'18 >> '19: waarheid te koop

Tom Cochez
Lees Apache, advertentievrij en onafhankelijk nieuws
(Foto Inju)

Afgelopen weekend lachte Dries Van Langenhove, de zelfverklaarde eindbaas van Schild & Vrienden, de wereld toe van op de voorpagina van Het Laatste Nieuws. De grootste krant van het land had, met het zicht op de feestdagen, twee pagina's gereserveerd om een forum te geven aan een neofascist vermomd als ideale schoonzoon.

Net zoals het woord 'neofascist' is het woord 'forum' in bovenstaande zin bewust gekozen. Van Langenhove werd door Het Laatste Nieuws omschreven als rechts-conservatief en moest zich op geen enkel moment verdedigen voor de racistische en antisemitische memes die zijn clubje graag deelt.

Werden de schild en vrienden die hun pret niet op kunnen bij beelden van hongerend Afrika intussen uit het clubje gekieperd? Wordt er nog steeds smakelijk gelachen met vergaste Joden, geitenneukende moslims en brandende zwarten? Dat kwamen we niet te weten. Wel dat de eindbaas van Schild & Vrienden hoog staat in de top 100 die Het Laatste Nieuws samenstelt met Belgen van 2018 en dus "een snaar heeft geraakt".

Lees Apache, advertentievrij en onafhankelijk nieuws
(Foto Inju)

Brulboeien

De grootste krant van het land die een neofascist interviewt, is helaas kenschetsend voor dit tijdsgewricht. De uitgelichte quote op pagina 1 bij de foto van Van Langenhove - "Schild & Vrienden heeft de tijdsgeest mee" - slaat de nagel op de kop. Wat er niet bij staat, is dat Het Laatste Nieuws die tijdsgeest mee gestalte geeft.

Terwijl Het Laatste Nieuws de rode loper uitrolde voor Dries Van Langenhove, liet columnist Joël De Ceulaer in zusterkrant De Morgen weten dat hij liever Filip Dewinter interviewt dan Paul Verhaeghe. Die laatste is een psychoanalyticus en die zijn volgens De Ceulaer veel gevaarlijker dan extreemrechtse populisten omdat ze aan zelfverklaarde wetenschap doen.

De Ceulaer had eerder ook al eens Dries Van Langenhove geïnterviewd voor De Morgen. Toen daarop wat tegenwind kwam, riposteerde hij dat er niets gezonder is dan jezelf nu en dan terdege bloot te stellen aan ideeën die haaks staan op die van jezelf.

Zo lang het maar niet om de ideeën van een psychoanalyticus gaat.

De grootste krant van het land die een neofascist interviewt. Helaas is het kenschetsend voor dit tijdsgewricht

De column van De Ceulaer stond ergens tussen de kerstinterviews met BV's in De Morgen. Als inspiratie voor die selectie leek de krant een artikel dat een paar maanden geleden op deze site verscheen te hebben gebruikt: 'Al te vaak op De Afspraak'.

Bovenstaande voorbeelden zijn niet lukraak gekozen. Ze geven aan waar veel media vandaag van leven. Polemiserende columns, het opvoeren van brulboeien, emotionele BV's, ... Dat klikt allemaal lekker weg en voor het eigen journalistieke zielenheil kan zo'n column of een interview worden verkocht als voeding voor het maatschappelijk debat. Waar dat debat zich vervolgens afspeelt, is minder duidelijk. Wellicht wordt Twitter bedoeld.

Meningencarrousel

Over die gang van zaken bestaat al langer ergernis. Maar eerlijk is eerlijk: het is ook best makkelijk om er kritiek op te geven. Wie Apache al langer volgt, weet dat we dat lange tijd behoorlijk intensief gedaan hebben. Met het verstrijken van de jaren zijn we echter steeds minder driftig op die nagel gaan kloppen.

Onze focus is verschoven van gerichte mediakritiek - waarbij we dagelijks een artikel in een krant of op een nieuwssite fileerden - naar structurele mediakritiek.

Hoe komt het dat we zien wat we zien? Waarom krijgt een neofascist twee pagina's in de grootste krant van het land? Waarom schrijft Joël De Ceulaer stukjes die enkel dienen om mensen op de kast te jagen? Hoe komt het dat de meningencarrousel in Vlaanderen overuren draait? Waarom zijn meningen de nieuwe feiten geworden?

Het antwoord laat zich niet in één zin vatten. Er zijn duidelijk verschillen tussen kranten, tussen mediabedrijven en tussen journalisten onderling. Het 'marktsegment' dat moet worden bediend bepaalt veel, en sommige hoofdredacties slagen er beter dan andere in om de onafhankelijke werking van hun redacties te garanderen.

Maar essentieel is en blijft dat er geld moet worden verdiend. En liefst van al heel veel geld. Helaas dient dat geld niet om er vervolgens extra journalisten mee in dienst te nemen, wel om aandeelhouders te plezieren en buitenlandse overnames te doen (en daarbij journalisten op straat te zetten). Terwijl de beurs van de mediabonzen rinkelt, krimpen de redacties en schrijdt de mediaconcentratie verder.

Terwijl de beurs van de mediabonzen rinkelt, krimpen de redacties en schrijdt de mediaconcentratie verder

Verkoopbaar

Net zoals dat in andere branches het geval is, moet ook in de mediawereld geld worden verdiend. Op zichzelf is daar niets verkeerd mee, maar net zoals bankiers onder druk van hun aandeelhouders wel eens over de schreef durven te gaan, doen mediabonzen dat ook.

En net als in andere sectoren wijzigt de hypercommerciële insteek ook bij mediabedrijven de aard en de kwaliteit van de diensten die ze leveren. De definitie van wat nieuws is, is de voorbije jaren fundamenteel veranderd. De keuze van wat in de krant verschijnt of wat op nieuwssites wordt geplaatst, hangt meer dan ooit samen met de vraag of het verkoopbaar is. Of de lezer het wil lezen.

Dat is nooit anders geweest, klinkt het doorgaans ter verdediging. Natuurlijk worden artikels van oudsher geschreven om zo breed mogelijk gelezen en gedeeld te worden. Het is ook een belangrijk onderdeel van het journalistiek metier om een verhaal zodanig te vertellen dat zoveel mogelijk mensen het willen lezen.

Daar is weinig verkeerd mee, integendeel. Vandaag stropt het echter veel eerder, namelijk bij de vraag of een potentieel nieuwsitem wel 'verkoopbaar' is.

Dries Van Langenhove? Die is verkoopbaar. Niet als neofascist, wel als rechts-conservatieve nette jongen. Ook een relletje over psychoanalyticus Paul Verhaeghe wil er wel in, net als een stuk over etiquetteregels aan de vooravond van de feestdagen of een zwangere Astrid Coppens.

De luidste en de best verkopende roepers kleuren de mediadag

Maar terwijl een krasse tweet van Theo Francken wordt opgeklopt tot "wat je zeker moet weten bij de middaglunch", haalt veel belangrijk nieuws de krant niet (meer). Met als doorslaggevend argument dat de mensen zoiets niet willen lezen.

Saai

Het gevolg is dat de luidste en de best verkopende roepers de mediadag kleuren. Belangwekkend journalistiek onderzoek nemen kranten en nieuwsdiensten nauwelijks nog van elkaar over. Een harde quote van Maggie De Block over haar voorganger Theo Francken reist vlot van de ene zender naar de andere krant of nieuwssite, maar o wee als het gaat om een gedegen onderzoek naar implantaten, voetballeaks of vastgoed. Dan is het speuren met een vergrootglas naar een echootje in een andere krant.

In die biotoop gedijt de meningenindustrie prima. Het legertje meningmakers zwelt aan. Op facebook, op twitter, op opiniepagina's en in televisiestudio's. Bij voorkeur niet om iets feitelijks - lees 'saai' - te zeggen, wel om iets te roepen dat verkoopt.

De politieke wereld heeft al langer begrepen hoe die machine werkt en doet daar haar voordeel mee. Een politicus die zonder al te veel tegenspraak een bommetje wil droppen kan daar in het weekend prima voor terecht bij VTM Nieuws. De Zondag is ook zo'n geschikt blad. Een breder gedragen gecoördineerde politieke aanval? Daarvoor kunnen we de kranten van De Persgroep aanbevelen.

Waarheid

De waarheid is het belangrijkste slachtoffer van deze evolutie. Soms is de waarheid eenduidig en direct, maar veel vaker is ze complex en genuanceerd. Ze voldoet met andere woorden steeds minder aan de geldende verkoopscriteria van nieuws.

Helemaal problematisch wordt het wanneer 'alternatieve feiten' die wel verkoopbaar zijn het overnemen van de complexe waarheid. Het succes van 'fake news' toont helaas aan dat die horde steeds vaker wordt genomen. Vanuit de Verenigde Staten werpt Donald Trump met succes zijn slagschaduw over het Europese continent.

Soms is de waarheid eenduidig en direct, maar veel vaker is ze complex en genuanceerd. Ze voldoet met andere woorden steeds minder aan de geldende verkoopscriteria van nieuws

Dat maakt de uitdaging voor journalisten en onafhankelijke nieuwsmedia zoals Apache er niet bepaald kleiner op. De weg naar waarheidsvinding ligt sowieso bezaaid met wolfijzers en schietgeweren. Hoe groter de belangen waar aan wordt geraakt, hoe meer.

Maar eens je de waarheid hebt gevonden, blijkt ze vaak ook nog eens complex en moeilijk verkoopbaar te zijn. Bovendien is die complexe waarheid lang niet altijd geliefd. Dikwijls staat ze haaks op populistische uitspraken die er wel ingaan als zoete koek en via trollenlegers verder worden opgeklopt.

Valkuil

Intussen zijn we zo ver dat een journalistieke daad - het zoeken naar en het neerschrijven van de waarheid - weggezet wordt als een daad van activisme. Populisten zetten die val wagenwijd open door keer op keer een gelijkheidsteken te plaatsen tussen journalistiek die er toe doet en activisme. We hebben het niet over interviews met Dries Van Langenhove of berichtgeving over de zwangerschap van Astrid Coppens. Wel over (onderzoeks)journalistiek die verder gaat, dieper snijdt en pijn kan doen.

Het risico om op de niet aflatende populistische provocaties in te gaan en finaal uit de journalistieke rol te vallen, is reëel. Het is een valkuil waar elke redactie zich moet voor hoeden.

Maar tegelijk kan het niet de bedoeling zijn te capituleren. De waarheid is en blijft immers het belangrijkste wapen van de journalistiek. Daarom moeten we die waarheid - of op zijn minst onze eerlijke zoektocht ernaar - te allen tijde blijven poneren. Geen stap terug zetten. Ook als de waarheid iemand niet welgevallig is, ook als artikels worden weggezet als activisme, ook als ze voor de rechtbank wordt bestreden.

Daarom is het vandaag belangrijker dan ooit om journalistiek onderzoek naar de waarheid te blijven voeren. Daarom is het cruciaal om over Dries Van Langenhove te schrijven dat het een neofascist is en geen rechts-conservatieve ideale schoonzoon. Niet omdat het een mening zou zijn of omdat het activistisch zou zijn, wel omdat wij en andere collega's dat hebben onderzocht.

LEES OOK
Gaston Meskens / 08-01-2019

Waarom internationale samenwerking rond klimaat al te vaak flopt

Vandaag komen wereldwijd mensen op straat voor een (beter) klimaatbeleid. Gaston Meskens legt uit waarom internationale politieke samenwerking rond het klimaat al jaren blijft…
Katowice - COP24
Dries Goedertier / 07-01-2019

'18 >> '19: Privé kleedt openbare diensten uit

Met nieuwe handelsverdragen dreigt de globalisering zich eenzijdig door te zetten in het voordeel van de rijkste landen, de dienstenmultinationals en het mobiele kapitaal
29192465784_132f40f304_h
Herman Loos / 04-01-2019

'18 >> ' 19: Kapotte ruggen, nulurencontracten en gele hesjes

Herman Loos, auteur van het boek 'Menselijke grondstof', beschrijft hoe zijn broer in slopende arbeidsomstandigheden zijn rug kapotwerkt tot hij hoort 'We hebben je niet meer…
9610268047_7f88730501_b