Leden van Apache kijken tussen 15 en 29 januari gratis naar Capharnaüm via deze link.
Capharnaüm is oorspronkelijk een stadje in het oude Galilea, vlakbij Nazareth waar Jezus zijn kinderjaren doorbracht. Hij begon daar ook te prediken en verrichtte er zelfs enkele mirakels. Maar dat liet de inwoners koud. De boze Christus vervloekte daarom de stad: "Gij zult afdalen tot het rijk der doden." (Mattheus 11:23 en Lucas 10:15)
Een vervloekte en hopeloze stad: sedert die weinig sympathieke passage in het Nieuwe Testament is het woord ‘Capharnaüm’ synoniem geworden voor een hel op aarde, een chaotische plek waar alles scheef gaat. De film met deze titel toont ons precies een dergelijke plaats – vandaag. De kijker ziet dat het een grote Arabische stad is, maar begrijpt pas gaandeweg dat het om Beiroet gaat, de hoofdstad van Libanon.
De openingsbeelden zetten onmiddellijk de toon: een 12-jarige jongen zit in de gevangenis; een groep Afrikaanse en Aziatische migrantenvrouwen bevindt zich ook in hechtenis; kinderen spelen oorlogje in grote, gehavende woonblokken. En dan plots een rechtbankscène: het jongetje heeft klacht neergelegd tegen zijn ouders omdat ze hem ter wereld hebben gebracht ...
Waarom en hoe het zover gekomen is, en hoe het allemaal afloopt, zal ik hier uiteraard niet verklappen: deze intro mag geen spoiler zijn, maar moet de context van het verhaal verduidelijken. De essentiële ingrediënten van deze aangrijpende film zijn lang niet typisch Libanees. Sociale ellende, een informele economie (kleine, vaak illegale jobs), sloppenwijken, kinderarbeid, gedwongen huwelijken, ouderlijk geweld (zowel fysiek als moreel), grote en kleine criminaliteit, clandestiene migrantenarbeid, ja zelfs mensentrafiek: al die sjankers van Planeet Aarde treffen we evengoed aan in, pakweg, Mumbai, Rio de Janeiro of Kinshasa, en in feite zowat overal elders.
'Capharnaüm' wordt dus best niet in het enkelvoud, maar in het meervoud geschreven.
Maar laten we hier toch focussen op Beiroet, ooit beschreven als een Parel van de Middellandse Zee, de hoofdstad van het "Zwitserland van het Midden-Oosten". Na de Franse koloniale overheersing, in 1943, maakte het onafhankelijke Libanon inderdaad een korte periode van voorspoed mee die haar deze vleiende titels opleverde. In de jaren 1950-1960 was Beiroet een welvarende stad, waar de (voor sommigen!) winstgevende handel en het bankwezen oogverblindend werkten en een vrij uniek ‘westers’ cachet gaven aan deze Midden-Oostenstad.
Libanon was echter een broze mozaïek, zowel sociaal, als etnisch en religieus. De zogenaamde welvaart in de steden was niet voor iedereen weggelegd, ook niet in die glansjaren. Inkomensongelijkheid en armoede deden velen emigreren. Tegelijk was Libanon decennialang een toevluchtsoord voor massa's immigranten. Tal van Armeniërs die de genocide door de Ottomaanse Turken tijdens de Eerste Wereldoorlog overleefd hadden, vestigden zich in het land om een nieuw leven te beginnen. Voor wie de film aandachtig bekijkt: de oude man die werkt in het aftandse pretpark is van Armeense afkomst.
Na 1948 werden vele Palestijnen uit het pas opgerichte Israël verjaagd, of ze ontvluchtten de Joodse staat. Zo ontstonden grote kampen en nieuwe sloppenwijken rond Beiroet. Na 2010 werd Libanon bovendien overspoeld door Syriërs die de gruwelijke burgeroorlog ontvluchtten. Zij zijn in Capharnaüm vertegenwoordigd door de familie van Zain. De jongen die de rol van Zain neerzet, Zain Al Rafeea, leefde zelf overigens als Syrisch vluchteling in Beiroet toen de regisseur hem ontdekte.
Momenteel zijn in Libanon twee inwoners op vijf vluchtelingen. In de film komen die haveloze groepen uitdrukkelijk naar voren, net zoals de Afrikaanse of Filipijnse migranten die clandestien aan de kost proberen te komen: ze worden uitgebuit maar tegelijk ook vervolgd door de politie. Dat gegeven speelt een centrale rol in het intrieste verhaal van het hoofdpersonage.
Libanon is ook een mozaïek omwille van de tegenstellingen tussen de vele religies: enerzijds de christelijke geloofsgemeenschappen en anderzijds de talrijke moslimstromingen (soennieten, sjiieten, druzen). Deze aspecten komen amper aan bod in de film (op een korte passage na, wanneer een christelijke geestelijke de gevangenen komt bezoeken). Maar net die talrijke tegenstellingen, samen met de massale aanwezigheid van Palestijnse vluchtelingen, hebben geleid tot een bloedige burgeroorlog (1975-1990) die het land en de staatsinstellingen grondig vernielde. De laatste drie decennia, na het akkoord tussen de strijdende partijen, probeerde men om de staat en de publieke voorzieningen te reconstrueren. Dat is maar gedeeltelijk gelukt.
Sedert enkele jaren is het land zelfs verder afgetakeld door de neoliberale besparingspolitiek, de alomtegenwoordige corruptie en een schroeiende inflatie (de prijzen stijgen jaarlijks met 131%). De Libanese staat ligt ook op apegapen. Tekenende anekdote in de film: de jongen om wie alles draait werd zelfs nooit officieel aangegeven bij zijn geboorte; hij heeft geen legaal bestaan. Tussen 2005 en 2020 is Libanon weggezakt van de 64e naar de 92e plaats in de Human Development Index. Tussen 2018 en 2020 is de armoede gestegen van 28% naar 55% van de totale bevolking. De extreme armoede is zelfs verdriedubbeld, van 8 naar 23%. De bevolking is dus totaal wanhopig, en veel hoopgevend perspectief is er niet.
Het enige lichtpunt in deze pakkende film, die in 2018 werd bekroond met de Prix du Jury tijdens het festival van Cannes: de glimlach van het jongetje, in de laatste shot.
