Laten journalisten zich beïnvloeden door adverteerders?

Pierre Jassogne
Le groupe Tecteo (Photo Tecteo.be)
Le groupe Tecteo (Photo Tecteo.be)
Le groupe Tecteo (Photo Tecteo.be)
Tecteo, een Waalse intercommunale, is een huis met vele kamers. VOO is het bekendste merk. (Foto website tecteo.be)

De oorzaak van de interne rel was een voice over bij enkele archiefbeelden in het VOO-dossier na de huiszoeking bij de socialistische burgemeester van Grâce-Hollogne; Maurice Mottard. Het onderzoek startte in juli 2008 nadat een brief opdook waarin Stéphane Moreau, algemeen directeur van Tecteo, van belangenvermenging werd beschuldigd. Leden van de PS en zakenvrienden zouden daar hun voordeel bij hebben gedaan.

Reportage niet opportuun

De redactie van de privézender besteedde een opvolgingstukje aan het nieuws. De vorige hoofdstukken uit het onderzoeken waren door RTL-TVI ook al geduid en dus werd opnieuw over de zaak bericht. Ditmaal gaf de nieuwslezer wat extra info en werd de informatie begeleid met archiefmateriaal. Alle info kwam van het Luiks parket.

Maar voor de directeur van de RTL-redactie, Laurent Haulotte, was het nieuwsitem niet opportuun. Hij was ontevreden over hoe het nieuws door zijn redactie werd behandeld. In de discussie tussen de redactie en de directeur mengde zich ook de Société des Journalistes (SDJ). Zij publiceerden een persbericht waar ze fijntjes de vraag stelden of de banden tussen Tecteo/VOO/Stéphane Moreau en RTL een impact hebben op de onafhankelijkheid van de nieuwsredactie.

Maar verder geeft SDJ aan dat het blijkbaar vooral over een nieuwsdiscussie zou gaan. Redactie en directie (Stéphane Rosenblatt en Laurent Haulotte) waren het niet eens over de nieuwswaarde, klonk het. Zo vonden de directeurs dat een voice over een volgende stap in een lopend onderzoek geen redactionele waarde heeft. Het bericht moest dus niet de ether in. De redactie dacht daar anders over.

Opletten

Redactiedirecteur Laurent Haulotte herhaalt die versie. "Er was geen polemiek of druk van buitenaf. Neen, het ging over een debat binnen de redactie, een redactionele reflexie-oefening over een welbepaald onderwerp." Opmerkelijk is evenwel dat latere evoluties in het dossier door de redactie niet meer zijn opgevolgd. Toen op 26 mei een huiszoeking werd uitgevoerd bij Jean-Marie Valkeners, ambtenaar in Ans en een vertrouweling van burgemeester Stéphane Moreau, vond RTL dat niet de moeite waard om over te berichten, terwijl concurrenten RTBf, de kranten van Sud Presse of La Dernière Heure online er wel aandacht aan hebben besteed.

Haulotte legt uit dat de RTL-redactie niet anders met Tecteo omspringt dan met een ander bedrijf of organisatie. "De voorbije weken hebben we bericht over de stakingen bij Tecteo", geeft hij als voorbeeld. "Maar wat betreft de huiszoekingen hebben we ons afgevraagd of we dergelijk nieuws ook in andere zaken zouden brengen. Het gaat om onderzoeksdaden die ons niets nieuws leren. Daarom hebben we de vraag gesteld of de uitzending van deze informatie wel opportuun was", legt Haulotte uit.

De directeur van de RTL-redactie is ervan overtuigd dat de redactie met dergelijk nieuws voorzichtiger moet omspringen. "Die houding is in het algemeen belang en het is ook op die manier dat we onze redactionele onafhankelijkheid behouden", aldus Haulotte.

Maar de vraag blijft hoe onafhankelijk een redactie is tegenover belangrijke adverteerders, zoals Tecteo. De organisatie was in 2010 de tweede grootste adverteerder in de Franstalige media. Zij investeerden ruim 20 miljoen euro in advertenties. Kan een journalist werkelijk alles zeggen en schrijven over de ondernemingen die onrechtstreeks voor zijn loon zorgen? Heeft reclame echt geen impact op de inhoud en de werking van een televisiezender, een radiostation of een krant? Hoe onafhankelijk is een redactie als de directie elke morgen de dag begint met het doornemen van de kijk-, luister- en leescijfers?

De tien belangrijkste adverteerders in Franstalig België. In miljoenen euro. Uit het rapport 'État des lieux des médias d'information en Belgique francophone', maart 2011, van Frederic Antoine en François Heinderyckx.
De tien belangrijkste adverteerders in Franstalig België. In miljoenen euro. Uit het rapport 'État des lieux des médias d'information en Belgique francophone', maart 2011, van Frederic Antoine en François Heinderyckx.

Onafhankelijke redactie

Vanderbeck (RMB): 'Bij de RTBf staat de zender autonoom van de reclameregie; wat niet het geval is bij bijvoorbeeld RTL.'

Voor Jean-Pierre Jacqmin, directeur informatie bij de RTBf, is de situatie helder: "De redactie duldt geen druk van buitenaf. Er bestaat een muur tussen onze redactionele lijn en de adverteerders. Hij merkt op dat RTBf wel degelijk aandacht heeft besteed aan de huiszoekingen in de zaak Tecteo. Maar Jacqmin geeft ook mee dat sommige adverteerders de deur dicht houden als de redactie een onderzoek doet en hen een vraag stelt. Dat zou vooral bij consumentenprogramma's, zoals 'On n'est pas des pigeons' of 'Questions à la une' het geval zijn.

Pierre Vanderbeck van de reclameregie RMB geeft toe dat er heel vaak boze adverteerders zijn. "Zij zijn zeer gevoelig voor het beeld van hun merk in de media. Als er problemen zijn, geven we dat door aan de directie, niet aan de journalist. Als RMB kunnen we dan de suggestie doen om naar de versie van de adverteerder te luisteren of met de directie contact op te nemen."

Maar ook Vanderbeck benadrukt dat bij de RTBf geen sprake is van een tussenkomst in de redactionele lijn. "We zullen nooit de inhoud censureren. Bij de RTBf staat de zender autonoom van de reclameregie; wat niet het geval is bij bijvoorbeeld RTL."

Hij windt zich echter wel op over het feit dat sommige journalisten soms verkeerde informatie over een merk of bedrijf de wereld insturen. "Als een adverteerder in een programma wordt afgebroken, dan komt dat ons niet goed uit. Dat is waar. Maar wat ook gênant is dat een journalist door tijdsgebrek verkeerde informatie verspreidt of een bedrijf niet vooraf voor een wederwoord contacteert. Het is nogal irritant als een journalist cijfers door elkaar haalt of een technisch aspect aansnijdt waar hij/zij niet zo thuis is. Je hoort nogal wat stommiteiten."

Auto-censuur

Heinderyckx (ULB): 'Externe druk is er altijd geweest en de redactionele onafhankelijkheid wordt regelmatig geconfronteerd met beïnvloeding'

De media gaan er graag prat op dat ze werken met onafhankelijke redacties en zich niets aantrekken van druk van buitenaf, maar volgens François Heinderyckx, professor aan de ULB en gespecialiseerd in media, moet dat plaatje gerelativeerd worden. "Externe druk is er altijd geweest en de redactionele onafhankelijkheid wordt regelmatig geconfronteerd met beïnvloeding of politieke en economische belangen, zoals mogelijk het geval in de zaak-Tecteo. In de jaren 90 schrapte L'Oréal na een reportage op RTL een reclamecampagne. Maar dat zijn geïsoleerde gevallen", zegt de professor.

"Wat echter veel vaker voorkomt, is de auto-censuur. Geen enkele redactie zal dat toegeven omdat het in strijd is met hun redactionele onafhankelijkheid. Maar regelmatig worden journalisten op de vingers getikt, krijgen ze te horen hoe ze een onderwerp moeten aansnijden of welk ze dossier naar voren moeten schuiven. Soms geven oversten ook hints zoals 'wees voorzichtig', 'let op' of 'ga er nauwkeurig mee om'. Het is op die manier dat in sommige dossiers journalisten niet tot op het bot gaan."

Deontologische Raad

Bij de vereniging van beroepsjournalisten (AJP, Association des Journalistes Professionels) heeft adjunct secretaris-generaal Jean-François Dumont geen weet van journalisten die klagen over de inperking van de onafhankelijkheid van de redactie. Maar bij de Deontologische Raad worden regelmatig dossiers behandeld waar de journalist -uit eigen wil of niet- reclame maakt. "Zeggen dat de redacties helemaal onafhankelijk staan van de adverteerders, klopt niet met de werkelijkheid", weet Dumont. "De muur tussen de twee werelden is zeer poreus."

Als journalist voor La Libre Belgique en Le Vif/L'Express werd Dumont zelf ook geconfronteerd met beïnvloeding. Maar echter nooit op een directe manier. Het werd vooral gesuggereerd. "We kregen berichten van de sales-afdeling die aangaf dat er bepaalde reclamecontracten met grote adverteerders werden onderhandeld. Ze gaven dan aan om voorzichtig om te springen met berichten over die bedrijven", getuigt Dumont. "Daarnaast zijn er ook de themabijlages die aan geen enkele redactionele logica voldoen en enkel vanuit een adverteerderslogica zijn opgezet. Maar sommige kranten presenteren dat dan als een redactioneel initiatief, terwijl het vooral advertentiedragers zijn."

Zelfs al is er dus geen rechtstreekse druk van de adverteerders, schrijven over belangrijke adverteerders blijft moeilijk. Vooral als de inzet politiek, economisch of mediatiek is. De Tecteo-zaak is daar een voorbeeld van. Zonder de onafhankelijkheid van de redactie op het spel te zetten, zal men vooral voor de voorzichtigheid kiezen en vermijden om zich diep in het delicaat onderwerp in te graven.

LEES OOK
Pierre Jassogne / 25-07-2012

RTL-TVI et VOO: Les journalistes peuvent-ils tout dire sur leurs annonceurs?

Les journalistes peuvent-ils enquêter ou critiquer un de leurs annonceurs comme Tecteo? La question s'est posée chez RTL-TVI, en avril dernier. En cause: un reportage évoquant des…
Le groupe Tecteo (Photo Tecteo.be)