Het nieuwe speeltje van de rijkste man op aarde

Op 4 april raakte bekend dat Elon Musk een belang van 9,2% in Twitter had genomen. Daarmee werd hij op slag de op een na grootste aandeelhouder van een platform dat met bijna 200 miljoen mDAU (monetizable daily active users) nog altijd het kneusje van de social media is.

Wat Musk bezielt, weet alleen Musk. Dus werd er duchtig op los gespeculeerd en werden verklaringen opgedist die vooral verraadden hoe de auteurs over Musk dachten.

Sommigen herinnerden zich Musks onhebbelijke neiging om te jennen en zagen in het manoeuvre een opgestoken middenvinger aan het adres van de Securities and Exchange Commission (SEC). Dat had vooral te maken met een geschil dat volgde nadat Musk in 2018 met een naar perversie neigende argeloosheid had getweet dat hij Tesla van de beurs zou halen: “Am considering taking Tesla private at $420. Funding secured.”

Dat Musk die deal niet rond zou krijgen, kon de pret niet bederven. De tweet zorgde ervoor dat zijn autobedrijf Tesla op slag 6% meer waard was. “Beursmanipulatie”, oordeelde de SEC en gooide het op een akkoord. Musk betaalde een wraakroepend lage ‘boete’ en deed alsof hij instemde met wat geouwehoer over corporate governance en andere trucs uit het arsenaal van misleiding dat we kennen als public relations.

Hoe ernstig Musk deze overeenkomst nam, bleek in 2020, toen hij het spelletje nog een keer speelde en tweette “Tesla stock price is too high imo”.

Andermans geld

Dat Musks plannen met Twitter met veel meer te maken hadden, werd duidelijk toen Musk afzag van zijn zitje in de raad van bestuur van Twitter. Eerst werd gespeculeerd dat deze weigering moest gezien worden als een blijk van onwil om de verantwoordelijkheid die zo’n positie met zich meebrengt, op te nemen. Ook die inschatting bleek fout.

Op 14 april kopte The New York Times Elon Musk, After Toying With Twitter, Now Wants It All. Musk wou geen zitje in de raad van bestuur van Twitter, Musk wou Twitter van de beurs en in zijn bezit. Een zetel in de raad van bestuur zou zijn vijandige overname onmogelijk maken.

Toen Twitter probeerde de rampspoed af te wenden met een poison pill (die bepaalde dat aandeelhouders van Twitter niet meer dan 15% konden verwerven), richtte Musk zich rechtstreeks tot andere referentieaandeelhouders met een bod dat heel wat hoger was dan de beurswaarde.

46,5 miljard dollar bleek het bod dat niet kon geweigerd worden (met dank aan Mario Puzzo). De aankondiging dat dit bod verzekerd was, volstond om het laatste verzet van Twitter te stoppen. Onder druk van aandeelhouders - en van Republikeinen - startten de overnamegesprekken.

Dat het geld van anderen een uitmuntend middel is om bedrijven binnen te rijven, is Musk al lang duidelijk. Het werkte om Tesla in handen te krijgen en te laten subsidiëren. Het werkte om SpaceX uit te bouwen tot een onderneming die haar brandstoftanken vult met overheidsmiddelen.

Een kwart van de meer dan 46 miljard dollar zou komen uit aandelen en opties die Musk heeft in Tesla, een ander kwart wordt geleend door banken zoals Morgan Stanley – die de financieringsronde aanstuurt –, met Twitter als borg.

Alleen Musks eigen inbreng lijkt minder evident. Een deel van die centen moet hij halen uit zogenaamde equity financing. Met andere woorden, uit de opbrengst van verkoop van aandelen, en dan helpt het niet echt als het aandeel van Tesla al meer dan 10% in waarde zakte sinds Musk zijn end game inzette.

Of de deal effectief bezegeld wordt, is dus nog onduidelijk.

Donkere Verlichting

Een en ander brengt ons bij de vraag wat de man drijft. Een noodzakelijke, maar gevaarlijke vraag, want gratuite speculatie is nooit veraf. Een deel van het antwoord vinden we bij auteurs die het niet begrepen hebben op hagiografieën.

Bij Max Chafkin, bijvoorbeeld. Die vertelt in The contrarian: Peter Thiel and Silicon Valley’s pursuit of power het verhaal van Peter Thiel en bij uitbreiding het verhaal van de oligarchen die heersen over Silicon Valley. Over zelfingenomen roekeloze pseudo-intellectuelen die slim gebruikmaakten van de leemten in de regelgeving van een nieuwe economie.

Wie ondanks alle bewijzen van het tegendeel nog steeds gelooft dat de mensheid zal gered worden door Musk en consoorten, vindt een pijnlijke reality check bij Chafkin. Of bij Ian Bogost. Bogost noemt Musk een ‘bullionaire’; een nieuw soort bullshitter die dankzij ontiegelijke rijkdom wegraakt met de meest infantiele dwaasheden – hoe noem je anders de aanhoudende verwijzingen naar cannabis of de claim dat hij van buitenaardse afkomst is? – en de meest stupide plannen uitvoert. Gewoon, omdat het kan.

Bogost plaatst Musk naast de leugenaar en de bullshitter. Waar de eerste eigenlijk nog geeft om de waarheid, maalt de tweede daar helemaal niet om. Musk is geen van beiden. Hij is onverschillig voor de waarheid, omdat hij erover heerst. Geld en grootspraak maken hem de profeet van de waarheid. Voor de rest zorgt de geloofsgemeenschap.

Wie de uitspraken van Musk en de relaties met politieke facties nauwkeurig onderzoekt, vindt meer dan een aanwijzing dat Musk aanschurkt bij het gedachtengoed van de zogenaamde Dark Enlightenment, de neoreactionairen die boeken van zelfverklaarde ‘denkers’ zoals Ayn Rand op hun nachttafeltje hadden liggen.

Hoe onsamenhangend hun ‘filosofieën’ ook zijn – sla er de gezwollen leegheid van Curtis Yarvin (aka Mencius Moldbug) maar een keer op na – pleitbezorgers van democratie zijn ze allerminst. Integendeel. Alleen verhullen ze hun rechts-libertaire visie doorgaans. Tenzij ze Peter Thiel heten. Die maakte er nooit een geheim van dat hij de democratie een hinderlijke vergissing van de geschiedenis vindt, die baan moet ruimen voor reactionair anarchokapitalisme.

Dat ook Musk geen moer geeft om democratie, is dus niet onwaarschijnlijk. Daarom doen we er goed aan de tweets waarmee hij zijn machtsgreep binnen Twitter voorstelt als een noodzakelijke ingreep om die democratie te redden, met de nodige argwaan te ontrafelen.

Welke democratie?

Met Paris Marx kunnen we de vraag stellen wat ‘democratie’ precies betekent voor Musk. Hoeveel kan de democratie verwachten van een miljardair die zich bedient van een provocatief rechts discours, die tegenspraak steevast het zwijgen oplegt door tweets vol publieke beledigingen - herinner je “Sorry pedo guy, you really did ask for it.” – of ermee dreigt zijn bedrijf elders te vestigen omdat coronamaatregelen hem niet zinnen?

Bovendien gaat Marx er net als Victor Pickard vanuit dat de idee dat platformen zoals Twitter eigendom zijn van monopolistische miljardairs, indruist tegen elke democratische aspiratie.

In Musks voorstelling van democratie wordt dit veellagig, paradoxaal en fragiel concept verengd tot een enkel onderdeel ervan. Volgens de zelfverklaarde free speech absolutist hangt het lot van de democratie af van de afwezigheid van elke inperking van het recht op vrije meningsuiting.

Met Paris Marx vraagt Siva Vaidhyanathan zich af of Musk enig besef heeft van de betekenissen van dat fundamenteel recht en hoe praktijken te organiseren waarbinnen dat recht kan uitgeoefend worden.

Een eerste poging – “free speech is wat in overeenstemming is met de wet” – doet het ergste vermoeden. De snoeiharde reacties van mensen die wel enig besef hebben van de diversiteit van regelgevende kaders en zich afvragen hoe Musk deze realiteit zou vertalen in een adequaat beleid, werden grotendeels genegeerd.

Misschien ontdekt Musk pas na de eerste resem boetes dat ook de Europese Unie een bindende opvatting heeft over de regulering van platformen. Dan zou alvast zijn opmerking dat zijn overname van Twitter niet tot doel had eraan te verdienen, op pijnlijke wijze bewaarheid worden.

Elon Musk stelt Twitter graag voor als het digitaal dorpsplein waar de essentiële uitwisseling van ideeën plaatsvindt: “Twitter is the digital town square where matters vital to the future of humanity are debated”. Dat de dure pennen van de anders verfoeide establishmentkranten hem bijtreden, lijkt de visie alleen maar belangrijker te maken. Alsof Musk een uitermate belangrijke relevatie met ons deelde.

Een korte verkenning van de zogenaamde liberal mediastudies volstaat om te begrijpen dat Musk niet meer doet dan een theorie slecht parafraseren. Niet dat we hieruit kunnen besluiten dat Elon Musk zich met dergelijke trivialiteiten heeft ingelaten. De kans is klein dat hij iets weet over de opvattingen van Jürgen Habermas, die zeer uitgebreid nadacht over de rol van communicatie (en in het verlengde daarvan: de media) in de deliberatieve democratie.

Wat Musk wellicht wel weet, is dat zijn mantra een pijnlijke realiteit verhult. Wat hij een dorpsplein noemt, is in feite een algoritmische machine die elke uitwisseling te gelde maakt. Om de ergste vormen van toxiciteit die daaruit voorkomt in te perken, en om de toorn van de Amerikaanse overheid af te wenden, trok Twitter een paar muren op. Muren die Musk wil slopen, in naam van de democratie.

Dit verhaal is nog niet verteld. Rechts politiek Amerika loopt zich warm en adverteerders – de echte klanten – zijn beducht. Misschien begrijpt Musk op tijd dat hij alleen maar puinhopen kan maken en gebeurt er uiteindelijk helemaal niets.