niet zeuren dus.

Het is niet omdat de N-VA op elke manier als een traditionele partij wordt geduid (met hooguit een radicale achterban), dat ze daarom geen populistische trekjes meer bezit

Samen met de derde opmerking, scheppen die twee uitspraken een akelige sfeer. Drie zinnen die waarschijnlijk door intellectuelen zijn uitgesproken of opgeschreven, veralgemenen het politieke bestel tot een massief blok. Tot een aanwijsbare kwaal. Er is geen sprake meer van het georganiseerde meningsverschil dat de democratie geacht werd ons te brengen. Alles wordt op één en dezelfde hoop gegooid, en vervolgens afgekeurd. Amateurs die niet enkel finaal de weg kwijt zijn, maar zich onderweg ook nog eens met virtuele problemen bezighouden.

Tolerantie en zachtmoedigheid

Ik ben het oneens met die analyse, hoewel ik de eerste ben om modieuze beweringen te lanceren zoals het Westen heeft afgedaan, het democratische model is in verval en Europa staat op instorten. Dat komt omdat er een hemelsbreed verschil ligt tussen de argumenten waarop voorgaande slogans doorgaans worden gestoeld, en de redenen die Blancquaert, De Grauwe en zo zoetjesaan alle Vlaamse commentatoren aanhalen om hun hysterische conclusies te staven.

Bas Heijne hield zich kalm in een kerstessay dat hij onlangs in De Standaard en NRC Handelsblad publiceerde. De enige schrik die hij uitsprak, was dat de Verlichting op het punt staat uit te gaan. Populisten als Sarah Palin, Geert Wilders, Pim Fortuyn en Rita Verdonk (die laatste hoeft u niet meer te kennen) passeren de revue, net als de zelfgenoegzaamheid en hypocrisie van de elite. Zij maakten de waarden van de Verlichting tot dogma’s, waardoor ze die nu, al dan niet als boemerang of door populistische politici gesmeten, in hun gezicht krijgen gepleurd. Ik vat het ook maar samen.

Het stuk gaat voor een groot deel over moslims, zoals al enige tijd elk kattebelletje en haiku in Nederland over moslims gaat. Geschenken van de Verlichting als vrijheid van meningsuiting worden enkel nog gebruikt als het erop aankomt ons eigen geschreeuw te legitimeren, maar moslims mogen er geen gebruik meer van maken. Een hoofddoek is een mening in de vorm van een ontoelaatbaar accessoire.

Die verschuivingen in het politieke denken, zorgen ervoor dat waarden als tolerantie en zachtmoedigheid in onbruik dreigen te raken. Het succes van populistische politici en het falen van de elite als redenen voor de crisis van westerse democratieën. Ook het Vlaams Belang komt even aan bod. In een bijzinnetje.

Hoe we in deze impasse zijn beland

De N-VA is tot de kern van de Belgische politiek doorgedrongen, maar streeft voor alles naar een onafhankelijk Vlaanderen. Op zich een kwaadaardige paradox

Gelukkig is die partij verschrompeld tot een abominabel personeelsbeleid. Het Vlaams Belang haalt enkel nog het nieuws als de leden een desperate poging ondernemen om elkander de tent uit te vechten. De partij die ooit kinderen uit de stedelijke middenklasse deed huilen, is herleid tot quantité négligeable. Het populisme is daarmee meteen voorgoed verdwenen uit de Belgische politiek, zo lijkt het wel.

In geen enkele analyse die de afgelopen dagen over de huidige stilstand werd gemaakt, nam dat spook een prominente rol in. In het stuk dat Bart Sturtewagen, hoofdredacteur van De Standaard, schreef over België 2.0 kondigde hij aan “te bekijken hoe we in deze impasse zijn beland” omdat enkel met een correcte analyse een uitweg kan worden gevonden. De termen 'populisme' en 'nationalisme' komen niet voor in Sturtewagens artikel. België is daarmee een zeldzame uitzondering, die gespaard blijft van de gure wind die al enige tijd door Europa waait.

Uniek soort populisme

Klopt natuurlijk geen bal van. Het is niet omdat de N-VA op elke manier als een traditionele partij wordt geduid (met hooguit een radicale achterban), dat ze daarom geen populistische trekjes meer bezit. De weekendkranten hadden The New Yorker nodig om dat inzicht zaterdag kortstondig te (her)vinden. Journalist en academicus Ian Buruma schreef in dat weekblad een stuk over België en Bart De Wever, waarin hij de toestand van het eerste en het uniek soort populisme van de tweede onder de loep neemt. De conclusie is dat De Wever een populist en nationalist is, maar wel de meest goedaardige die je momenteel kunt treffen in Europa – als het over moslims gaat, houdt de N-VA zich in tegenstelling tot haar pendanten bijzonder netjes.

Als een Amerikaan van Nederlands-Britse afkomst Vlaanderen diets moet maken dat De Wever hoegenaamd geen traditioneel politicus is, worden de inzichten van de Hollander van daarnet ook weer relevant. Heijne: “In het nieuwe verlangen naar de doortastende leider, naar overzichtelijke wortels, naar een nationale geschiedenis die weer kan worden gekoesterd, zien we de mythe terugkeren over de verweesde natie en de reddende buitenstaander.” Een verweesde natie zijn we meer dan ooit, en volgens zijn kiezers is Bart De Wever vast de reddende buitenstaander. Allemaal Belgisch establishment, weet u wel.

De kern van de Belgische politiek

Is dat nu erg, populisme? Zijn nationalisten per definitie crapuul? Het zijn moeilijke vragen waar ik liever afblijf. Populisten weten sentimenten die onder de bevolking leven succesvol te capteren, wat uiteindelijk alle politici proberen. Wie het nationalisme wil wegzetten als een ideologisch geloof, moet op zijn minst toegeven dat het liberalisme dat ook is. Om maar te zwijgen van welke religie de christendemocratie een waterig doorslagje is.

Dat neemt niet weg dat het kwalijk is dat de N-VA momenteel in een ander kader wordt geïnterpreteerd dan in dat van het populistisch nationalisme. De N-VA is tot de kern van de Belgische politiek doorgedrongen, maar streeft voor alles naar een onafhankelijk Vlaanderen. Op zich een kwaadaardige paradox. Dat moet een essentieel onderdeel zijn van elke analyse die de huidige politieke toestand probeert te vangen. David Van Reybrouck vatte die uitstekend samen en vergeleek Bart De Wever een tijd geleden met een vrachtwagenchauffeur die zijn camion dwars over de snelweg parkeert om vervolgens te klagen over het fileprobleem.

Het probleem dat toevallig België heet

Vrijdag was het niet De Wever maar Peter De Roover (politiek secretaris van de Vlaamse Volksbeweging) die de klaagzang mocht inzetten: “Het probleem is niet dat De Wever geen compromis wil afsluiten, het probleem is niet dat Di Rupo geen compromis wil afsluiten. Ze willen dat beide, ze doen een uiterste inspanning tot de grens van het aanvaardbare. En wat stel je vast? Tussen hen beide blijft een grote, diepe kloof gapen. Er is binnen deze context geen oplossing die beide gemeenschappen tevreden kan stellen. Of iemand moet op de knieën, ofwel geven we de vrijheid aan elkaar om eigen beslissingen te laten nemen.”

Hij maakte een vergelijking tussen een land en een toestel: “Je kunt daar heel emotioneel over doen, maar het moet toch in eerste instantie werken.” Die doorgeslagen rationalisatie is uiteraard al veel langer aan de gang. Dat is een ontkenning van het eigen, nationalistische programma, maar maakte de partij waarschijnlijk tot de moloch die ze nu is. Er wordt een schijnbaar nuchtere analyse gepresenteerd van het probleem dat toevallig België heet, zonder in te gaan op de verpletterende rol die een Vlaams-nationalistische partij daarin speelt.

Het amateurisme beëindigen

Wie schrijft dat de politieke klasse finaal de weg kwijt is, raakt niet aan de paradox van Vlaamse nationalisten in een Belgische onderhandeling

Dat De Roover en andere usual suspects de bal binnentrappen die door de N-VA op de stip werd gelegd, is vanzelfsprekend. Dat ook de meeste andere waarnemers scoren voor hetzelfde doel, en een opmerking als die van Van Reybrouck links laten liggen, is nieuw. Wie schrijft dat de politieke klasse finaal de weg kwijt is, raakt niet aan de paradox van Vlaamse nationalisten in een Belgische onderhandeling. Wie het amateurisme wil beëindigen, maakt zich niet druk over populisme. Ook niemand van het lijstje Slimste Mensen dat De Standaard zaterdag afliep, haalde de specifieke rol van de N-VA naar voren. Enkel een zoveelste crisis binnen het Belgische labyrint. En een misplaatste deelname aan een quiz.

Het meest opmerkelijke artikel waarin de rol van de N-VA werd ontkend, was een brief die Yves Desmet zaterdag in De Morgen aan Bart De Wever schreef. Desmet probeerde in een opmerkelijke naïviteit De Wever uit te leggen dat de democratie en de wereld complexer in elkaar zitten dan de halsstarrige verbetenheid waarmee hij de onderhandelingen voert. De Wever is geen populist, maar heeft enkel niet in de gaten wat er werkelijk aan de hand is. Waarschijnlijk zat Desmet met stijlvormen en creatieve invallen in zijn hoofd, maar de inhoud van zijn schrijven – na meer dan 200 dagen onderhandelen op zijn zachtst gezegd een zwaktebod – sluit uit dat de N-VA er een dubbele agenda op nahoudt.

De combinatie die niet marcheert

Een dubbele agenda die nochtans nog altijd als eerste programmapunt van de partij staat geafficheerd. Wie zich niets kan voorstellen bij de rol van de Vlaams-nationalisten in deze politieke impasse, moet zich inbeelden wat er gebeurt als de N-VA in de regering komt. Dan heeft zij in 2014 verkiezingen te winnen met de verdediging van het federale beleid als campagnemateriaal. Die positie staat diametraal op hun geloofsbelijdenis, en maakt hen op zijn minst een uiterst instabiele partner.

Zolang er geen regering is, kan de N-VA niettemin het tegenovergestelde blijven roepen. België werkt niet meer. Het ligt niet aan de Vlamingen, het ligt niet aan de Walen, het is de combinatie die niet marcheert. De overtuigingskracht die in dat simplisme ligt, lijkt steeds meer mensen te bereiken. Zelfs de linkse intellectuelen waar De Wever zo graag tegenaan springt. De politieke klasse is finaal de weg kwijt. U zegt het.

Peter Casteels

LEES OOK
Duchka Walraet / 04-08-2014

Objet Trouvé

Is het postmodernisme een onomkeerbare toestand? Een ontmaagding? Één ding staat vast: het postmodernisme woekert en slaat wonden. Duchka Walraet maakt gedurende zes weken een…
duchka
Peter Casteels / 23-06-2014

Iedereen racist

De Morgen is geen racistische krant. Het enige wat ze valt te verwijten is dat ze de afgelopen weken enkele onbeholpen pogingen ondernam om haar lezerspubliek daarvan te…
Peter Casteels - Column - Uitgelicht
Herman Loos / 13-06-2014

Racisme

Mensen die racisme niet herkennen als racisme zijn in feite onbevoegd zich te mengen in het debat. Columnist Herman Loos plaatst zich na grondig zelfonderzoek in deze categorie. …
Herman Loos - Column - Uitgelicht