Zoals veel mensen zag ik de eerste grafiek die klimaatverandering uitlegde in een aardrijkskundeboek op school. Het was de zogeheten hockeystickgrafiek (zie afbeelding onder) die de evolutie van de temperatuur van het aardoppervlak toont, en een van de meest herkenbare lijngrafieken ter wereld is geworden.
Ondanks relatief kleine schommelingen blijft de lijn op de grafiek van de mondiale oppervlaktetemperatuur door de eeuwen heen vrijwel horizontaal, alvorens de laatste vijfig jaar plotseling een bijna verticaal traject te volgen. Sinds 1970 heeft de mondiale temperatuurstijging een ongekende snelheid bereikt van 1,7°C per eeuw.
Een van de uitdagingen bij het begrijpen van de informatie in de hockeystickgrafiek - en dit is een geschenk voor klimaatontkenners - is de opname van de grijze geaceerde ruimte met ‘onzekerheidsgegevens’, uitzonderingen op de algemene opwarmingstrend.
Dit artikel verscheen eerder bij medianetwerk The Conversation, een van onze partners. Ontdek het netwerk waarmee Apache samenwerkt voor een brede waaier aan onderzoeksjournalistiek.
Boven: de zogenaamde 'hockeystickgrafiek' met veranderingen in de temperatuur van het aardoppervlak, gereconstrueerd tussen het jaar 1 en 2000 en geobserveerd tussen 1850-2020. Bron: IPCC 2021
Warming stripes
Onzekerheid is een complexe zaak om in één enkele grafiek over te brengen. In 2018 koos de Britse klimaatwetenschapper Ed Hawkins ervoor om die onzekerheid helemaal weg te laten toen hij zijn ‘warming stripes’-grafiek presenteerde om belangrijke trends in klimaatgegevens duidelijk te helpen visualiseren. De warming stripes zijn ontworpen om alle overbodige informatie te verwijderen, zodat alleen het onweerlegbare wetenschappelijke bewijs van een gestaag opwarmende wereld overblijft.
Als het doorgronden van alle gegevens en de complexiteit in de hockeystickgrafiek een long read is, dan geven Hawkins' klimaatstrepen ons de titel bij het stuk. De strepen zijn nu een wereldwijd fenomeen. Ze verschenen al op de hemdskragen van Amerikaanse senatoren, op de stropdassen van weermannen en -vrouwen op TV en op de cover van The Economist.
Nu de roep om verandering luider klinkt in het licht van het laatste IPCC-rapport (Intergovernmental Panel on Climate Change) en in de aanloop naar de Klimaatconferentie in Glasgow in november, is het tijd om ons te richten op hoe datavisualisatie ons kan helpen de uitdagingen te begrijpen die voor ons liggen.
De kracht van kaarten
Een misvatting over de klimaatcrisis is dat de opwarming over de hele wereld gelijkmatig zal zijn. Ontkenners halen koudefronten of sneeuwstormen aan als bewijs dat de opwarming overdreven is, of grijpen terug naar hittegolven uit het verleden - zoals die in het Verenigd Koninkrijk in 1976, toen de temperatuur boven 35°C uitkwam - als bewijs dat de wetenschappers het bij het verkeerde eind hebben.
Afgezien van deze misleidende verwarring tussen weer (dagelijkse omstandigheden) en klimaat (omstandigheden op lange termijn), gaat dit soort argumenten voorbij aan het complexe lappendeken van verbonden effecten die teweegbrengen wat in de kerncijfers wordt weergegeven.
Kaarten kunnen een waardevol wapen zijn tegen deze misvatting. Het IPCC heeft voor het eerst een interactieve atlas bij zijn laatste rapport gevoegd, zodat het publiek zelf door de gegevens kan navigeren. Maar als je de atlas van het IPCC uitprobeert, zie je hoe moeilijk het is om de complexiteit te vatten voor een gespecialiseerd publiek en tegelijk de eenvoud te bewaren voor een wereldwijd publiek. Hoewel het een stap in de goede richting is, is er behoefte aan meer universeel toegankelijke visualisaties die in niet mis te verstane termen laten zien waar we naartoe gaan.
Met dat idee hebben Oliver Uberti en ik getracht in het boek Atlas of the Invisible (uitgave gepland in september 2021) de belangrijkste lessen van de warming stripes te combineren met de fijne kneepjes van de geografische context. We kwamen tot de Peirce quincuncial-projectie (zie onder), een soort 2D-kaart die de aarde plat maakt in een raster van 130 minikaarten of tegels.
Boven: Datavisualisatie die de opwarmende trend van de aarde weergeeft, uit het boek Atlas of the Invisible.
Zoals alle projecties is het geen perfecte weergave van de driedimensionale aarde, omdat sommige gebieden meer uitgerekt zijn dan andere. Maar het stelt ons in staat een reeks tegels te maken die de planeet voorstellen in elk jaar van 1890 tot 2019, gekleurd volgens hoe en waar de temperaturen afweken van een betrouwbare basislijn gemeten tussen 1961 en 1990. Blauwe gebieden geven temperatuuranomalieën weer tussen -2°C en 0°C, terwijl rode gebieden afwijkingen weergeven tussen 0°C en 3°C. De grijze kleur betekent dat er voor dat gebied onvoldoende gegevens waren.
Als je de beelden van links naar rechts leest, zie je dat de tegels van de huidige eeuw steeds meer ingekleurd zijn met warme tinten, terwijl hittegolven en koudegolven het raster bespikkelen. Vergelijk bijvoorbeeld de roze vlekken in 1976, toen het Verenigd Koninkrijk zijn beroemde hittegolf beleefde, met de tegels in 2006 en 2016, toen roodachtige tinten de hele wereld overspoelden. De tien warmste jaren sinds het begin van de geschiedenis hebben zich sinds 2005 voorgedaan.
Boven: visualisatie van de toenemende globale temperaturen tussen 1976-2016.
Tijd om lokaal te denken
Wanneer we de wereldwijde temperatuurstijging op een gemiddelde van minder dan 1,5 of 2°C willen houden, hebben we datavisualisaties nodig om ons eraan te herinneren dat er nog steeds grote lokale variaties kunnen zijn, zelfs wanneer die doelstellingen worden bereikt. Daarbij kan de opwarming drastische en vaak verwoestende omstandigheden creëren voor inwoners van de getroffen gebieden.
Een algemene opwarming zal sommige plaatsen onvermijdelijk veel zwaarder treffen dan andere, met terugkoppelingseffecten tot gevolg, zoals zeespiegelstijgingen en stormen in verschillende gebieden. Kijk maar naar de hittegolf van deze zomer in grote delen van Europa, naar de ‘hittekoepel’ die de Canadese provincie British Columbia in juni heeft verschroeid, of naar het Noordpoolgebied, waar de temperaturen tweemaal zo snel stijgen als wereldwijd.
Zelfs binnen steden kunnen de omstandigheden van wijk tot wijk verschillen. In de VS versterkt de opwarming van de aarde de erfenis van een racistisch huisvestingsbeleid dat bekend staat als redlining. Hierbij werd het ‘investeringsrisico’ van stedelijke gebieden beoordeeld, waardoor veel zwarte buurten werden beroordeeld als ‘gevaarlijk’ en daardoor een ingeperkte infrastructuur kregen en er steeds meer armoede ontstond
Zoals The New York Times deskundig in kaart heeft gebracht, werd in dergelijke gebieden onvoldoende geïnvesteerd in - onder meer - groenvoorzieningen en straatbomen. Dit heeft ertoe geleid dat in sommige achterstandswijken zomers tot 7°C warmer zijn dan hun ‘non-redlined’ tegenhangers.
Ook in het Verenigd Koninkrijk brengen kaarten deze sociale onrechtvaardigheden aan het licht. Lokale overheden staan onder druk om overstromingsrisico’s te negeren, zodat er duizenden ‘betaalbare’ woningen kunnen worden gebouwd voor mensen die niet op hoger gelegen grond kunnen wonen.
De kracht van kaarten ligt in hun vermogen om ons te laten zien dat naarmate de gemiddelde temperaturen wereldwijd stijgen, de plaatselijke omstandigheden steeds extremer worden. We moeten die kracht beter aanwenden om mensen tot actie aan te zetten.
