Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Muziek, economie en ethiek

Koen Smets
neil young
Neil Young haalde zijn muziek van Spotify uit protest tegen de desinformatie in de podcast van Joe Rogan op het platform. (CC BY 2.0 Takahiro Kyono (Flickr))

Tot dusver waren het vooral Facebook en Twitter, twee van de grootste socialemediaplatformen, die in het brandpunt stonden van het debat rond vrije meningsuiting en censuur, vooral wat betreft het wat wazige concept van misinformatie. Recent is dat debat echter ook het domein van audiostreaming binnengedrongen.

Neil Young, een 76-jarige maar nog krasse rockster, dreigde ermee zijn muziek van het populaire Spotify te verwijderen als ze een bepaalde podcast, de Joe Rogan Experience, niet zouden afvoeren. Twee dagen later wiste Spotify de muziek op vraag van Youngs platenfirma. Een interessant verhaal, voorwaar.

De economische invalshoek

De podcast in kwestie werd, onder meer in een open brief van een aantal wetenschappers, medici en schrijvers, aangeklaagd als bron van gevaarlijke misinformatie en samenzweringstheorieën rond Covid-19.

Neil Youngs ontevredenheid met het feit dat hij een platform deelt met deze podcast is, in economische termen, een externaliteit, want hij is niet-betrokken derde partij in een overeenkomst tussen Spotify en Joe Rogan. Youngs eis dat de podcast zou worden verwijderd als een nieuwe voorwaarde voor zijn eigen overeenkomst met Spotify was op zijn beurt een externaliteit: Joe Rogan zou immers lijden onder een overeenkomst waaraan hij geen deel had.

Er staat natuurlijk geld op het spel. Spotify betaalde Rogan 100 miljoen dollar voor een exclusieve licentie om de podcast te hosten. De muziek van Neil Young werd zo’n zes miljoen keer per maand gestreamd, wat hem tegen 0,437 dollarcent per weergave ongeveer 315.000 dollar (280.000 euro) per jaar opleverde.

Het verlies hiervan zal hem echter niet direct tot de bedelstaf veroordelen: voor 1,99 dollar per maand kun je al zijn muziek streamen vanaf zijn eigen website, en momenteel voorzien zo’n 25.000 abonnees hem alvast van een inkomen van 600.000 dollar per jaar. Hoe dan ook, hij brengt in elk geval een offer, en in dat opzicht is het een duur (maar betaalbaar) signaal van Youngs overtuigingen.

Dat soort offers, sommige groter, de meeste kleiner, verbonden met overtuigingen, maken we allemaal wel eens – we kopen duurdere fairtrade-producten, of schenken geld aan goede doelen die we belangrijk vinden. Zo dienen we alvast ons zelfbeeld, maar het kan – vooral wanneer onze offers en plein public plaatsvinden – ook bijdragen aan onze reputatie in andermans ogen. Neil Youngs actie zal zo beslist een invloed hebben gehad op zijn reputatie. Al is die niet noodzakelijk positief: sommige mensen – misschien zelfs fans – zijn het wellicht niet eens met zijn standpunt, en zullen nu minder, of zelfs helemaal geen respect hebben voor hem.

En Spotify? Zij werken volgens een abonnementsmodel, en het verdwijnen van de muziek zal dus niet meteen hun inkomen reduceren. Het is bovendien onwaarschijnlijk dat voldoende ontevreden fans van Neil Young hun abonnement zullen opzeggen, om een merkbaar verschil te maken in het aantal gebruikers (meer dan 300 miljoen). Beweringen dat hun marktkapitalisatie kelderde met meerdere miljarden als gevolg van deze zaak werden gauw als nonsens afgedaan: de beurs als geheel zit al enkele weken in een neerwaartse trend.

Misschien zijn de grootste verliezers nog de Spotify-gebruikers die graag naar de muziek van Young luisteren, en aan wie dat genot nu wordt ontzegd. Dit is ook nog een externaliteit (die tevens Youngs reputatie zou kunnen aantasten). Over de hele lijn gaat het hier, economisch bekeken, om een storm in een glas water.

De ethische invalshoek

Was Neil Youngs actie gerechtvaardigd? De ethiek is wel wat complexer dan de economie. Heel wat commentaren waarin steun werd uitgedrukt voor Youngs handelingen kwamen van mensen die sympathie hadden voor zijn gezichtspunt, of het zelfs delen. Vele van de commentaren die kritisch zijn voor Young kwamen van diegenen die sympathie hebben voor Rogan en de standpunten van zijn gasten. Beide kunnen het niet tezelfdertijd gelijk hebben, maar misschien hebben ze wel allebei ongelijk?

De ethiek van een handeling kan op twee manieren worden beoordeeld: een deontologische manier (overtreedt ze, ongeacht de consequenties, een relevante morele regel?) en een consequentialistische (is het resultaat van de handeling in strijd met een relevante morele regel?).

Sympathie of antipathie voor degene die de handeling stelt speelt in geen van beide een rol. We hebben natuurlijk allemaal voorkeuren, en gebruiken die vanzelfsprekend om te oordelen of we een bepaalde schotel zullen eten, een bepaald T-shirt zullen dragen, of naar een bepaalde podcast of artiest zullen luisteren. Maar ons oordeel over de ethiek van een persoon of hun acties mogen we niet baseren op onze voorkeuren.

Dat is echter makkelijker gezegd dan gedaan. Myside bias, een specifiek geval van confirmation bias, is alomtegenwoordig. We hoeven zelfs niet eens een onvoorwaardelijke Neil Young- of Joe Rogan-fan te zijn, of een gepassioneerd aanhanger van hun standpunt, om ons oordeel vertroebeld te zien door onze voorkeuren.

In polariserende controverses kan zelfs een gematigde neiging voldoende zijn om ons snel en ondubbelzinnig partij te kiezen; hetzelfde geldt voor wat we rond ons zien gebeuren – conformiteitsbias is een buitengewone kracht. En partij kiezen doen we kritiekloos: wanneer we ervan zijn overtuigd dat wij juist zijn, dan moet de andere kant verkeerd zijn, en is er geen reden meer om dat ook na te gaan (we kunnen ons zo afvragen of zij die Neil Young bijtreden de podcastepisodes in kwestie hebben beluisterd, en in staat zijn specifiek aan te geven waar het probleem ligt).

Neil Young blijkt zich ook schuldig te hebben gemaakt aan wat tegenwoordig beslist als aanzetten tot haat zou worden beschouwd, en de tekst van zijn song The Monsanto Years kan zeker ook doorgaan voor misinformatie over genetisch gemodificeerde organismen.

Maar speelt dat een rol in de ethiek van zijn acties? Het is verleidelijk te denken van wel. Maar kan een oordeel over de ethiek van een handeling wel afhankelijk zijn van eerdere acties van wie de handeling stelt? Als een klokkenluider een fraudeur ontmaskert, gaan we dat ook niet als minder ethisch bekijken als de klokkenluider zelf ooit fraude heeft gepleegd. Neil Young is misschien hypocriet, maar dat heeft niets te maken met de ethiek van zijn handelingen.

Van het specifieke naar het algemene

Naarmate we deze affaire ontdoen van al wat specifiek is, komen we dichter bij de fundamentele vraag: is het ethisch verantwoord dat iemand legitieme macht gebruikt om een verandering te bewerkstelligen?

Een belangrijk element in het evalueren van de situatie is de vrijheid van alle betrokkenen te handelen naar hun eigen wensen. In een liberale economie zijn transacties typisch vrijwillig (in die mate zelfs dat monopolies en kartels worden beteugeld, omdat die de vrijwilligheid in het gedrang brengen). Dat betekent ook dat – rekening houdend met wederzijdse contractuele verplichtingen – elke partij vrij is zich uit een transactie terug te trekken. In dit opzicht is noch het verwijderen van de muziek, noch het potentiële opzeggen van de overeenkomst met Joe Rogan door Spotify eigenlijk een ethische kwestie.

joe rogan
Spotify betaalde Joe Rogan 100 miljoen dollar voor een exclusieve licentie om zijn podcast te hosten. (CC BY-NC-ND 2.0 Do512 (Flickr))

Youngs dreiging had, economisch althans, nooit veel om het lijf. De economische schade van het verlies van zijn muziek is voor Spotify te gering. Maar zelfs als dat niet zo was geweest, en Spotify zich gedwongen had gezien de overeenkomst met Rogan op te zeggen om Neil Youngs muziek te kunnen blijven aanbieden, dan nog is het lang niet duidelijk op welke basis dit onethisch zou zijn geweest.

Het zou weliswaar Joe Rogan een platform hebben ontnomen, maar er zijn andere manieren om zijn publiek te bereiken, en de idee dat het hier om een beperking van vrije meningsuiting zou gaan is beslist overdreven. Niemand is verplicht zaken te doen met een leverancier, en iedereen is vrij een bestaande overeenkomst op te zeggen, om welke reden ook, en ongeacht de consequenties.

We kunnen natuurlijk wel onze eigen mening vormen over het feit dat Neil Young verkiest geen platform te delen met Joe Rogan. Die mening kan zelfs niet eens zijn geïnspireerd door onze sympathie of antipathie voor de ene of de andere, maar een breder principe voor ons, dat het niet goed is te weigeren een platform te delen met mensen wiens standpunt we niet delen. Maar zelfs dan is het nog altijd een voorkeur, en geen algemene morele regel.

Sommigen zijn er echter misschien zo diep van overtuigd dat zij gelijk hebben, en dat Joe Rogan verkeerd is, dat ze geloven dat hij niet eens de kans zou mogen hebben zijn podcast te verspreiden. Zolang ze niet de macht hebben dat ook werkelijk te realiseren is dat niet meer dan een voorkeur. Myside bias is echter verlokkelijk: zou het niet fijn zijn als we de macht hadden onze voorkeuren op te leggen aan de wereld? Maar een dergelijke macht is gevaarlijk: op een dag kan ze ook in de handen komen van iemand die onze voorkeuren niet deelt.

Ongeacht de voorkeuren die ons verdelen, zou het goed zijn als dit besef ons kon verenigen om ervoor te zorgen dat niemand ooit zo’n macht verwerft.

LEES OOK
Jan Walraven / 22-09-2018

De keuze van Apache #18

Onze redactie kiest elke zaterdag de artikels van de voorbije week die je moet gelezen hebben uit binnen- en buitenlandse media. Met deze week onder meer de Jemenitische hel, een…
Jemen
Jan Walraven / 16-04-2018

Belgische bedrijven delen adressenboek met Facebook

Onder meer Telenet, Proximus, KBC, Het Laatste Nieuws en de partij Groen gebruiken het e-mailadres of telefoonnummer van klanten of leden om gericht reclame te maken op Facebook.
facebook pexels
Jeroen Verbeeck / 30-09-2014

U netflixt toch ook?

Na Spotify is het nu de beurt aan Netflix om de traditionele gatekeepers uit te dagen. Door de gebruiker niet enkel een eindeloos aanbod aan films, series en muziek voor te…
De serie House of Cards, het paradepaardje van Netflix
2 REACTIES
Miguel Glassée14-02-2022 14:36:10
Afhankelijk van de bron lees ik in artikels van 27 en 28 januari dat Neil Young van Spotify wordt (vrtnieuws) of is gehaald (humo, rtlnieuws), maar in mijn spotify-account kan ik zijn nummers nog steeds gewoon spelen. Dus tot nader order zijn zelfs zijn fans niet gedupeerd.
Alexander Van Heuverzwyn06-03-2022 22:13:16
Het probleem bij Neil Young die zijn muziek van Spotify haalt ligt niet zozeer op individueel niveau. De vraag die moet gesteld worden is "wat is het probleem bij cancel culture". En dan is de vraag, in welke mate mag men conflicten allerhande laten overlopen in andere contexten en in welke mate moet men afscheidingen afspreken en beschermingen instellen. In openbare debatten is er een traditionele afspraak om het conflict tot de argumentatie terzake tracht te beperken. Of bij de olympische spelen waren er afspraken dat internationale conflicten buitengehouden werden. Nu hebben we een op hol geslagen cancelcultuur waarbij ge best oplet wat ge in het publiek zegt of uw bakker wil u geen brood meer geven en uw werkgever krijgt een petitie om u te ontslaan. Het intimiderend effect van het incident bij Spotify is niet te onderschatten, zeker als het laagdrempelig is.