Vechten tegen epidemie van nepnieuws en clickbait over coronavirus *

factcheckers_thumbnail_final
Factcheck (Foto: Facebook)

Je kan dit artikel uitzonderlijk gratis lezen. Niet alle artikels van Apache over het coronavirus zijn gratis te lezen. We vinden het wel belangrijk dat iedereen correct geïnformeerd wordt over het virus, en zeker over hoe je er als individu mee moet omgaan. In dit artikel vind je enkele tips om kritisch om te gaan met informatie over het virus.

Wil jij ook de andere artikels kunnen lezen en onze kritische en diepgravende journalistiek mee mogelijk maken? Word dan lid van Apache. Ben je al lid? Deel dit artikel gerust met je vrienden en familie, zodat ook zij breed geïnformeerd worden.

Ontving u ook het whatsapp-bericht: “Dringend: gezondheidsbulletin voor het publiek"? Dit is een vals bericht. Het nepbericht ging ondertussen wel viraal op sociale media. Factcheckers proberen daarom regelmatig nepnieuws over het coronavirus te ontkrachten, en delen hun bevindingen via sociale media. Peter Burger is één van die online factcheckers. De Nederlandse docent controleert en ontkracht dagelijks hoaxen.

Burger rapporteerde de afgelopen dagen al een rist aan fakenews over het coronavirus via Twitter. Het nepnieuws in Nederland lijkt dan ook toegenomen te zijn na coronabesmetting in Nederland. En ook in het buitenland blijven complottheorieën en nepnieuwtjes over het virus ‘viraal’ gaan. "Ook in andere landen zijn vervalste screenshots van nieuwssites, met verzonnen berichten over coronabesmettingen, een plaag”, tweette Burger. Hij verwijst naar een verslag van een club internationale factcheckers die berichten over het virus controleren.

Screenshot_20200312_135835
Nepnieuws over Corona, Peter Burger, via Twitter

Ondertussen werken ruim 90  organisaties uit meer dan 30 landen samen om valse informatie over het nieuwe coronavirus te ontkrachten. “Tot dusver is verkeerde informatie over de lancering van een ‘wonderbaarlijk vaccin’ de grootste trend geweest, op de voet gevolgd door een enorme hoeveelheid nepgegevens over de bron van de dodelijke ziekte. De complottheorieën komen op de derde plaats”, rapporteren ze. In ons land opende de VRT een factcheckpagina om valse claims over het coronavirus te ontkrachten.

Het beste nieuws kwam echter uit een onderzoek van NOS en datajournalistiek platform Pointer van KRO-NCRV naar nieuwsberichten die via Twitter zijn gedeeld. Daaruit blijkt dat de meeste nieuwsberichten over het coronavirus die online gedeeld worden wél betrouwbaar zijn.

Inspanningen blijven nodig

Het blijft natuurlijk opletten voor valse berichten. Die bevatten soms een kleine kern van waarheid, net om een bepaalde geloofwaardigheid uit te stralen. De hoofdmoot van zo'n bericht blijft echter fout.

Factcheckers van Fullfact.org werden naar eigen zeggen gevraagd om een dergelijk Facebook-bericht te controleren dat ‘honderdduizenden’ keren gedeeld werd. In het betreffende bericht werden beweringen gedaan over de symptomen van Covid-19 en manieren om de ziekte te voorkomen. Hoewel de post, volgens de factcheckers, “een aantal basisadviezen bevatte die de moeite waard zijn om te volgen", bevatte het ook enkele beweringen die mensen "ten onrechte hadden kunnen doen geloven dat ze Covid-19 niet hadden terwijl ze het wel hadden, of die manieren suggereerden om infectie te voorkomen die niet werken.”

Tedros Andhanon Ghebreyesus (WHO): 'We vechten tegen een infodemie'

De internationale factcheckers blijven alvast doorgaan met het ontkrachten van valse informatie. Het samenwerkingsproject, gecoördineerd door het International Fact-Checking Network, zal actief zijn zolang de ziekte zich wereldwijd verspreidt en kan op sociale mediakanalen worden gevolgd via twee hashtags, #CoronaVirusFacts en #DatosCoronaVirus. Ze ontkrachtten al meer dan 500 valse berichten.

Ook de grote persagentschappen blijven niet achter. Het Franse AFP deed al meer dan 100 factchecks onder de noemer 'Busting Coronavirus Myths'.

We vechten tegen een infodemie, zei de directeur van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) Tedros Andhanon Ghebreyesus daarover in medische tijdschrift The Lancet. "We weten dat elke uitbraak gepaard gaat met een informatietsunami, waarin altijd desinformatie en geruchten zitten. Dat was al in de Middeleeuwen zo", voegde WHO-expert Sylvie Briand toe.

"Het verschil met sociale media nu is dat het fenomeen wordt versterkt, het gaat sneller en wordt meer verspreid." De WHO heeft daarom een eigen team dat fakenews ontkracht. Op haar site somt de WHO ook enkele hardnekkige mythes op.

Mediacircus

Los van fakenews is het voor media ook belangrijk om verantwoord te berichten, bovenop het respecteren van deontologische codes. Journalistenverenigingen in ons land en internationaal riepen hun leden op om daarvoor aandacht te hebben.

Al sinds de jaarwisseling, nog voor er sprake was van een pandemie, berichtten media over de Chinese besmettingen en maatregelen. "Van bij de eerste signalen over de epidemie pakten de media uit met alarmerende cijfers op een dramatiserende toon", hekelde journalist en auteur Jos Vranckx recent nog bij Knack.

Pol Deltour (VVJ): 'Verhullen noch dramatiseren is de boodschap'

"Telkens opnieuw: al zoveel besmettingen, al zoveel doden... Vaak ook werd de term 'coronavirus' voorafgegaan door het epitheton 'dodelijk'. Dag na dag steeg de dramatiek met de stijging van het aantal besmettingen. Waarbij niemand op het idee kwam om deze cijfers af te wegen tegenover die van de 'normale' besmettingen en sterfgevallen als gevolg van de 'gewone' griep en 'gewone' longontstekingen."

Vranckx staat niet alleen in zijn kritiek en vaststelling. Professor Karin Wahl-Jorgensen (Cardiff University) bestudeert al tien jaar de rol van emoties in journalistiek. Een maand lang, van 12 januari tot 13 februari, bekeek ze de mediaberichtgeving in bijna 100 Engelstalige kranten wereldwijd. In 1.066 van de 9.387 werd het begrip angst, of een verwant begrip, gebruikt. In vijftig artikelen was sprake van het 'killer virus', terwijl algemeen gekend is dat de mortaliteit weliswaar iets hoger ligt dan een gewone seizoensgroep, maar toch nog beperkt blijft.

Niet verwonderlijk, maar het waren vooral tabloids die 'angstaanjagende' taal gebruikten. Ook bij de vogelgriep H1N1 en bij Sars werden achteraf gelijkaardige analyses gemaakt.

Verhullen noch dramatiseren

De Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ) herinnerde haar leden afgelopen week dat de journalistieke basisregels over berichtgeving rond Corona intact blijven. "Journalisten moeten eerst en vooral onafhankelijk en waarheidsgetrouw berichten over wat er gebeurt, coronacrisis of niet", schrijft nationaal secretaris Pol Deltour. "Verhullen noch dramatiseren is daarbij de boodschap."

Internationaal roepen onder meer ook het Amerikaanse The Poynter Institute for Media Studies op tot verantwoorde berichtgeving. De aanbevelingen zijn gebaseerd op ervaringen met en onder zoek naar berichtgeving over het zika-virus. In een notendop komt het erop neer dat aan journalisten het gebruik van adjectieven, zoals 'dodelijk' virus, moeten beperken. Aandacht besteden een preventie, context geven, een zorgvuldige keuze van beelden, en van experten, zijn andere aandachtspunten.

'Wees alert voor het gespin van partijdige politieke bronnen en vertrouw op medische experts'

De VVJ heeft evenwel ook een boodschap aan onze overheden en is scherp voor de bepaalde politici en experts. "Essentieel voor goede berichtgeving in crisistijden is correcte en heldere communicatie vanwege de overheid en andere publiek verantwoordelijken", zegt Pol Deltour.

"Politici en experten moeten eerlijk en transparant hun analyses en ambities kenbaar maken aan pers en publiek. Inherent aan de journalistieke verantwoordelijkheid is dan ook dat hiervan ook correct en loyaal verslag wordt uitgebracht. Vandaag, in volle coronacrisis, gebeurt dat ook. Toch blijft de regel dat vertrouwen blijvend moet worden verdiend. Politici of experten die niet helder communiceren of desinformeren verliezen snel en doorgaans onherroepelijk krediet."

Ook het Global Investigative Journalism Network waarschuwt journalisten voor politici die het virus misbruiken voor (partij)politiek gewin. Het netwerk van 182 media-organisaties citeert daarbij een journalist van Poynter in een pleidooi om het over feiten te hebben. "Dit is een wetenschappelijk verhaal, geen politiek verhaal. Natuurlijk doet politiek ertoe, maar wees alert voor het gespin van partijdige politieke bronnen en vertrouw op medische experts."

 

Uitgelichte afbeelding: Facebook

LEES OOK
Steven Vanden Bussche / 14-04-2020

Freelancejournalisten dragen miljoenenverliezen in mediasector

Franstalige freelancejournalisten boeken grote verliezen tijdens de coronacrisis, maar kunnen niet rekenen op steunmaatregelen. Europese journalistenverenigingen roepen lidstaten…
the-climate-reality-project-Hb6uWq0i4MI-unsplash
Steven Vanden Bussche / 02-04-2020

Overheidssteun voor nieuwsmedia na ineenstorting advertentiemarkt

De Vlaamse Regering trekt drie miljoen euro uit voor een sensibiliseringscampagne die tegelijkertijd de tegenvallende reclame-inkomsten voor de grote mediabedrijven moet…
POLITICS FLEMISH GOVERNMENT MEETING