Vlaanderen blijft geld pompen in promotie van vlees

Om de voedselzekerheid in Europa te garanderen is in de begroting van de Europese Unie 365 miljard euro ingeschreven voor landbouw in de periode 2021-2027. Los van het coronaherstelfonds is dat 28,5% van het totale budget. Dat geld wordt onder meer ingezet voor het telen van gewassen en de vleesproductie.

Veeteelt blijft een van de zwaarst gesubsidieerde landbouwsectoren. Niet alleen om de productie van vlees en zuivel te financieren, maar ook voor promotiecampagnes voor de consumptie van dierlijke producten. Zo’n 70% van de Europese landbouwgronden wordt gebruikt in functie van de veeteelt. Ongeveer 59% van de graanproductie en 88% van de sojaproductie verdwijnen in veevoeder. Ook maïs, koolzaad en zonnebloempitten worden voornamelijk geteeld in functie van de vee-industrie.

Volgens milieuorganisatie Greenpeace gaf de EU tussen 2016 en 2020 252,4 miljoen euro uit aan de promotie van vlees- en zuivelproducten, of 32% van het totale budget van 776,7 miljoen euro voor de promotie van landbouwproducten. Nog eens 214,7 miljoen euro (28%) ging naar de promotie van gemengde producten, die vlees of zuivel bevatten. In diezelfde periode besteedde de EU 146,4 miljoen euro (19%) aan de promotie van groenten en fruit. Slechts 6,2 miljoen euro was weggelegd voor biologische producten.

In Vlaanderen is een gelijkaardige trend zichtbaar. Het Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (VLAM), dat instaat voor de promotie van onze landbouw- en visserijproducten, heeft verschillende subsidiekanalen. De Vlaamse overheid en de EU leveren beide 20% van de werkingsmiddelen. Een derde belangrijke inkomstenbron zijn de bedrijven uit de agrosector, die 57% financieren. De Boerenbond draagt het voorzitterschap van VLAM en stelt alles in het werk om de noodlijdende landbouwsector te redden. De bijdrage van de Vlaamse overheid wordt voornamelijk geïnvesteerd in de werking, waaronder personeelskosten en huisvesting.

Financiële uitgaven

Hoewel VLAM een extern verzelfstandigd agentschap is, ontkomt het niet aan de informatieplicht en onderwerping aan parlementaire controle. Het agentschap moet zijn activiteiten aanpassen aan het beleid van de Vlaamse overheid. Naast de promotie van landbouwproducten in eigen land is er ook een heel sterke focus op handel met het buitenland.

De landbouwsector moet zowel op Europees als lokaal vlak verduurzamen. Dat is niet meteen zichtbaar in de uitgaven die VLAM de afgelopen jaren deed. Tussen 2019 en 2022 ging tussen de 3% en 5% van het budget naar de promotie van bio- en streekproducten, terwijl in diezelfde periode de promotie van dierlijke waren kon rekenen op 40% van het jaarbudget. 

Het grootste deel van het budget blijft bestemd voor de promotie van vlees. Terwijl in 2019 1,6 miljoen euro werd gepland voor de promotie van rundsvlees, steeg dat bedrag naar 2,1 miljoen euro in 2022. Voor varkensvlees steeg het budget voor diezelfde periode van 4,2 naar 5,6 miljoen euro. De promotie van zuivelproducten kon in 2019 rekenen op 3,75 miljoen euro. Ook dat budget ging de afgelopen jaren de hoogte in, naar 4,3 miljoen euro in 2022.

Net als in 2021 ontvangt het agentschap dit jaar een extra subsidie van de Vlaamse overheid ‘om de relance van de export te ondersteunen in het kader van Brexit en post-corona’, staat in het jaarprogamma 2022 te lezen. “Het VLAM diende hiervoor projectaanvragen voor 1,75 miljoen euro in. Onder voorbehoud van goedkeuring zal dit budget in 2022 en 2023 geïnvesteerd worden in de versterking van de VLAM-acties in binnen- en buitenland.”

Buitenlandse markten

Dat VLAM niet meteen geneigd is om de budgetten voor de promotie van dierlijke producten naar beneden te halen, past in de communicatie die België begin dit jaar richtte aan de Council of the European Union. Samen met andere EU-lidstaten - waaronder Ierland, Spanje, Oostenrijk en enkele Oost-Europese landen - ondertekende ons land een brief waarin gepleit werd om het Europese promotiebeleid voor vlees en wijn niet te verduurzamen.

Ondertussen zet het agentschap de grote middelen in om vlees van eigen bodem buiten de landsgrenzen te promoten. Naast de Europese markten richt VLAM in het kader van zijn Europese projecten het vizier ook op Azië, Afrika en Latijns-Amerika. Daarvoor doet het een beroep op Belgian Meat Office. Dat vleesexportbureau, dat in 2003 in de schoot van VLAM opgericht werd, is het aanspreekpunt om in contact te komen met de Belgische varkensvlees- en rundvleesexporteurs.

Om de buitenlandse markt warm te maken voor ons varkensvlees lanceerde Belgian Meat Office onlangs een promofilmpje over de varkensindustrie. Het aantal varkens per bedrijf is de jongste jaren aanzienlijk toegenomen. In 2007 had een varkensbedrijf gemiddeld 967 dieren. In 2017 lag dat gemiddelde al op 1.514. 

In de publicatie Feiten en cijfers 2019 zet Belgian Meat Office de Vlaamse varkens- en rundersector in de kijker. “Vlaanderen huisvest 94% van de varkens en 78% van de runderen in België.” Veel productie is bestemd voor omringende landen. Maar er is ook een aanzienlijke markt buiten de EU. Zo gaat ons varkensvlees onder andere richting China, Japan en Zuid-Korea. Belgisch rundsvlees wordt dan weer gesmaakt wordt in Hongkong, Ivoorkust en Ghana. Belgian Meat Office zet ook in op nieuwe markten, onder meer Griekenland, Singapore, Vietnam, West-Afrika en de Verenigde Arabische Emiraten.

Stijgende export

Dat er heel wat levende dieren heen en weer gaan, blijkt uit de import- en exportcijfers. In 2019 importeerden we 148.739.694 levende dieren, waarvan 108.034.503 kippen. Dat is een daling met 20% ten opzichte van 2010. De export van levende dieren ging de afgelopen tien jaar in stijgende lijn. In 2019 vervoerden we 151.089.183 landbouwdieren naar het buitenland, waarvan 96.226.572 kuikens. In tien jaar tijd steeg de export met 35%.

Het VLAM wil samen met horeca- en foodservicebedrijven via storytelling het Belgische witblauwe rundsvlees weer op de kaart zetten. Dat ras wordt in verschillende landen niet langer gekweekt wegens ‘ethisch onverantwoord’. De kalveren van dit ras zijn te groot, waardoor ze via een keizersnede ter wereld moeten komen.

Daarnaast werkt het VLAM met enkele internationale partners samen om de zichtbaarheid van kalfsvlees te vergroten. Het eten van kalfsvlees is een vrij recent fenomeen, dat ontstond aan het begin van de jaren 60 toen de groeiende zuivelindustrie een grote hoeveelheid aan kalveren als bijproduct opleverde. Voor die tijd werden mannelijke kalveren vlak na de geboorte gedood, omdat ze niets opbrachten.

Tegenwoordig bestaat de vleeskalverindustrie uit verschillende schakels. Kalveren worden geboren op een melkveebedrijf, waar ze na een veertiental dagen opgekocht worden door handelaars. Die verkopen de dieren op hun beurt via verzamelplaatsen aan gespecialiseerde vleeskalverbedrijven om de dieren vet te mesten. Na zes tot acht maanden gaan ze naar de slacht. België importeert en exporteert redelijk wat kalveren. In 2019 kwamen er 163.105 dieren binnen, terwijl er 152.535 geëxporteerd werden. Daarmee ligt het exportcijfer dubbel zo hoog als in 2010.

Politieke tegenkanting

Dat de werkzaamheden van VLAM niet altijd overeenstemmen met de Europese en Vlaamse doelstellingen over milieu en klimaat ontging ook enkele politici niet. In 2018 dienden de Vlaamse parlementsleden Hermes Sanctorum (onafhankelijk), Bart Caron (Groen), Steve Vandenberghe en Joris Vandenbroucke (Vooruit) een conceptnota in voor de duurzame heroriëntatie van VLAM, die in de commissie voor landbouw, visserij en plattelandsbeleid besproken werd.

Zij waren van mening dat het niet de taak van VLAM is “om een zuivere commerciële marketinglogica te volgen. Zodra de overheid mee betaalt, ook voor personeel en horizontale kosten, moet er een maatschappelijk belang aan gekoppeld zijn”, staat in het commissieverslag te lezen. Volgens Sanctorum moet VLAM “hervormd worden tot een eigentijdse organisatie die rekening houdt met maatschappelijke uitdagingen. De conceptnota pleit niet voor de afschaffing van VLAM, maar wil een startpunt zijn voor verdere discussie en toekomstgerichte vernieuwing.”

Zowel Open Vld als CD&V stelden dat een heroriëntatie niet aan de orde is. Volgens Francesco Vanderjeugd (Open Vld) suggereerde de nota de opname van vertegenwoordigers van natuurorganisaties in de raad van bestuur van VLAM. “Moeten er dan ook landbouworganisaties worden opgenomen in de raden van bestuur van Natuurpunt of andere natuurorganisaties die overheidssteun genieten?”

Volgens Bart Dochy (CD&V) zou er een dubbele geheime agenda schuil gaan achter de nota, “met als eerste punt de veganistische insteek en het afbouwen van vleesconsumptie”. Ook Dochy interpreteerde de nota als een oproep om de raad van bestuur aan te passen. Volgens hem zijn alle campagnes van VLAM genuanceerd. “Er wordt nooit gepleit voor niet-evenwichtige voeding en er wordt nooit promotie gemaakt voor ongezonde voeding.”