Wie zich dezer dagen op citytrip in Boedapest aan een fietstocht langs de Donau waagt - ik raad het iedereen aan - kan in het zuiden van de stad zomaar in de Oeigoerse martelaren-straat terecht komen. Samen met de Dalai Lama- en de Vrij Hong Kong-straat, omzoomt die een braakliggend terrein waar in Hongarije een bitse politieke strijd rond woedt.
De straatnamen zijn immers niet toevallig gekozen. Hongaarse onderzoeksjournalisten brachten aan het licht dat premier Viktor Orbán vergevorderde plannen heeft om samen met de Chinese overheid een campus van de Fudan-universiteit in Boedapest neer te poten. Sindsdien neemt het protest toe.
De burgemeester van de stad, Gergely Karácsony, lid van de centrum-linkse groene partij, veranderde terstond de straatnamen om zijn ongenoegen over de plannen te kennen te geven. De Oeigoerse martelaren-straat was geboren.
Opening naar het Oosten
Nochtans oogt het plaatje mooi. De eerste campus van de prestigieuze Fudan-universiteit in Europa, plaats voor 5.000 studenten en zo'n 500 professoren. De opening is voorzien in 2024.
Het zou een zoveelste stap in de 'opening naar het Oosten' van de regering-Orbán zijn. Die ging eerder al in zee met China voor de modernisering van de spoorlijn tussen Boedapest en Belgrado ter waarde van minstens 2 miljard euro. Hongarije was ook het eerste land in de EU dat het Chinese coronavaccin toediende. Hongarije ligt op Europees niveau vaak dwars als het gaat om kritiek op het Chinese regime, bijvoorbeeld rond Hong Kong.
De opening van de Fudan-campus in Hongarije zou ook het patroon volgen van de investeringsstrategie van de Nieuwe Zijderoute door de Chinese overheid. Daarbij waarschuwden verschillende waarnemers reeds voor het risico van een zogenaamde debt trap of ‘schulden-val’. Die zou erop neer komen dat de Chinese centrale bank een gulle lening voorziet aan een land (in dit geval zou Hongarije voor 1,3 miljard euro lenen), maar China zich bij wanbetaling staatseigendommen mag toe-eigenen.
Vorig jaar nog vroeg de premier van Montenegro hulp aan de EU voor het terugbetalen van een lening van 1 miljard dollar aan China voor de bouw van een controversiële autosnelweg.
De perfecte vijand
De plannen van de regering-Orbán zijn opmerkelijk, temeer omdat die geen al te beste ervaringen heeft met internationale universiteiten op Hongaars grondgebied. In 2017 stemde Hongarije een wet (Lex CEU) die het voor de internationaal georiënteerde Central European University (CEU) onmogelijk maakte om nog langer te opereren in het land.
De stemming van de wet, en de uiteindelijke gedwongen verhuis van CEU uit Boedapest, kwam er na een jarenlange lastercampagne aan het adres van de oprichter van de universiteit, de Hongaars-Amerikaanse investeerder en filantroop George Soros. Viktor Orbán zag in Soros de 'perfecte vijand' om zijn programma van 'illiberale democratie' tegen alles wat progressief, geglobaliseerd en links is door te zetten.
George Soros richtte CEU op in 1991 na het wegvallen van het IJzeren Gordijn, met als doel democratie en mensenrechten te onderwijzen in Centraal Europa. De universiteit staat geregistreerd in zowel Hongarije als de VS, en trekt jaarlijks zo'n 1.300 studenten aan uit 90 verschillende landen. Al jaren voert ze de lijst aan met beste universiteiten van Hongarije.
Pittig detail: de jonge Viktor Orbán kreeg in 1989 zelf een studiebeurs van George Soros om aan Oxford University te studeren.
Hevige protesten en een (ondertussen gewonnen) aanvechting van de wet bij het Europese Hof van Justitie ten spijt, vertrokken studenten en professoren in 2019 - drie jaar nadat ik er zelf afstudeerde - uit Boedapest. De universiteit organiseert zich nu vanuit Wenen.
Wie vandaag - met de fiets of te voet - de straten in de schaduw van de imposante Sint-Stefanusbasiliek in het hart van de Hongaarse hoofdstad opzoekt, treft leegstaande universiteitsgebouwen, verlaten koffiebars en gesloten studentenrestaurants. Een van de academische hotspots van de stad is niet meer. Wat blijft van CEU in Boedapest over? De uitstekende bibliotheek, een deel van de administratie en een handvol lessen.
Student City
De aanpak van CEU kadert ook in een bredere beweging van de Hongaarse overheid om meer grip te krijgen op het onderwijs. Daarover schreef ik al in 2017 voor MO* Magazine. Dit gaat paradoxaal genoeg gepaard met een drastische vermindering van het gehele onderwijsbudget.
Komt daar nog bij dat de locatie waar de Fudan-campus moet komen, eigenlijk voorzien was voor een groot complex dat betaalbare huisvesting moest voorzien aan 12.000 studenten en 5.800 jonge gezinnen.
Student City, zo staat het in de plannen van de Hongaarse overheid, moest betaalbaar wonen én studeren voor Hongaarse studenten uit het platteland mogelijk maken. Het is maar de vraag of er van dat 'betaalbaar' veel overblijft in het Fudan-project: de inschrijvingsgelden zouden schommelen tussen de 8.000 en 11.000 dollar per jaar.
Niet onbesproken
Dat veel Hongaren niet opgezet zijn met de plannen van hun overheid om hier een Chinese campus uit de grond te stampen, bleek ondermeer uit de demonstraties van afgelopen zomer, waarbij duizenden mensen op straat kwamen in Boedapest. Hun eis: investeer in het eigen hoger onderwijs én beperk de invloed van communistisch China. Volgens het onderzoeksbureau Republikon Institute zijn twee op drie Hongaren gekant tegen de Fudan-universiteit.
De universiteit, die gevestigd is in Shanghai, is zelf ook niet onbesproken. In 2019 schrapte het de "academische onafhankelijkheid en vrijheid van denken", en voegde het "de belofte om het leiderschap van de communistische partij te volgen" toe aan haar statuten.
Na de protesten leek Orbán verrassend genoeg zijn kar te keren: hij beloofde een referendum over de plannen na de verkiezingen van afgelopen weekend (3/3). Volgens de oppositie zal dat in de praktijk niets veranderen, en is heel veel al beslist.
Straatnaam
We keren terug naar de Oeigoerse martelaren-straat. Op dit moment groeit er gras tussen de straatstenen van het met ijzeren hekken omringde terrein. In de verte vliegen duiven af en aan door de gebroken ramen van een aftandse hangar.
Komt hier over twee jaar een gloednieuwe Chinese campus? Of slapen hier binnenkort duizenden Hongaarse eerstejaarsstudenten van buiten de stad? Ik ben benieuwd welke straatnaam ze dan op hun postadres zullen noteren.
