De bestaansreden van een kartel

Tom Verthé
De N-VA blaast het kartel dat het ooit had met CD&V nu ook lokaal op. (Foto Jan Van de Vel, Reporters)
De N-VA blaast het kartel dat het ooit had met CD&V nu ook lokaal op. (Foto Jan Van de Vel, Reporters)

De N-VA blaast het kartel dat het ooit had met CD&V nu ook lokaal op. (Foto Jan Van de Vel, Reporters)
De N-VA blaast het kartel dat het ooit had met CD&V nu ook lokaal op. (Foto Jan Van de Vel - Reporters)

Er is een reden waarom CD&V zo lang de volkspartij bij uitstek is geweest. Een grote boom heeft nood aan wijdvertakte wortels. En als er aan de wortels geknaagd wordt, zal die boom daar ongetwijfeld last van ondervinden. Maar dat het opblazen van de gemeentelijke kartels niets anders is dan een masterplan in de strijd om de nationale leiding, vraagt toch om enige nuance. De keuze is immers ook te verklaren van onderuit, door te bekijken wat kartels betekenen in de gemeentepolitiek.

Kartels zijn in de eerste plaats een uitzondering. Waar mogelijk komen partijen altijd op onder de eigen vlag. Dat is logisch, want waarom zou je nog voor de verkiezingen compromissen sluiten, als de echte machtsverhoudingen nog niet vastliggen? Als partijen toch onder één lijst naar de kiezer trekken, hebben ze daar dan ook een goede reden voor. Zo kunnen kartels uitgaan van een positief maatschappelijk project: twee of meer partijen besluiten om samen één visie uit te werken voor een land, regio of gemeente en willen dat project ook samen presenteren aan de kiezer.

Verzekeringspolis

Veel vaker zijn kartels echter eerder een middel dan een doel – dat laatste durft onder partners al wel eens verschillen. De prijs die partijen betalen om in kartel naar de kiezer te trekken – het verlies van hun autonomie – wordt ook niet altijd op dezelfde manier gecompenseerd. Voor grote partijen kan een kartel zekerheid bieden dat ze de grootste worden, en dat ze bij latere coalitieonderhandelingen de leiding kunnen nemen. Voor kleine partijen zijn kartels eerder een verzekeringspolis als ze denken de volgende verkiezingen misschien niet te zullen overleven.

Die zekerheid te midden een onzeker politiek landschap is wat kartels zo aantrekkelijk maakt voor partijen. Maar daarvoor wordt wel degelijk een prijs betaald. Politiek is een clash van visies, ideeën en beleid. Een beetje autonomie opgeven klinkt als een gemakkelijke opgave, maar het raakt partijen wel degelijk in hun kern, want wie een deel van zijn autonomie opgeeft, geeft een deel van zijn ideeën op. Verkiezingen zijn een competitie terwijl een kartel draait om een verzoeningslogica. Bovendien is een kartel geen wondermiddel dat altijd en overal werkt.

Als een partij haar autonomie opgeeft voor een kartel, raakt haar dat wel degelijk in de kern

Onderzoek heeft echter uitgewezen dat die competitie van ideeën niet in de gemeentelijke arena’s wordt uitgevochten. De strijd tussen personen vervangt in de gemeenten de strijd tussen partijen, meer nog dan op de andere niveaus. Dat is ook logisch, want gemeentelijk beleid, met zijn uiterst praktische dossiers, leent zich nu eenmaal minder tot fundamentele ideologische discussies.

Hoofdprijs

Dat maakt oppositie voeren moeilijker dan op hogere niveaus - en mee in het bestuur zitten nog belangrijker. Het gebrek aan mediabelangstelling zorgt ervoor dat wie in een gemeenteraad in de oppositie belandt opkijkt tegen zes lange, magere jaren. Dat is moeilijk voor alle partijen, maar vooral levensbedreigend voor kleine afdelingen.

Het is niet vanzelfsprekend om een kleine groep mensen actief betrokken te houden bij de partijwerking als de rol van die partij marginaal is. En niet meer aanwezig zijn in de gemeenteraad hypothekeert meteen de kansen om met succes aan de volgende verkiezingen deel te nemen. Lijsten vullen, vrouwelijke kandidaten vinden, een kiessysteem dat voortdurend grote partijen bevoordeelt,… Kleine partijen hebben het in gemeenten niet gemakkelijk.

Voor de grote spelers geldt dan weer dat ‘groot’ zijn niet voldoende is – op gemeenteniveau is het enkel de grootste die telt. Daarom is het voor hen soms beter een kartel vormen en de voordelen van het kiessysteem uit te buiten dan een middelgrote partij te blijven. Wie op verkiezingsavond heel duidelijk de grootste is, kan het formateurschap immers claimen en andere partijen – indien dat nodig is – uitnodigen om samen een coalitie te vormen. Daar hoort dan meteen ook de hoofdprijs van de gemeentelijke politiek bij: het leveren van de burgemeester.

Franchisehouders

Toch blijven kartels een uitzondering. Er zijn tal van goede redenen om geen kartel te sluiten. Zelfs wanneer de nationale partijtop kartels sterk aanmoedigt, zoals in het verleden bij CD&V en N-VA, kunnen er allerlei lokale redenen zijn om het toch niet te doen.

Op gemeentelijk niveau heeft de grootste partij de touwtjes in handen. Kartelvorming kan helpen om de grootste te worden

Gemeentepolitiek heeft duidelijk een eigen logica. Het partijlandschap dat we kennen van de journaals en de kranten is op het gemeentelijke niveau soms ver te zoeken. Zelfs de traditionele partijen komen niet in alle gemeenten op - en waar de nationale partijnaam wel op de stembrief staat, dekt de vlag lang niet altijd de lading. Lokale partijafdelingen hebben vaak meer weg van franchisehouders dan dat ze kopieën zijn van de nationale partij.

Toch is de kans groot dat vele lokale N-VA-afdelingen zich door het nationale succes gesterkt zullen weten en net als elke andere partij gewoon op eigen benen zullen proberen te staan. Maar vergis u niet: wanneer er bij de volgende verkiezingen minder gemeenten zijn met een kartel tussen CD&V en N-VA, dan komt dat vooral omdat de voorwaarden voor dat kartel in die gemeenten verdwenen zijn en niet alleen omdat een partijhoofdkwartier een persbericht de wereld instuurde.

Tom Verthé is doctoraatsstudent aan de Vrije Universiteit Brussel en Aspirant FWO-Vlaanderen. Hij doet onderzoek naar de motieven van partijen bij kartelvorming.
LEES OOK
Tom Cochez / 20-01-2021

En nu, Bart De Wever?

Bart De Wever omschreef Apache als een lasterlijk medium dat aan riooljournalistiek doet. Beide claims werden door de rechtbank verworpen. Tijd voor excuses?
Bart De Wever arriveert op het feestje van zijn favoriete bouwpromotor Erik Van der Paal, in het gezelschap van zijn kabinetschef Philippe Beinaerts en de Antwerpse schepenen Koen Kennis en Fons Duchateau.
Karl van den Broeck, Media.21 vzw / 16-09-2020

Kwaliteitsjournalistiek is een publiek goed

Kwaliteitsjournalistiek is meer dan een ‘product’. Een democratische samenleving kan alleen maar functioneren als er een gezond en pluralistisch medialandschap is.
newspapers-3488861_1920
Karl van den Broeck / 27-07-2020

Ondertussen in de Wetstraat: de lockdown van De Wever en Magnette

Paul Magnette en Bart De Wever hebben geen andere keuze dan zich op te sluiten en de sleutel weg te gooien tot er een akkoord is. Als de onderhandelingen opnieuw mislukken, zal de…
POLITICS ELECTIONS AFTERMATH KING FORMATORS