Het Belgische deel van de Noordzee herbergt meer dan 2.000 plant- en diersoorten maar hun leefgebieden (habitats) staan ernstig onder druk. Door klimaatverandering stijgt de temperatuur van het zeewater en menselijke activiteit verzuurt, vervuilt of verstoort de zeebodem.
Drie cruciale leefgebieden in de Noordzee - grindbedden, oesterbanken en banken van de schelpkokerworm - zullen de komende jaren hersteld worden. Dat kondigden minister van de Noordzee Vincent Van Quickenborne (Open Vld) en de Dienst Marien Milieu van de FOD Volksgezondheid eind mei aan.
“Grindbedden hebben een belangrijke functie als broed- en kraamkamer voor heel wat diersoorten”, verduidelijkte Steven Degraer, marien bioloog bij het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN), het belang. “Ze zijn essentieel voor soorten die een harde ondergrond nodig hebben om hun eieren af te zetten, zoals de dwerginktvis. Andere soorten zoals de zeekat, de hondshaai en andere haaiensoorten bevestigen hun eitjes aan vastgehechte sponzen, mosdiertjes en kolonies van poliepen.”
Op en nabij de grindbedden waren de banken van de Europese platte oester voorheen hotspots voor biodiversiteit. Ze filteren het water en bieden door hun vele hoekjes en gaatjes een schuil- en groeiplaats voor allerlei jong leven. Recent nog ontdekten wetenschappers van het KBIN een zogenaamd grindbed, een 'thuisbasis' voor kolonies van langlevende fauna, onder een drukke vaarroute.
Daar werd niet alleen zacht koraal ‘dodemansduim’ gevonden, maar ook het eerste levende exemplaar van de Europese platte oester op de Belgische zeebodem 'in tientallen jaren'. Het derde en laatste leefgebied (habitat) dat beschermd zal worden, is dat van de schelpkokerworm. Die worm heeft zijn naam niet gestolen, hij bouwt met zandkorrels een koker en al die kokers samen vormen een 'onderwaterstad'.
Om dat natuurherstel de komende jaren vorm te geven werkte de Dienst Marien Milieu een visie uit. Er is dus voor het eerst een plan om de neuzen van alle betrokkenen in dezelfde richting te krijgen.
Deze ‘zeeconomie’ focust vooral op de voordelen voor de mens en diens eindeloze expansiedrift. Wie neemt het nog op voor de kwetsbare natuur onder de waterlijn? In het komende Apache Magazine zoeken we een antwoord op die vraag.
Alarmbel
De tijd dringt en de natuurbeweging trekt al langer aan de alarmbel. “De schelpdierbanken die vroeger in de grindbedden huisden, zijn nu praktisch volledig verdwenen”, verduidelijkte beleidsmedewerker Sarah Vanden Eede (WWF België) vorig jaar bij de oprichting van de coalitie 4Sea. Om druk te zetten op Noordzeeherstel verenigden WWF België, Greenpeace België, Bond Beter Leefmilieu (BBL) en Natuurpunt zich.
De slechte toestand is onder andere een gevolg van alle activiteiten die dagelijks in de drukke Noordzee plaatsvinden, ook in de afgebakende natuurgebieden. "Er wordt gevist (zelfs met bodemberoerende boomkorren), baggerbedrijven winnen zand om het op te spuiten op onze stranden, ze doen aan recreatie, er lopen scheepvaartroutes doorheen, het leger doet militaire oefeningen en maakt er explosieven onschadelijk en er worden windmolenparken gebouwd.”
De milieubeweging is in eerste instantie tevreden over de belangrijkste eerste stap naar herstel. “Het is positief dat na jaren praten over natuurherstel er nu een langetermijnvisie is waarbij ook in grote oppervlaktes gedacht wordt”, zegt Sarah Vanden Eede namens 4Sea. “In tegenstelling tot vroeger kunnen we nu zeggen waar we naartoe willen en de krachten bundelen om dat samen te realiseren.”
Toch is de start van het herstel nog niet voor morgen, want er is nog een reeks wettelijke obstakels. “Het is momenteel moeilijk om natuur strikt te beschermen in de Noordzee, terwijl dat cruciaal is om natuurherstel een kans te geven”, zegt Vanden Eede. “Er is geen sprake van natuurherstel zolang er bodemberoerende activiteiten zoals visserij of zandwinning mogelijk zijn. De Wet Marien Milieu uit 1999 moet herzien worden om dit mogelijk te maken. Als ze in het volgende marien ruimtelijk plan zones voor bodemintegriteit afbakenen (waar bodemroerende activiteiten verboden worden), dan kunnen we aan natuurherstel beginnen te doen.”
Wettelijk kader
Minister Van Quickenborne werkt momenteel aan de eerste vervolgstap, een herziening van de Wet Marien Milieu. Die wet laat momenteel via een reeks achterpoortjes zowat alle ontwikkelingen op zee toe en is in strijd met de Europese natuurregels. Voor alle projecten in Natura2000-gebied moeten namelijk effecten op het marien milieu onderzocht worden, maar de federale regering voorzag in ons land in vijf uitzonderingen: visserij, baggeren, scheepvaart, militaire activiteiten en recreatie.
Met andere woorden: alles wat druk geeft op de Noordzee valt niet onder de strikte Europese regels. Van Quickenborne kondigde in maart wel aan dat er extra beschermingsmaatregelen komen voor twee (van de drie) nieuwe zones met windturbines die in of tegen Natura2000-gebied liggen. Ook worden 25 lopende studies om te zien onder welke voorwaarden die vergunningen kunnen, toegevoegd aan de openbare aanbesteding voor de concessies in de nieuwe zones.
Het derde marien ruimtelijk plan, waarin activiteiten in de Noordzee in zones onderverdeeld worden en waarvan de tweede versie afloopt in 2026, wordt een tweede belangrijke vervolgstap. Maar dat zal dus nog een paar jaar duren. Met andere worden: zelfs al is er een visie en staat een nieuwe wetgevend kader in de steigers, dan nog is de effectieve bescherming van Noordzeenatuur een verhaal voor de lange termijn.
Generaties
Bovendien zijn de types natuurherstel die ze willen realiseren ecosystemen van langlevende organismen, traaggroeiende soorten die erg gevoelig zijn voor verstoring en pas over langere periode, over meerdere generaties, gezond te krijgen zijn. “We spreken dus makkelijk over decennia werk”, zegt Sarah Vanden Eede.
“Dankzij deze visie is het nu wel duidelijk wat we gaan doen. Er zijn wel nog veel vragen over hoe we dat gaan doen, waar en wanneer, maar er is wel een wil om samen te werken. Het feit dat de overheid die habitats definieert en prioritair vindt, is een goede start. Net als de wil van verschillende actoren en de samenleving om samen te werken. Het is nu zaak om het waar te maken.”
Tot slot wordt ook de manier van handhaven belangrijk voor het welslagen. “Milieuwetgeving moet gerespecteerd worden. Toch denken we dat de oplossing van de toekomst ligt in zowel handhaving als samenwerking. Je kan geen omheining rond beschermde zones op zee zetten. We moeten er samen zorg voor dragen.”
