Met het voorstel wil de Europese Commissie extra maatregelen opleggen voor grootschalig herstel van gedegradeerde ecosystemen op het land en in de zee. Het is een unicum want nergens anders ter wereld zijn juridisch bindende doelstellingen voor natuurherstel vastgesteld. Hiermee wil Europa het voortouw nemen op de meer dan twee jaar uitgestelde COP15 over biodiversiteit in het Canadese Montreal.
Alle Europese lidstaten moeten tegen 2030 maatregelen treffen om minstens 20% van de ecosystemen op te knappen: niet alleen in de natuurgebieden en mariene ecosystemen maar ook in de rivieren, de landbouwregio’s, de bossen en de stedelijke ecosystemen. Momenteel bevindt 81% van de Europese natuur zich in een slechte toestand. Tegen 2050 moet alles hersteld zijn. Milieu- en natuurorganisaties reageerden verheugd.
Niets doen is duur
Herstel gaat niet alleen maar over meer natuurgebieden afbakenen en beschermen, benadrukte Eurocommissaris voor de Europese Green Deal Frans Timmermans bij de voorstelling op 22 juni. “Herstel gaat hand in hand met economische activiteit, meer nog, het zorgt zelfs voor een versterking van de economie. Denk maar aan bijen en andere bestuivers die onze gewassen nodig hebben om te groeien.” Hierin onderscheidt dit voorstel zich van de “oude” Vogel- en habitatrichtlijnen van Europa die vooral “pure natuur” moesten beschermen.
“Door bodemerosie te voorkomen werk je aan voedselzekerheid”, stelde Eurocommissaris voor Milieu, Oceanen en Visserij Virginijus Sinkevičius. “Door gebieden opnieuw te vernatten voorkom je overstromingen in de dorpen en gemeenten stroomafwaarts. Bovendien is biodiversiteit belangrijk voor ons klimaat: niets verwijdert koolstof efficiënter dan onze bossen, wetlands en zeeën.”
Daarom verwacht de Commissie dat de baten de kosten zullen overstijgen. “Voor elke euro die we investeren in natuurherstel krijgen we minstens 8 euro terug dankzij de voordelen die gezonde ecosystemen opleveren voor onze economie en onze gezondheid.” Europa zou hiervoor, onder het huidig meerjarig financieel kader, ongeveer 100 miljard euro ter beschikking stellen. “Niets doen is duurder,” luidde het.
Zeventig jaar geleden
Als deze natuurherstelwet er komt, staat de Vlaamse landbouwsector voor nieuwe uitdagingen. Sinds de jaren 70 neemt het aantal akker- en weidevogels zienderogen af. Wie herinnert zich nog de zang van de veldleeuwerik? In de periode 1973-1977 telde Vlaanderen nog 75.000 broedparen, in 2018 waren het er nog maar 6.000 à 8.000. Ook andere soorten zoals kievit en patrijs gaan er al tientallen jaren op achteruit en die trend zet zich nog altijd door.
Belangrijke oorzaak voor die afname is de intensivering van de landbouw, zo vermeldt het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) keer op keer in zijn opeenvolgende natuurrapporten.
Merkwaardig genoeg staat België bij de lijst met landen waar de broedvogelindex in het landbouwgebied niet zo sterk achteruitgaat. “Dat is niet correct”, stelt Jos Ramaekers, diensthoofd beleid van Natuurpunt. “Veel akkervogelsoorten zijn bij ons al lang geleden gecrasht. Het gevolg is dat ze al tientallen jaren op een te laag niveau zitten. Europa blikt niet zo ver terug en daarom ontsnapt ons land nu aan de hogere doelstellingen.”
“Daartegenover staat dat lidstaten moeten kijken naar de situatie van zeventig jaar geleden om het areaal voor herstel te bepalen”, zegt Ramaekers. “Dat zal niet meteen invloed hebben op de aantallen, maar het kan wel zorgen voor maatregelen in gebieden waar soorten nu verdwenen zijn, zoals de grauwe klauwier in West-Vlaanderen. Hopelijk komen ze dan ooit terug.” De grauwe klauwier is een van de slachtoffers van de ruilverkavelingen. Heraanleg van kleine landschapselementen zoals dichte houtkanten kan helpen om hem opnieuw naar onze contreien te lokken, maar ook terughoudend gebruik van insecticiden en bemesting is noodzakelijk.
Lidstaten aansprakelijk
Het voorstel van de Commissie voorziet ook in doelstellingen voor graslandvlinders en bestuivers. “Die zijn erg gevoelig voor overbemesting. Als Europa ons verplicht om die te beschermen, dan is dat nog een stok achter de deur om de emissies terug te dringen”, zegt Myriam Dumortier, senior researcher landbouw en biodiversiteit bij het INBO. Ook het koolstofgehalte van de akkers moet weer omhoog om de bodembiodiversiteit nieuwe kansen te geven. Dat houdt in dat we anders met onze landbouwbodems zullen moeten omgaan: minder kunstmest gebruiken bijvoorbeeld.
Verder wil de Commissie dat 10% van het Europese landbouwareaal bestaat uit niet-productieve landschapselementen zoals akkerranden, hagen of poelen. “Dat daar geen landbouwkundig gebruik mogelijk zou zijn, gaat wel ver”, meent Dumortier. “Zelfs begrazing zou niet langer toegestaan zijn op die percelen. Volgens mij is dat verkeerd. Als je dankzij je bedrijfsvoering ook veel biodiversiteit kan realiseren, maakt het niet uit of er nog productie is of niet.”
Voor het overige klinkt ze positief. “Dit voorstel van wet is het logische gevolg van de farm-to-fork- en de biodiversiteitsstrategie die de Commissie al in 2020 bekendmaakte. Deze wet bevat nu ook resultaatsverbintenissen die de lidstaten op het terrein moeten bereiken. Hierdoor zijn zij rechtstreeks aansprakelijk.”
Verloren generatie
Net dat baart landbouworganisatie Boerenbond ernstige zorgen. “Landbouwers kunnen met beheerovereenkomsten wel extra leefgebied creëren voor akkervogels, maar zal dat voldoende zijn om de populaties terug op peil te krijgen?”, zegt Nick François, adviseur natuur- en biodiversiteitsbeleid van de Boerenbond. “De intensivering in de landbouw heeft inderdaad bijgedragen aan de achteruitgang van soorten, maar dat geldt ook voor de versnippering van hun leefgebied, de impact van predatoren en de verstedelijking. Daar hebben onze landbouwers geen invloed op. Wat als hun inspanningen daardoor niet tot de verhoopte resultaten leiden? Zal de overheid de voorwaarden waaronder ze moeten werken dan nog verder aanscherpen?”
François is van mening dat de natuurherstelwet niet toepasbaar is in dichtbevolkte gebieden zoals Vlaanderen waar de landbouwgrond duur is en landbouw en natuur sterk verweven zijn.
“Bovendien hapt de oude habitatrichtlijn al 8.000 à 10.000 hectare van het landbouwareaal weg ten voordele van natuur. Een deel daarvan moet nog gerealiseerd worden. Dat leidt nu al tot onzekerheid bij boeren die landbouwgronden hebben in de omgeving van de habitatrichtlijngebieden. Als Vlaanderen door de natuurherstelwet nog bijkomende Europese natuurgebieden moet afbakenen, dan zullen de druk en onzekerheid nog groter worden. Dit is absoluut ongewenst voor ons.”
“Indien we de wetlands moeten herstellen, dan zijn het weer de boeren die daar de dupe van zijn. Dat zou kunnen betekenen dat ze intensief grasland moeten omvormen naar extensief grasland en vruchtbare akkers naar natte weides”, zegt François. Wetlands zijn moerassen, vochtige heidegebieden, natte graslanden of andere gebieden die geregeld onder water staan. Ze bevatten waardevolle natuur en zijn belangrijke buffers tegen droogte en overstromingen. Door verdroogde veengebieden weer nat te maken wordt CO2 opgeslagen, wat gunstig is voor de strijd tegen klimaatverandering. Volgens het Natuurrapport 2020 blijft nog maar zo’n 68.000 ha over van de 340.000 ha natte natuur die Vlaanderen rond 1950 rijk was. Hoeveel we daarvan moeten herstellen, is nog koffiedik kijken.
François vreest dat het draagvlak voor milieu en natuur bij de Vlaamse landbouwers helemaal zal wegebben als Europa de natuurherstelwet zal goedkeuren. “Het stikstofdossier heeft al een enorme impact. Het beperkt landbouwers in hun mogelijkheden. Jonge boeren die willen investeren, staan on hold. Een nieuwe generatie landbouwers ziet nu al haar dromen in rook opgaan.”
“Boeren willen zeker meewerken aan de vermindering van de druk op de bestaande natuur. Ze zijn bereid om biodiversiteitsmaatregelen te treffen op hun bedrijf, maar dan wel binnen een haalbaar kader. Een rendabele bedrijfsvoering en voedselproductie moeten nog steeds mogelijk zijn”, stelt François.
Het Europees Parlement en de Raad van Ministers (Raad van de Europese Unie) moeten het voorstel van de Commissie nog bespreken en goedkeuren. “Wat er uiteindelijk in zal staan en hoe afdwingbaar dat zal zijn, moet over pakweg anderhalf jaar blijken”, zegt Ramaekers. “We zijn positief over wat er nu in staat, maar we vrezen dat er sterk gelobbyd zal worden om dit af te zwakken.”
