Dit artikel zou iedereen in 2020 gelezen moeten hebben, volgens Charlotte Timmermans
Je kan een maatschappij afmeten aan hoe ze de mensen behandelt die haar om hulp vragen. Dan heb ik het over jou en mij, want op een dag worden we allemaal hulpbehoevend, als we dat nu al niet op een of andere manier zijn. De ‘marge’ is immers zo omvangrijk, dat ze bezwaarlijk nog een marge te noemen is. Of het nu kleinschalige boeren zijn, ouderen, kunstenaars, vluchtelingen, onafhankelijke media, mensen die het psychisch moeilijk hebben, freelancejournalisten, leerlingenbegeleiders, klimaatslachtoffers, mensen in kansarmoede, daklozen of ‘de nieuwe armen’: Apache houdt de vinger aan de pols.
In mei kwam de regularisering van de tienduizenden Belgische sans-papiers opnieuw onder de aandacht. Apache liet zoals steeds een verscheidenheid aan stemmen aan het woord.
Charlotte Timmermans is eindredacteur bij Apache.
Al enkele jaren onderhoudt Rabia* een Facebookpagina om meer zichtbaarheid te geven aan mensen zonder papieren. Sinds 31 maart belandde zijn pagina in een stroomversnelling. Tientallen artikels en filmpjes werden gedeeld met slechts één terugkerende boodschap: 'La Belgique peut aussi régulariser les sans-papiers.'
“Het is duidelijk dat wij tijdens de coronacrisis vergeten worden”, zegt Rabia, die sinds 2015 zonder papieren in België verblijft. “We krijgen ontzettend weinig hulp. Met de vorige regering was het al moeilijk om in dialoog te gaan. We hopen dat als we druk blijven zetten, er eindelijk naar ons geluisterd zal worden.”
Niet enkel mensen zonder papieren laten hun stem klinken. Sinds ons land als gevolg van de coronamaatregelen in een vorm van lockdown ging, klinkt de vraag om een regularisatie van sans-papiers steeds luider. Een vierhonderdtal mensen en groeperingen – waaronder academici, middenveldorganisaties en andere experten – ondertekende een open brief waarin ze stellen dat een regularisatie enkel voordelen heeft. Ze wijzen daarbij onder meer op de voordelen voor de gezondheidszorg, en het feit dat het beruchte aanzuigeffect geen kans maakt in een periode van gesloten grenzen.
“België is niet het enige land waar die vraag plots extra aandacht krijgt”, vertelt Lilana Keith van Picum, het platform voor internationale samenwerking inzake migranten zonder verblijfsvergunning. “Zo kondigde Portugal aan dat migranten die een aanvraag voor verblijfsvergunning hadden ingediend, tijdelijk geregulariseerd zullen worden. Ook in Italië wordt de druk sterk opgevoerd en lijkt het erop dat daar maatregelen zullen worden genomen. Vaak worden humanitaire, economische en gezondheidsredenen aangehaald.”
Ilse Derluyn (UGent): 'Nu hebben mensen zonder papieren enkel toegang tot dringende hulp, als ze geregulariseerd zijn, kunnen ze ook preventief op medische zorg rekenen'
“Wij zijn zelf voorstander van regularisaties”, zegt Keith. “Wel mits duidelijke criteria. Daarentegen vinden we niet dat de omstandigheden nu ‘gunstiger’ zouden zijn dan anders. Het migratiebeleid faalt op vele vlakken. Om de zaken recht te trekken, moeten geregeld regularisaties plaatsvinden."
"Van het beruchte aanzuigeffect bestaat er erg weinig bewijs. Als er al cijfers over bestaan, zijn ze miniem. Het argument van de gesloten grenzen en het aanzuigeffect dat daardoor wegvalt, telt voor ons niet. Regularisaties moeten ook zonder coronacrisis kunnen.”
Arbeidsmarkt
Andere effecten van een regularisatie zouden sterker doorwegen dan het aanzuigeffect, vindt Keith. Daarbij wijst ze op de invloed op de volksgezondheid. “Nu hebben mensen zonder papieren enkel toegang tot dringende hulp", zegt ook Ilse Derluyn (UGent), pedagoge en coördinator van het Centre for the Social Study of Migration and Refugees (CESSMIR). “Als ze geregulariseerd zijn, kunnen ze ook preventief op medische zorg rekenen. Nu zijn ze vaak te bang om te gaan.”
Net zoals Keith vindt Derluyn dat we een migratiesysteem hebben waarin van tijd tot tijd regularisaties nodig zullen zijn. “Het is op politiek vlak een erg moeilijk verhaal. Dikwijls gaat het om mensen die hier al heel lang zijn, werken en vaak al een heel integratietraject achter de rug hebben. De perceptie is helemaal niet correct.”
Stijn Baert (UGent): 'Kansen voor minderheden op de arbeidsmarkt zijn er vooral in goede economische tijden'
Welke gevolgen een regularisatie van sans-papiers op de economie en dus ook arbeidsmarkt zal hebben, is minder éénduidig, stelt arbeidseconoom Stijn Baert (UGent).
"Vaak volgt de arbeidsmarkt de algemene ontwikkeling van de economie. Kansengroepen zijn daarin bijzonder conjunctuurgevoelig. Kansen voor minderheden op de arbeidsmarkt zijn er vooral in goede economische tijden. Het zijn de arbeidsplaatsen die ook het snelst verdwijnen wanneer het slecht gaat”, zegt Baert.
“Daarnaast is er nog het gegeven van de complementariteit. Als het profiel van de migranten complementair is met dat van de lokale bevolking, dan zal er een positieve impact zijn. Als ze werk kunnen uitvoeren dat niet wordt uitgevoerd door de al aanwezige bevolking, kan de productiviteit stijgen. Werk creëert immers werk.”
Veel mensen zonder papieren zijn al aan de slag in de informele economie. “De vraag is of zij na een mogelijke regularisatie kansen gaan krijgen op de formele markt die interessanter zijn dan op de informele. Ik vrees dat dat er vandaag op korte termijn niet meteen inzit", Baert.
Uitkeringen
Een publicatie van migratiecentrum Myria toont op basis van een onderzoek naar de effecten van de regularisatiecampagne van 1999-2000 evenwel aan dat bijna 70% van de mensen die geregulariseerd werd, na zeven jaar formeel was tewerkgesteld. Zo’n 14% kreeg een werkloosheidsuitkering, en 9% overleefde op basis van een uitkering van het OCMW.
Ive Marx (UAntwerpen): 'Hoeveel geld naar bijstand kan vloeien, is geen economische, wel een politieke vraag'
“Na de regularisatiecampagne van 1999 hebben we inderdaad onderzoek gevoerd naar de gevolgen ervan”, vertelt Ive Marx (Universiteit Antwerpen), hoogleraar sociaal-economische wetenschappen. “De impact op de maatschappij hiervan was in eerste instantie erg beperkt, maar maakte natuurlijk een groot verschil voor de geregulariseerden zelf.”
Wat volgens Marx echter opviel aan de cijfers, is dat slechts weinig mensen een job hadden gevonden die paste bij hun opleidingsniveau. “Daarmee volgden zij een beetje hetzelfde patroon als erkende asielzoekers", zegt Marx. “In een eerste fase na de regularisatie zagen we een sterke instroom richting de OCMW-bijstand. Dat gebeurde vooral tijdens het eerste en tweede jaar na regularisatie.”
“Nadien zagen we een sterke uitstroom richting arbeid. Die fase werd dan weer gevolgd door een uitstroom naar andere uitkeringsstelsels, zoals werkloosheidsuitkeringen. Wellicht had dat veel te maken met vormen van desillusie. Een heel aantal van deze mensen vond immers geen werk dat paste bij zijn of haar opleidingsniveau.”
Ive Marx (UAntwerpen): 'Een regularisatie om knelpuntberoepen in te vullen, slaat op niets'
Is een regularisatie dan een bedreiging voor het sociale zekerheidssysteem van een land? “Hoeveel geld naar bijstand kan vloeien, is geen economische, maar wel een politieke vraag", stelt Marx. “Het geld dat naar bijstand gaat, vormt slechts een heel klein percentage van ons bbp. De echte vraag is niet of we dat kunnen betalen, maar wel of er een politiek draagvlak voor bestaat.”
“Een regularisatie om knelpuntberoepen in te vullen, slaat wat mij betreft op niets,” voegt Marx daaraan toe. “We hebben in ons land nog een massaal reservoir aan mensen die zouden kunnen werken, maar het niet doen. Dat is dus geen reden om mensen te regulariseren."
We moeten volgens hem wel de bredere context in het oog houden. "Beseffen we bijvoorbeeld wel wat de impact op kinderen van mensen zonder papieren is? Het is niet goed voor hen als ze in een grijze zone blijven. Een regularisatie kan rust bieden."
"Bovendien gebeurt een regularisatie steeds op basis van bepaalde voorwaarden, zoals bijvoorbeeld humanitaire of biomedische motieven. Het is nooit een blanco cheque. Een regularisatie kan daarom een goede maatschappelijke en economische ‘investering’ zijn, zeker als het om kinderen gaat", meent Marx.
Regularisatiecampagne
Hoeveel sans-papiers zich precies in België bevinden, is onduidelijk. Elk cijfer hierover is een beetje onzin, klinkt het bij experten. Schattingen variëren tussen 87.000 en 140.000 mensen, maar het reële aantal ligt volgens bepaalde studies vermoedelijk nog een stuk hoger. Vaak gaat het om mensen die uitgeprocedeerd zijn, of nooit asiel hebben aangevraagd.
Zowel in 1999 en 2009 vonden grote regularisatieoperaties plaats. In 1999 kregen meer dan 30.000 destijds illegaal of precair verblijvende individuen of gezinnen de mogelijkheid om een permanent en volwaardig bestaan op te bouwen in ons land.
In de zomer van 2009 organiseerde de regering-Van Rompuy opnieuw een eenmalige regularisatie. Mensen zonder papieren die konden aantonen dat ze al een bepaalde tijd in België woonden en zich goed geïntegreerd hadden, kregen drie maanden de tijd om uitzonderlijk kans te maken op regularisatie.
Hoe realistisch is dergelijke regularisatie anno 2020? Volgens Didier Vanderslycke van Orbit vzw moeten we geen valse hoop creëren. “Dat is het laatste wat mensen zonder papieren nodig hebben”, vertelt Vanderslycke, die zowel de aanloop naar, als de regularisatiecampagnes van 1999 en van 2009 van dichtbij volgde. “Ik kan echt niet bevestigen dat er iets op til zou zijn. De politieke machthebbers hebben zich in het verleden steeds sterk uitgesproken tegen dergelijke regularisaties.”
“Bovendien is de sluiting van de grenzen misschien wel een buitengewone omstandigheid, maar ze is ook beperkt in tijd. Daarnaast hebben mensen de neiging om te verwijzen naar buitenlandse voorbeelden zoals Portugal, maar vergeten ze daarbij te vermelden dat die maatregel enkel genomen werd voor mensen die al in een bepaalde procedure zaten.”
Didier Vanderslycke (Orbit): 'Regularisatiecampagnes zijn eigenlijk tekenen van een falend beleid'
Vanderslycke zegt dat hij hoopt dat de regering nu toch nog extra, en noodzakelijke, maatregelen zal nemen. “Daarom stellen wij een duidelijke vraag. Wij vragen dat alle mensen op het grondgebied toegang krijgen tot sociale rechten, zoals onderdak, gezondheid en voeding. Daarbovenop vragen we – samen met een aantal andere ngo’s – om het dossier van mensen die al een aanvraag deden, meteen te openen voor een tijdelijk verblijf. Dat voorstel verdwijnt overigens niet wanneer de coronacrisis voorbij is.”
Volgens Vanderslycke moeten daarnaast structurele zaken veranderen opdat regularisaties niet meer nodig zouden moeten zijn. “Wij zouden in principe niet moeten pleiten voor regularisatiecampagnes omdat er te veel mensen zonder papieren zijn, want dan krijgen we het verwijt clandestien verblijf te promoten."
"Soms zijn speciale acties nodig voor mensen die leven in een noodsituatie. Zij moeten gehoord worden en de kans krijgen hun situatie uit te leggen. Dat kan in principe al met onze huidige vreemdelingenwet, maar onze politieke machthebbers zijn het hoorrecht niet genegen. In die optiek zijn die regularisatiecampagnes eigenlijk tekenen van een falend beleid.”
“Beter zou zijn om meteen aanpassingen te doen aan het dagdagelijkse migratiebeleid. Concreet pleiten we onder meer voor een sterke investering in de toekomstoriëntering voor mensen met het bevel het grondgebied te verlaten. Al twintig jaar lang gaat men op een zwart-witmanier om met die bevelen. Laat ons de dialoog aangaan met mensen die een bevel tot uitzetting krijgen. In plaats van hen een brochure te bezorgen en op straat te laten staan, halen we met maatwerk sans-papiers echt uit de schaduw.”
Pragmatische oplossing
Navraag bij het kabinet van Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, en van Asiel en Migratie, Maggie De Block (Open Vld) leert dat een mogelijke regularisatie momenteel niet op tafel ligt. “Mensen in illegaal verblijf waren verondersteld het land te verlaten, vaak al voor een lange periode. De huidige gezondheidscrisis is geen reden op zich om hun verblijf te regulariseren, zelfs tijdelijk.”
Johan Wets (KU Leuven): 'Migratiebeleid zal altijd in een onvolkomen toestand verkeren. Uitzettingen maken deel uit van het beleid, maar regularisaties doen dat ook'
Het kabinet voegt eraan toe dat asielprocedures blijven doorgaan, de dossiers verder worden onderzocht en er nog beslissingen worden genomen. Mensen van wie de procedure afloopt, kunnen nog steeds een bevel krijgen om het grondgebied te verlaten. Zij die door overmacht niet kunnen terugkeren, kunnen een gemotiveerde aanvraag indienen om de termijn van het bevel te verlengen.
Johan Wets (KU Leuven), onderzoeksleider migratie aan het HIVA, stelt zich de vraag of er geen tussenoplossing kan gecreëerd worden. “Om het draagvlak te bepalen, is er maatschappelijk debat nodig. Als het op politiek vlak niet realiseerbaar is om over te gaan tot een regularisatie, terwijl dat misschien zelfs niet zo slecht zou zijn voor een arbeidsmarkt die gekenmerkt wordt door een vergrijzende bevolking, kan er misschien een tussenoplossing gecreëerd worden die niet te verdedigen valt vanuit humanitair oogpunt, maar die omwille van het pragmatisme wel meer kans op slagen heeft?”
Volgens Wets wordt het migratiedebat immers gekenmerkt door een humanitair discours enerzijds, en anderzijds een discours dat de veiligheid wil waarborgen. “Die twee vinden elkaar niet. Daarom kan het misschien een oplossing zijn om er een utilitair en pragmatisch discours aan toe te voegen dat een brug kan vormen tussen beide. In dat kader kunnen we dan kijken naar maatregelen die de sans-papiers beschermen zonder dat ze daarvoor in het complete circuit worden toegelaten.”
“Ik ga ervan uit dat we ons in een onwenselijke situatie bevinden, en dat we moeten proberen om zoveel mogelijk scherpe kantjes af te vijlen”, stelt Wets. “Migratiebeleid zal immers altijd in een onvolkomen toestand verkeren. Uitzettingen maken deel uit van het beleid, maar regularisaties doen dat ook.”
*Om veiligheidsredenen vermelden we enkel de voornaam
