2020: Apache staat op eigen benen

De cijfers liegen niet. Op 1 januari 2020 had Apache 4.020 digitale abonnees. Een jaar later tellen we er 5.750. Dat zijn er maar liefst 43% meer. Daarnaast overtuigden we ook 1.800 lezers om een abonnement te nemen op ons gloednieuwe magazine. Nog eens 2.000 exemplaren werden verdeeld over boeken- en krantenwinkels over heel Vlaanderen. Hoeveel er daarvan verkocht werden, zal pas binnen enkele maanden duidelijk zijn. Er bereiken ons echter verschillende berichten van lezers die vergeefs op pad zijn geweest om een magazine te bemachtigen. (Geen zorgen: je kan het nabestellen.)

Apache wordt uitgegeven door de coöperatieve vennootschap (CV) De Werktitel. Die vennootschapsvorm houdt in dat elke aandeelhouder één stem heeft op onze algemene vergadering, ongeacht het aantal aandelen dat hij of zij bezit. Dat maakt een coöperatie tot de meest democratische vennootschapsvorm. 

De Werktitel bestaat sinds 2011 en heeft al die tijd hard moeten knokken om het hoofd boven water te houden. Met de steun van onze coöperanten (onze eigenaars, zeg maar) konden de verliezen telkens worden bijgepast. Vorig jaar werd een ambitieus herstelplan doorgevoerd. Dat voorzag niet alleen in een inkrimping van het personeelsbestand, maar ook in de opstart van nieuwe projecten. 

Winst

Die inspanningen hebben (meer dan) geloond. Voor het eerst zal CV De Werktitel het jaar afsluiten met winst. Die winst heeft niks te maken met extra kapitaal van onze coöperanten (we verwelkomden 110 nieuwe aandeelhouders, wat het totaal op 1.860 brengt).

De 'gewone' werking van Apache was dit jaar op zich winstgevend: de omzet uit de verkochte abonnementen is groter dan de kosten die we maken om journalistiek te bedrijven. Zo blijven we trouw aan onze ambitie om niet afhankelijk te zijn van beurzen of subsidies om onze core business te financieren.

Bovenop die 'gewone' werking, verkochten we ook pre-abonnementen op het magazine  (110.000 euro), en kregen we enkele beurzen (onder meer van European Journalism Center en Fonds Pascal Decroos). Er was ook coronasteun van de Vlaamse Regering voor onze freelancers.

Apache Magazine

Het was al lang een droom van de redactie (en een vraag van veel van onze lezers) om een magazine uit te geven. Geen weekblad, maar een kwartaalblad dat de lezer uitnodigt om in het in de boekenkast te bewaren. Uiteraard hoopten we met dit project ook extra inkomsten te genereren.

Om de normale digitale werking van Apache niet in gevaar te brengen, besloot onze raad van bestuur om de financiering van het magazine volledig los te koppelen van die van de website. Onze leden en coöperanten namen voldoende pre-abonnementen en gaven ook extra financiële steun om de hele eerste jaargang van Apache Magazine te financieren. Daarna moet het magazine op eigen vleugels kunnen vliegen.

Het eerste nummer was alvast een schot in de roos. Artikels in het magazine kregen ruime weerklank op de openbare omroep (hier en hier), wat ongetwijfeld ook een gunstig effect had op de losse verkoop. Definitieve cijfers zijn voor later.

Partners

Apache staat niet alleen. Overal ter wereld duiken er onafhankelijke (meestal digitale) media op die los van de grote mediatycoons back to basics willen: professionele kwaliteitsjournalistiek brengen die burgers in staat stelt om doordachte keuzes te maken. Journalistiek die niet gedreven is door winstbejag, maar die impact wil hebben op de samenleving. 

Apache werkte in het verleden al occasioneel samen met collega’s uit Vlaanderen (rekto:verso), Nederland (Follow the Money) of uit Franstalig België (Médor). 

Eind oktober 2020 kondigden we een meer structurele samenwerking aan met nieuwsmedia uit de hele wereld: van The Intercept over Mother Jones tot The Conversation en Médiacités. De uitwisseling van artikels gebeurt meestal op wederzijdse basis, zonder dat er geld mee gemoeid is. Dit model kon op heel wat belangstelling rekenen tijdens de (virtuele) conferentie van Dataharvest.

Door samen te werken met gelijkgestemde onafhankelijke collega’s werd het aanbod van Apache rijker en kreeg een abonnement een veel grotere intrinsieke waarde. Op onze website verschenen 690 artikels achter de betaalmuur en nog eens 223 gastbijdragen. Abonnees kunnen nu al meer dan 6.400 artikels lezen op Apache.be.

#BeterNaCorona

Belangrijk was ook het netwerk van onafhankelijke nieuwsmedia dat zich verenigde achter de hashtag #BeterNaCorona. Tijdens de eerste lockdown wisselden deze media analyses en nieuwsartikels uit over de pandemie, en vooral over hoe de wereld er na de crisis zou kunnen uitzien. Door die krachtenbundeling verschenen de artikels op de radar van traditionele media en van vele tienduizenden lezers. 

Ook in 2021 zal dit unieke netwerk actief blijven. Initiatiefnemer Eric Corijn schetst het belang:

Het zou inderdaad beter kunnen na corona. Toch blijft het zichtbare deel van het debat gevangen in de traditionele politique politicienne. Daarvoor zijn vooral de mainstream media, de politieke partijen en hun toneelspelers verantwoordelijk. Zij houden het bij de oude framing. Enerzijds onderschatten ze de diepgang van de crisis en anderzijds overschatten ze de crisisbestendigheid van de bestaande economie en de bestaande instellingen. Het nodige maatschappelijke debat mogen we blijkbaar niet verwachten van de bestaande duidings- en debatprogramma's. Het zal worden gevoerd via de, zelden vermelde, alternatieve media en kanalen. Maar het zou wel moeten worden opgenomen door sommige politici of enkele analisten. Die hebben wel de mond vol van vernieuwing en herverkaveling, maar blijven het inhoudelijk debat beperken binnen de bestaande instellingen, de ‘oude vormen en gedachten’. Op dat vlak is weinig vernieuwing zichtbaar. De interessante gesprekken in de marge zijn aan een opschaling toe. Iets als een Staten-Generaal van de Post-Corona, een soort constituante voor een vernieuwd samenleven.

Impact

Apache stopt zijn artikels achter een betaalmuur. Om de kliks is het ons niet te doen en aangezien wij een reclamevrij medium zijn, hangen wij er ook niet van af voor onze financiering. We willen vooral dat de onderzoeken die we publiceren impact hebben. Dat ze doordringen tot het maatschappelijke en politieke debat en dat ze leiden tot mentaliteitswijzigingen en/of concrete veranderingen.

Die impact valt toch ook wel een beetje in cijfers te vatten. Van de 690 eigen artikels die we publiceerden in 2020 werden er maar liefst 75 vermeld door onze collega’s van de Vlaamse of Franstalige pers. Dat is meer dan 10%! Het blijft een boutade, maar geciteerd worden door je concullega’s betekent bijna zoiets als Pepsi Cola dat een compliment geeft aan Coca-Cola. 

Een kleine greep uit de ‘opgemerkte’ artikels.

In januari publiceerden we een dossier over de ANPR-camera’s in Leuven, dat zowel door de VRT als door de kranten van Mediahuis werd opgepikt. 

In diezelfde maand maakte het bericht dat de omstreden directeur van de VRT, Peter Claes, discrete contacten had gehad met Vlaams Belang veel commentaren los. Het zou een van de elementen zijn in het dossier tegen de directeur. Hij nam later op het jaar ontslag.

Met voorsprong het meest opzienbarende onderzoek dat Apache dit jaar publiceerde, was Bejaarden te koop. Tijdens de eerste lockdown had de redactie de hulp van de lezers ingeroepen om wantoestanden in de rusthuissector te melden. Wij hadden nooit durven dromen dat die oproep zo’n explosief materiaal zou opleveren. 

Onderzoeksjournalist Tom Cochez legde de tekortkomingen in deze sector bloot aan de hand van interne financiële documenten van Senior Living Group. Hij toonde aan dat miljoenen euro’s aan subsidies en de extreem hoge huurprijzen vooral dienen om aandelen- en andere portefeuilles te spekken. Onze senioren zijn een lucratief beleggingsproduct. De onderbezetting en de geringe scholing van het personeel, alsook het gebrek aan opleiding en beschermend materieel, leidden tijdens de coronacrisis tot een nooit geziene tragedie met duizenden doden tot gevolg. 

Het explosieve dossier werd aanvankelijk niet opgepikt door de media, maar wel door de politiek. In het Vlaams Parlement werden er pittige vragen over gesteld. Toen Apache het onderzoek ook in het eerste Apache Magazine publiceerde, besteedde Radio 1 er wel aandacht aan. Het Belang van Limburg confronteerde minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) met onze bevindingen. De reactie van de felgeplaagde excellentie was zuinig, maar toch duidelijk: “In het regeerakkoord staat ook dat we de geldstromen in de woonzorgcentra onder de loep moeten nemen en dat het allemaal transparanter moet.” 

Eind augustus onthulde Apache dat politiemensen (ook leidinggevende) racistische commentaren uitwisselden op een besloten Facebookgroep. Dat nieuws werd zeer snel opgepikt en de groep werd gesloten en het parket opende een onderzoek.

Weinig media volgen de extreemrechtse scene in ons land zo op de voet als Apache. Daar waar veel media een partij als Vlaams Belang zo goed als ingeklaard hebben in de mainstream, blijven wij deze extreemrechtse partij met argusogen volgen. Ook de linken met allerlei extremistische groeperingen en individuen blijven we blootleggen. Zo maakte het bericht dat Dries Van Langenhove als spreker aangekondigd werd op een racistisch congres veel ophef in januari. Apache berichtte ook over de Hitlergroet die de zoon van Rob Verreycken bracht in Breendonk. En het artikel over de ‘Vlaamse kinderen van het Trumpisme’ bleef nog lang nazinderen. 

Apache groef zich ook in in het Reuzegomdossier en berichtte als eerste over de vertragingsmanoeuvres van de advocaten van de beklaagden.

Zelfs dossiers uit 2019 bleven af en toe opduiken: zo kregen de onthullingen over de Koninklijke Schenking een staartje toen Leefmilieu Brussel de kosten die werden gemaakt op koninklijke domeinen verhaalde op de Schenking. Dit dossier, dat Apache samen met Knack, de VRT en De Tijd, maakte, werd trouwens genomineerd voor een Belfius-persprijs.

Apache blijft ook aandacht besteden aan de positie van de zwakkeren. Vaak zijn die verhalen niet sexy en daarom minder geschikt voor commerciële media die vooral leven van clicks en likes. 

Het nieuws dat minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) de subsidies schrapte voor getraumatiseerde vluchtelingenkinderen, werd alsnog door verschillende media opgepikt. Hetzelfde gebeurde met artikels over het lamleggen van toezicht op mensenrechten in de gevangenis, de nieuwe armen van de coronacrisis en het vonnis dat België verplichtte om een asielzoeker vrij te laten omdat hij tijdens de coronacrisis niet kon worden opgevangen. 

Apache besteedt traditioneel veel aandacht aan media en aan cultuur, twee sectoren die de voorbije maanden in een crisis beland zijn. Vooral de nieuwe beheersovereenkomst van de VRT, de aanstelling van een nieuwe CEO en de heisa rond Streamz volgden we op de voet. Dat leidde verschillende keren tot vermeldingen in andere media en tot discussies in het Vlaams Parlement. 

De cultuursector wordt in de media niet zo goed opgevolgd. Vooral cultuurpolitiek lijkt vaak een thema dat té gespecialiseerd is voor veel kranten en weekbladen. Zo was het opmerkelijk dat twee dossiers die de kunstenwereld opschrikten (het ontslag van Luk Lambrecht in CC Strombeek en de selectieprocedure voor de Belgische inzending voor de Biënnale van Venetië) amper persaandacht kregen. In het Vlaams Parlement zorgden de artikels wel voor vuurwerk. 

Bronnen

Bronvermelding blijft een heikel punt in de journalistiek. Blijkbaar vinden sommige journalisten en hoofdredacteurs het niet nodig om hun bronnen te vermelden wanneer ze nieuws overnemen uit een ander medium. Dat is nochtans in strijd met de journalistieke deontologie. Het overkwam Apache wel vaker in 2020.

Zo onthulden wij op 23 maart (samen met Le Vif) dat tijdens het bewind van minister Maggie De Block (Open Vld) een strategische stock van mondmaskers was vernietigd. Deze onthulling zorgt vandaag nog steeds voor schokgolven in de Wetstraat en betekent zo goed als zeker het einde van de politieke (minister)carrière van De Block. 

Apache kent zijn plaats. Wij zijn niet het grootste medium van het land en we hebben ook niet die ambitie. De toeter van onze collega’s is vaak veel groter en hun capaciteit om een maatschappelijk debat te lanceren is dat ook. Zo is het opmerkelijk dat de onderzoeksdossiers Geen kip te zien en toch zijn er te veel en Een stikstofbom onder Vlaanderen over de wildgroei aan megastallen in (vooral) de Kempen en West-Vlaanderen weinig (partij)politieke weerklank kregen toen Steven Vanden Bussche en Stef Arends ze dit najaar publiceerden. 

Toen De Standaard zich kort daarna vastbeet in deze problematiek, lokte dat wél een hele reeks (ook politieke) reacties uit. Het is uiteraard een goede zaak dat dit probleem (dat in Nederland al tot een enorme politieke crisis leidde) nu eindelijk het onderwerp is van een breed maatschappelijk debat.

In het parlement

Met onze dossiers drongen we dit jaar opnieuw vaak door tot in de verschillende parlementen van ons land. 

Emir Kir (onafhankelijk) vroeg aan de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken, Pieter De Crem (CD&V), meer uitleg over de Facebookgroep waarin politiemensen racistische uitlatingen posten.

Jessika Soors (toen nog parlementslid voor Groen), vroeg aan minister van Justitie Koen Geens (CD&V) of hij meer wist over extreemrechtse trainingskampen in Rusland en of daar ook Belgen aanwezig waren. De rol van de omstreden Kris Roman stond daarin centraal en ook de vraag of leden van Schild en Vrienden hadden deelgenomen aan paramilitaire trainingen. Geens sloot dat niet uit. 

De Kamer hield begin dit jaar een hoorzitting over de wanpraktijken bij de Koninklijke Schenking.

Vincent Van Quickenborne (Open Vld) – toen nog parlementslid – diende een wetsvoorstel in om de steun aan bpost voor de bedeling van kranten stop te zetten. De onafhankelijke digitale media, verenigd in Media.21, verzetten zich al lang tegen deze discriminatoire maatregel. 

De erbarmelijke hygiënische situatie in vluchtelingencentra en het gebrek aan controle op de naleving van de mensenrechten in de gevangenissen zorgde ook voor discussie in de Kamer.

In het Vlaams Parlement was het vooral het dossier Bejaarden te koop dat voor commotie volgde. Vooral door sp.a werden hier vragen over gesteld 

De rel rond de aanduiding van Francis Alÿs als Belgisch vertegenwoordiger op de Biënnale van Venetië was voer voor discussie in de Commissie Cultuur. 

Er waren eveneens vragen over het gebrek aan controles op de energiezuinigheid van schoolgebouwen en over de weigering van Vlaanderen om de etnische discriminatie van kinderen in het onderwijs te laten onderzoeken. 

Tot slot was er ook een verwijzing naar de reeks over de besparingen bij DPG Media en het lobbywerk van de mediagroep van Christian Van Thillo over het beknotten van de bewegingsvrijheid van de VRT. 

Europa

Apache werd dit jaar zelfs het onderwerp van een debat in het Europees Parlement. De niet aflatende stroom aan tergende procedures die de omstreden Antwerpse vastgoedlobbyist Erik Van der Paal tegen ons voert, deed de Europese alarmbel afgaan.

De onthulling dat Van der Paal onze journalisten had laten schaduwen door privédetectives, was de druppel die de emmer deed overlopen. Het Europees Parlement keurde een amendement goed van Kris Peeters (CD&V) waarin de lidstaten worden aangemaand om wetten te stemmen die het voortaan strafbaar maken om journalisten te laten volgen door detectives. 

Europees Commissaris Didier Reynders (MR) verwees naar het incident in het jaarlijkse rapport over de mensenrechten dat voortaan voor elke lidstaat wordt opgesteld. Daarin scoort België goed op het vlak van persvrijheid, maar is het intimideren van journalisten toch een aandachtspunt.

De Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ) en Apache hebben ook juridische stappen gezet om het inzetten van privéspeurders door Land Invest Group (de firma waar Van der Paal destijds mede-eigenaar van was) te laten beteugelen.

De klachten van Van der Paal (die nog nooit tot een veroordeling van Apache hebben geleid) hebben ernstige gevolgen voor alle freelancejournalisten in Vlaanderen. Zo kunnen ze zich niet langer laten verzekeren tegen schadeclaims omdat de verzekeraar die deze polis via de VVJ aanbood zich heeft teruggetrokken wegens de oplopende advocatenkosten. Het ontbreken van deze verzekering legt een hypotheek op het werk van onafhankelijke onderzoeksjournalisten.

De verschillende juridische procedures die Van der Paal aanspande en die, stap voor stap, hun verloop kennen, werden nauwlettend gevolgd door onze collega’s. Het meest recente nieuws is dat het openbaar ministerie de vrijspraak vraagt in de zaak rond het filmpje van het Fornuis. Uitspraak hierover op 20 januari.

Steun Apache

2020 was een belangrijk jaar voor Apache. Het was het jaar dat we op eigen benen gingen staan en puur op de verkoop van abonnementen groene cijfers lieten optekenen. Dat opent perspectieven voor de toekomst. Apache wil blijven groeien, maar gestaag. Dat kan alleen als er nog meer mensen lid worden.

Onze belangrijkste ambassadeurs zijn onze lezers. Zij verspreiden een goedaardig en krachtig vaccin dat de samenleving bevrijdt van vreselijke ziektes zoals fake news, sensatiejournalistiek en als nieuws vermomde propaganda.

Zo werden we dit jaar aangenaam verrast door het initiatief van een aantal enthousiaste Apache-leden. Zij groepeerden zich in de Vrienden van Apache, die de redactie en de uitgeverij met raad en daad willen bijstaan. Ze zamelden al 10.000 euro in, geld dat moet helpen om onze gerechtskosten te dekken.

Tot slot een citaat van de allergrootste Apache aller tijden, Chief Geronimo (1829-1909):

Wanneer de laatste boom zal zijn omgehakt, wanneer de laatste rivier zal zijn vergiftigd en wanneer de laatste vis zal zijn gevangen, zullen we beseffen dat geld niet eetbaar is.

Gelukkig nieuwjaar!