De meesterlobbyist en de zwarte kas van Sabena

Georges Timmerman
De Sabena Airbus A319-112 (Foto Aero Icarus)
De Sabena Airbus A319-112 (Foto Aero Icarus)
De Sabena Airbus A319-112 (Foto Aero Icarus)
De Sabena Airbus A319-112 (Foto Aero Icarus)

Moeten de voormalige Sabena-baas Pierre Godfroid (79) en drie van zijn luitenanten zich voor de correctionele rechtbank verantwoorden wegens bedrog, valsheid in geschrifte, oplichting, misbruik van vertrouwen en belastingfraude? Op die vraag zoekt de Brusselse kamer van inbeschuldigingstelling vanaf vandaag (5 februari) het antwoord.

Bermuda-eilanden

Ooit de trots van het vaderland ging de nationale luchtvaartmaatschappij eind 2001 roemloos en dramatisch bankroet. Over het grootste faillissement in de Belgische geschiedenis zijn een paar boekenplanken vol geschreven. Maar zelfs een parlementaire onderzoekscommissie bleek niet in staat om alle geheimen van Sabena boven te spitten. Het veroorzaakte dan ook een bescheiden schandaaltje toen de Brusselse onderzoeksrechter Jean-Claude Van Espen nu alweer tien jaar geleden de zwarte kas van Sabena op de Bermuda-eilanden ontdekte. In dat tropisch belastingparadijs zat een geheime spaarpot van 24 miljoen euro, onder meer bedoeld om de directieleden van Sabena een extra salaris 'in het zwart' te geven. Niemand, zelfs de bevoegde ministers niet, wist van het bestaan van die zwarte kas.

De constructie werd opgezet door baron Pierre Godfroid, voorzitter en gedelegeerd bestuurder van Sabena van 1990 tot 1996. Hij nam in 1991 het initiatief voor de oprichting van Sabbel Insurance Ltd., een filiaal van Sabena gevestigd in Bermuda. Officieel was Sabbel bedoeld voor het beheer van de verzekering van de niet-luchtvaartgebonden risico's, zoals het verlies van bagage of risico in landen met een onstabiele politieke situatie. Zo zorgde Sabbel onder meer voor de verzekering van het bekende Hôtel des Mille Colinnes in Kigali, Rwanda, dat eigendom was van Sabena.

Elk jaar betaalde de luchtvaartmaatschappij verzekeringspremies aan Sabbel, het gerecht kon stortingen terugvinden voor in totaal 6,75 miljoen dollar (ongeveer 5 miljoen euro). Omdat Sabbel zelden of nooit schadevergoedingen moest betalen, stapelden de winsten zich op. De geheime spaarpot werd vervolgens gebruikt om de directieleden van Sabena een zogenaamd 'split salary' uit te betalen. Jan Ghyssaert, destijds vice-voorzitter van Sabena en voorzitter van Sabbel, verklaarde aan het gerecht dat sommige directieleden aanvankelijk hun deel cash kregen uitbetaald. Ghyssaert nam zelf deel aan vergaderingen van de raad van bestuur van Sabbel die plaatsvonden in Bermuda, en kwam dan terug met cash geld dat in enveloppes aan de betrokken kaderleden werd overhandigd.

De geheime spaarpot op de Bermuda-eilanden werd gebruikt om de directieleden van Sabena een zogenaamd 'split salary' uit te betalen

Na verloop van tijd werd ook een vertakking naar Luxemburg aangelegd. De betrokken directeurs sloten een individuele levensverzekering af bij Axa Assurances Luxembourg en reden vervolgens af en toe naar het groothertogdom om er hun zwarte bonussen af te halen, zonder een cent te betalen aan de fiscus. Godfroid bepaalde persoonlijk wie de begunstigden waren en hoeveel elk kaderlid mocht krijgen. Gemiddeld ging het om 25.000 euro per jaar, wat voor sommigen een verdubbeling betekende van hun nettojaarsalaris. Pas in 1997, toen Sabena gedeeltelijk werd overgenomen door Swissair en Godfroid het veld moest ruimen voor Paul Reutlinger, werd het systeem opgedoekt.

Camionette

Omwille van hun rol in deze fraudeconstructie verwees de raadkamer in november 2011 vier verdachten naar de rechtbank: Godfroid, Ghyssaert, voormalig secretaris-generaal Patrick Du Bois en gewezen operationeel directeur Gery Daeninck. Ze gingen in beroep tegen de beschikking en pas nu, meer dan twee jaar later, komt de zaak voor de kamer van inbeschuldigingstelling. Verjaring, schending van de rechten van de verdediging en overschrijding van de redelijke termijn loeren al om de hoek. Temeer omdat er nog steeds vreemde bokkensprongen in het gerechtelijk onderzoek worden ontdekt.

Zo bracht de RTBF enkele dagen geleden het bizarre verhaal van een camionette. Op 6 november 2001, aan de vooravond van het faillissement van Sabena, had de directie van de luchtvaartmaatschappij een camionette besteld om een grote partij gevoelige documenten af te voeren. Een dag later werd de bestelwagen vol dozen, die nog voor de deur van het Sabena House stond, door de speurders in het kader van het gerechtelijk onderzoek in beslag genomen. Pas enkele weken geleden ontdekten de curatoren en hun advocaten dat de stukken die destijds in beslag werden genomen, nooit zijn onderzocht. Tijdens een bezoek aan de griffie stelden ze vast dat de dozen uit de fameuze camionette nog steeds verzegeld waren en nooit werden opgemaakt.

Een ander luik van het fraudedossier draait rond de miljardenbestelling van 34 Airbus A320-vliegtuigen. Die beslissing werd destijds genomen onder druk van hoofdaandeelhouder Swissair en leek totaal onbegrijpelijk omdat Sabena maar de helft van dat aantal nieuwe toestellen nodig had. Mogelijk is er een verband met de offshore-constructie, want het gerecht ontdekte dat een aantal personen financiële voordelen zou gekregen hebben in het kader van de bestelling. Uit het onderzoek naar de financiering van de Airbus-aankoop bleek bovendien dat er financiële montages waren opgezet, waarbij zogenaamde 'special purpose compagnies' werden opgericht in Ierland met als enige bestaansreden het doorsluizen van geld. Het woord 'corruptie' valt net niet.

Onderzoek van Apache.be leert dat de Britse meesterlobbyist Sir Arthur Dennis Mitchell wellicht een sleutelrol heeft gespeeld, zowel in het opzetten van de zwarte kas in Bermuda als in het aankopen van toestellen door Sabena

Delocalisatie

Onderzoek van Apache.be leert dat een Britse meesterlobbyist wellicht een sleutelrol heeft gespeeld, zowel in het opzetten van de zwarte kas in Bermuda als in het aankopen van toestellen door Sabena. Zijn naam is Sir Arthur Dennis Mitchell, toenmalig eigenaar en zaakvoerder van de firma Aero Systems in het Waals-Brabantse Lasne. Decennialang werkte Mitchell als superdiscrete lobbyman in ons land voor Britse en Amerikaanse defensiegroepen als BAE (British Aerospace), Lockheed en andere.

Als officier van de Royal Air Force arriveerde Mitchell in 1948 voor het eerst in Brussel om te helpen bij de heropbouw van de Belgische luchtmacht. In die periode trouwde hij met gravin Mireille Cornet de Ways Ruart. Vervolgens werkte hij een tijd als persoonlijke piloot van de Britse koningin om in 1964, na zijn pensionering met de rang van Air Commodore, terug te keren naar België. Eind jaren zestig was hij gedelegeerd bestuurder van Brussels Airways, een project van de zakenvrienden van Paul Vanden Boeynants. Als lobbyist was Mitchell een echte vakman: hij bleef onder de radar en zijn naam dook nooit op in de media.

Nota
Nota van 8 oktober 1990

"Ik werd uitgenodigd door Sir Dennis Mitchell om Aero Systems te bezoeken voor een briefing over de plannen van BAE om bijkomende BAE-146 vliegtuigen aan Sabena-dochter DAT te bespreken", aldus een nota uit 1990, opgesteld door een insider wiens naam bekend is bij de redactie. "British Aerospace verwachtte een mogelijke bijkomende bestelling van ongeveer 25 toestellen in 1993-94, als ze erin zouden slagen om het Sabena-management te beïnvloeden, die allemaal graag in de watten werden gelegd ('all very keen of being kindly looked after'). Er valt een verandering in het management te verwachten als Sabena een partnership aangaat met een andere Europese luchtvaartmaatschappij. BAE zal een management 'deloc' (delocalisatie) voorstellen naar een Brits gebied met een gunstig fiscaal klimaat. Sir Dennis noemde de Bermuda Eilanden, waar BAE een sterke aanwezigheid heeft. Dit voorstel blijft hoogst vertrouwelijk en zal voorzichtig aangebracht worden door Mitchell bij zijn vrienden in het management van Sabena."

In 1995 kocht Sabena inderdaad 23 Avrojets BAE-146 ter waarde van 375 miljoen euro. De Britse leverancier beloofde aanvankelijk voor een gelijkaardig bedrag aan economische compensatiebestellingen bij Belgische bedrijven. Met uitzondering van drie stages van Vlaamse ingenieurs bij BAE bleef die belofte overigens dode letter. Mitchell overleed in 2001 en werd nooit geviseerd door het gerechtelijk onderzoek naar het faillissement van Sabena.

LEES OOK
Georges Timmerman / 22-02-2010

Speuren naar smeergeld van wapenfabrikant BAE (slot)

De lobbyman van BAE Systems in België was minder beroemd dan Mark Thatcher en minder rijk dan Alfons Mensdorff-Pouilly. Maar misschien was hij wel beter in zijn vak, want zijn…
De cockpit van een Avro jet (foto: BAE Systems)