Als je als alleenstaande komt te overlijden, is de kans reëel dat je vrienden niet actief worden geïnformeerd. Dat gebeurt wellicht alleen bij een zakelijk belang. ‘Privacy’ wordt door de openbare diensten opgevoerd als rechtvaardiging voor hun afzijdigheid. Als ze je familie niet op tijd vinden, dan komen andere nabestaanden er pas achter als ze aangifte doen van je vermissing en je wellicht al begraven bent door het OCMW.
Pas wanneer naasten iemand als vermist opgeven, krijgen ze een bevestiging. Desgevraagd. Er is bij een overlijden geen actieve informatieverstrekking voorzien door de Belgische overheid, zelfs als men veronderstelt dat je geen familie zou hebben. Op spontane hulp bij de overheidszoektocht naar eventuele familie wordt niet gereageerd. Dat blijkt uit een bizarre ervaring die de omgeving van een overledene uit de Druivenstreek overkwam.
Wat de aard van je relatie ook is met vrienden of buren, voor de instanties telt alleen een officieel geregistreerde partnerrelatie. Vrienden en buren zijn dat niet. In het geval dat we hier beschrijven heeft wellicht zelfs geen enkele van de vele instanties die bij de dood van een Belg betrokken worden een procedurefout gemaakt. Het nauwgezet toepassen van regels was niet de oplossing, maar bleek juist het probleem.
Niemand in ons bestuurlijk opgeknipte land blijkt de regie te voeren over een humaan overheidsoptreden. Alleen de burger overziet het probleem. Wegkijken, vingerwijzen en territoriaal bevoegdheidsdenken leiden dan tot iets wat iedere functionaris ‘als mens’ verschrikkelijk vindt, maar ze als gezamenlijkheid toch de schouders doet ophalen. Het collectiviteitsgevoel ontbreekt.
De keten van overheidsinstanties blijkt in dit geval uit louter zwakke schakels te bestaan omdat men lijdt aan een vorm van onzekerheidsvermijding die onze nationale geest zo onderscheidt van andere landen.
Vermist
Dit verhaal gaat over de ervaring van een groep vrienden en buren uit de Druivenstreek. Begin dit jaar vermisten zij hun Huldenbergse kameraad Mo. Hij kon een paar dagen weg zijn naar zijn tweede verblijf aan de Maas, maar een week? Hun bezorgdheid groeide met de dag. Op 10 januari deden ze aangifte bij de politie. Kort daarna kwam het droevige nieuws.
De 75-jarige gepensioneerde apotheker bleek precies op de dag van hun aangifte al begraven te zijn in opdracht van buurgemeente Waver. Daar is hij een vermoedelijk natuurlijke dood gestorven in zijn auto. Het is in ons land gebruikelijk dat het OCMW van de gemeente waar je als alleenstaande overlijdt de factuur van zo’n ‘staatsbegrafenis’ voorschiet en dat de teraardebestelling dan niet in je eigen woonplaats, maar op de plaats van overlijden plaatsvindt.
Na enig speurwerk vonden zijn vrienden op het kerkhof in de Waals-Brabantse hoofdstad een vers graf, vrij slordig gedicht met dikke kluiten leem en voorzien van een naamplaatje met een schrijffout. Het op kosten van de Belgische belastingbetaler gefinancierde blommeke ontbrak. Dit allerlaatste eerbetoon was mogelijk al naar een volgend graf verhuisd.
Alleenstaand
Mo bleek op 30 december 2021 in Wallonië dood te zijn aangetroffen in zijn wagen op een parking. We laten hier zijn achternaam onvermeld omdat zijn familie in het buitenland nog niet door de autoriteiten lijkt te zijn geïnformeerd. En mogelijk zelfs niet snel wórdt opgespoord omdat hij door België als alleenstaande wordt beschouwd. In zulke gevallen stelt het parket een notaris aan om de nalatenschap uit te zoeken, een procedure die veel tijd zal kosten. Daarmee is het dossier afgehandeld.
In mediaberichten van de voorlaatste decemberdag in 2021 heette het dat twee geschrokken dames in Waver een “zwerver” uit “Leuven” hadden aangetroffen “in een parkeergarage” bij het station. Omdat hij in zijn Renault Clio was gevonden, moet het de toegesnelde politie binnen het uur duidelijk zijn geweest om wie het ging en waar hij gedomicilieerd was. Maar uit niets blijkt dat op deze onjuistheden door de politiewoordvoerders is gereageerd.
De stationsparking van Waver is geen garage, de dode man was geen “zwerver” en hij kwam evenmin uit Leuven. Zouden deze sleutelgegevens op vraag van de politie zijn gecorrigeerd, dan waren de feiten misschien ook in zijn woonplaats aan de andere kant van de taalgrens gepubliceerd. Nu kwamen zijn rouwende vrienden er pas ruim na zijn begrafenis via een zoekmachine op internet achter dat er berichten bestonden die over Mo moesten gaan.
De actualiteitenpagina van de Waverse politie meldde niets over het voorval. Tot op de dag van vandaag.
Alsnog afscheid
Tien dagen na zijn feitelijke begrafenis organiseerden zeventien nabestaanden alsnog een plechtigheid in Waver voor ‘hun’ Mo, met bloemen, een krans met namen, kaarsen, toespraken en met poëzie en muziek die naar zijn geboorteland Syrië verwijst. Hij woonde daar al sinds 1968 niet meer. Mo bezat de Belgische nationaliteit en sprak een handvol talen.
Vanuit de Druivenstreek kwamen er enkele tientallen betuigingen van respect en betrokkenheid binnen via de sociale media. Geen van de betrokken instanties reageerde hier op. Ook volksvertegenwoordigers deden er het zwijgen toe. Inmiddels hebben de nabestaanden geregeld dat het wel erg sobere graf met eigen middelen wat toonbaarder oogt.
Op 27 januari wijdde VRT NWS een radioreportage aan het gebeurde. De federale politie tweette kort daarna dat de onrustwekkende verdwijning van een naaste een traumatische ervaring moet zijn voor de omgeving.
Het bericht lijkt evenwel geen toespeling te zijn op het politiehandelen na de aangifte van de verdwijning van Mo. Het artikel waar naar wordt verwezen blijkt zich toe te spitsen op wat zich afspeelt in het “hoofd van alle politiemensen”. Het heeft aandacht voor hun moeilijke werk en ook dat de zorg die zij bij een vermissingszaak betrachten zich alleen maar uitstrekt tot het betuigen van respect aan de directe familie.
Andere relaties worden weliswaar in de aanhef van de tweet genoemd maar niet bedoeld. Het artikel waar de tweet naar verwijst getuigt van een hoge mate van zelfreferentialiteit over “het mooiste beroep”, dat van politieman of -vrouw. Het goedbedoelde stuk gaat vooral over “we”, “ons”, “onze partners” en “ons team”. Het inzicht dat niet-familie wel degelijk een nabestaande kan zijn wordt hier niet onderkend.
Evaluatie nodig
In een brief doen vrienden en buren van Mo een beroep op de acht bij dit geval betrokken instanties in Wallonië en Vlaanderen om een onderzoek in te stellen naar het interne handelen: twee gemeenten, een OCMW en een CPAS, beide parketten van het Openbaar Ministerie en de interne inspecties van twee politieregio’s. Ook het Comité P, de nationale toezichthouder op gedragingen van de politie kreeg een afschrift.
Niet alleen het eigen en collectieve handelen en nalaten zou moeten worden geëvalueerd om herhaling te voorkomen, zij zouden ook actie moeten ondernemen om de wetgever er van op de hoogte te brengen hoe de omgang met de privacywetgeving in de praktijk leidt tot vermijdbare ongelukken in de openbare dienstverlening. Zouden de acht instanties hun individuele of collectieve informatieplicht negeren, dan zou de wetgever in Brussel nooit op de hoogte raken van feilen in hun uitvoeringspraktijk.
Opmerkelijk is wel dat tenminste één zakelijke relatie van de overledene op de hoogte bleek te zijn van het overlijden. Dat merkten de buren toen het water van de overledene op 9 februari werd afgesloten. Economisch verlies telt blijkbaar zwaarder dan het verwerken van het emotionele verlies dat vrienden, kennissen en buren hebben te verwerken.
Ook de door het OCMW ingehuurde begrafenisondernemer was uit de aard van zijn functie op de hoogte van naam van de overledene, maar als private partner heeft hij geen informatie- of zoekplicht naar nabestaanden. Waarom kiest het OCMW bij alleenstaanden niet voor een openbare overlijdensmelding? Als er geen familie zou zijn of gevonden kan worden, kan het voorfinancieren van zo’n rouwadvertentie gemakkelijk uit de nalatenschap worden bekostigd.
Absoluut of relatief belang
De klacht van de nabestaanden aan de instanties is begin februari bezorgd. Gevreesd wordt dat het nog lang oorverdovend stil blijft. De vrienden en buren hoeven geen gelijk te krijgen van de overheid, ze menen het al te hebben. Ze willen dat het andere landgenoten niet meer zal overkomen.
Zij vinden dat 'privacy' in zo’n geval nooit mag worden gepresenteerd als absolute weigeringsgrond voor actieve informatieverstrekking. Het is een relatieve grond waarvan het belang moet worden afgewogen tegen de belangen van andere nabestaanden, zeker als er sprake is van moeilijk of onvindbare familieleden. Juist dan is informatie van vrienden waardevol bij dat speurwerk.
Nu hebben de vrienden alleen de hoop dat de autoriteiten bereid zijn om straks de drie zussen van Mo de foto’s te geven van het graf en van de begrafenisplechtigheid die zij alsnog organiseerden. Dat hij hier alleenstaand was maar niet alleen, bleek ook uit de opkomst bij de koffietafel met dadels en oosters gebak die we op 20 januari hebben gehouden.
Misschien hoeft niet eens de wet te worden gewijzigd, maar louter de ambtsopvatting van het collectief van betrokkenen overheidsinstanties. Het zou onverdraaglijk zijn als de overheid geen lering zou trekken uit dit voorval. Het eerste parlementslid dat de regering aan de tand wil voelen mag opstaan. Tot dusver lijken fronsen, schouderophalen en wegkijken de belangrijkste vormen van beweging in dit ‘dossier’.
