Roep om hervorming Groeipakket klinkt steeds luider

Op de valreep en met drie dagen vertraging presenteerde Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) donderdagmiddag zijn Septemberverklaring over onder meer de krachtlijnen van de begroting. Aan de basis van het uitstel lag een crisette nadat CD&V het been stijf hield over de indexering van de het Groeipakket (de vroegere kinderbijslag). Uiteindelijk slikten de christendemocraten een compromis.

Het basisbedrag van het Groeipakket wordt opnieuw met 2% geïndexeerd. Al is dat eigenlijk gewoon een terugkeer naar de situatie van voor de besparing van 2021. Toen besliste de Vlaamse Regering nog om de indexering voor twee jaar tot 1% te beperken.

De Gezinsbond becijferde toen dat elk gezin, per kind zo jaarlijks ongeveer 200 euro mis zou lopen. De redenering van vorig jaar, dat die 2% indexering de toen beperkte inflatie niet volgt, gaat niet langer op. Zelfs met de aangekondigde indexering wordt het koopkrachtverlies nog groter, nu blijkt dat de levensduurte op één jaar met ruim 11% steeg, het hoogste cijfer in 47 jaar.

Naast de indexering voor elk gezin met kinderen, besliste de Vlaamse Regering ook om de doelgroep voor de sociale toeslag, een extra tegemoetkoming voor gezinnen met een zeer beperkt inkomen, uit te breiden met 50.000 kinderen. Voor die groep voorziet de Vlaamse Regering een extra 15 euro per maand. Voor gezinnen met kinderen die al een sociale toeslag krijgen, heeft de regering-Jambon 200 euro extra veil, verspreid over twee jaar.

"De structurele verhoging van de sociale toeslagen met 15 euro per maand maakt een wezenlijk verschil voor gezinnen in een kwetsbare positie", zegt Heidi Degerickx, coördinator van het Netwerk tegen Armoede. "Bovendien is de extra tegemoetkoming van 200 euro bovenop de sociale toeslag, gekoppeld aan de uitbreiding van de doelgroep, gerechtvaardigd in de huidige omstandigheden. Dat kan voor gezinnen het verschil maken om het hoofd net wél boven water te houden."

Ook de Gezinsbond reageert tevreden dat meer gezinnen recht hebben op een sociale toeslag, maar wijst wel op een eerste systeemfout. "Deze hogere sociale toeslagen zijn onvoldoende om het koopkrachtverlies te compenseren dat ontstaat door de kinderbijslag niet aan de spilindex te koppelen", zegt directeur Jeroen Sleurs.

Met de regionalisering van de ‘kinderbijslag’ in 2019, koos de Vlaamse Regering er voor om de kinderbijslag niet langer automatisch te indexeren wanneer de spilindex overschreden wordt. Toen de ‘kinderbijslag’ nog een onderdeel was van de (federale) sociale zekerheid werd die net als alle andere uitkeringen en wedden wel automatisch geïndexeerd.  

Gewicht sociale toeslag

Ook met het beperkte gewicht van de sociale toeslagen is een probleem. Het basisbedrag van het Groeipakket bedraagt vandaag 172 euro, tegenover 54 euro voor sociale toeslagen. "Je zou die sociale toeslagen fors moeten verhogen om enig effect te hebben", zegt professor en armoede-expert Wim Van Lancker (KU Leuven). "Het hoge basisbedrag leidt niet tot een betere uitkomst, omdat het niet is gedifferentieerd naar de noden van gezinnen."

In een opiniestuk in De Standaard stelt Jolien De Norre (ACV Studiedienst) dat het basisbedrag zou moeten meegroeien met de sociale toeslag, omdat je zo kunt vermijden dat de inkomensval nog groter wordt.

“Door de architectuur van het Groeipakket gaan sommige gezinnen er vandaag helaas ook netto op achteruit als hun inkomen licht stijgt, doordat ze dan net boven de inkomensgrens van de sociale toeslag uitkomen", stelt De Norre. "Het is voor die gezinnen op de korte termijn dan vaak interessanter om minder te werken. Zo besparen ze ook nog eens op kinderopvangkosten (als ze al het ­geluk hadden daar nog plaats te ­vinden). Pleiten voor een onvolledige indexering zou die inkomensval nog doen toenemen.”

De ruim 3 miljard euro die voorheen binnen de sociale zekerheid voor de kinderbijslag werd ingezet, is niet langer een ‘geoormerkt’ budget binnen de Vlaamse sociale bescherming. In tijden van inflatie heeft ook die loskoppeling perverse neveneffecten.

"De dotatie die Vlaanderen van de federale overheid krijgt door de regionalisering van de kinderbijslag stijgt door de inflatie structureel met 330 miljoen euro per jaar", verduidelijkt Jeroen Sleurs van de Gezinsbond. "De Vlaamse Regering investeert daarvan in 2023 slechts 163 miljoen euro of 49% in structurele maatregelen om het Groeipakket een beetje aan de inflatie aan te passen, en eenmalig nog 77 miljoen euro of 23%."

Koppeling met jobbonus

"Deze maatregelen leggen dus geen extra druk op de Vlaamse begroting. Integendeel: een belangrijk deel extra middelen uit de dotatie wordt gebruikt voor andere beleidskeuzes en of als besparing", zegt Sleurs.

Dat laatste gebeurde effectief in 2021. Toen de jobbonus werd ingevoerd voor de laagste inkomens, werd onder meer geld gezocht in het Groeipakket. De Vlaamse Regering besliste nu om de doelgroep voor die jobbonus uit te breiden voor werkenden die tot 2.900 euro bruto verdienen per jaar. Het maximale bedrag van de jobbonus stijgt ook van 600 naar 700 euro.

Professor Van Lancker wijst erop dat een koppeling van die twee instrumenten enkel politiek-ideologisch te verklaren zijn. Bovendien wijst hij erop dat de jobbonus geen doelmatige koopkrachtmaatregel is en ook tenietgedaan wordt door de inflatie, wat ook de Gezinsbond aangeeft.

“De jobbonus en de sociale toeslag zijn twee verschillende instrumenten met totaal andere doeleinden en psychologie op vlak van consumptie", legt Van Lancker uit. "De kinderbijslag is stabiel en voorspelbaar, een jobbonus eenmalig en op een heel ander manier toegekend. Bij de jobbonus zijn individueel werkenden met lage lonen de doelgroep, terwijl de sociale toeslag er is voor gezinnen met een laag inkomen die kinderen hebben.”

Van Lancker staat zeker niet alleen met zijn kritiek, onder meer het Relancecomité adviseerde vorig jaar nog om de jobbonus te heroverwegen en meer te investeren in het Groeipakket.

Herziening

Zowel de Gezinsbond, armoede-organisaties als professor Van Lancker pleiten voor een fundamentele herziening van het Groeipakket. "Deze kritiek is er al van bij het begin. Dat is ook het ironische van de zaak", zegt professor Van Lancker.

"Het systeem maakt het moeilijker om meer te geven aan wie het meer nodig heeft. Door het design van het systeem, waarbij elk kind een hoog basisbedrag krijgt en voor kinderen uit gezinnen die het moeilijker hebben een beperkte toeslag wordt voorzien, heb je niet veel speelruimte."

“Nu wordt het gros van het budget over alle gezinnen uitgesmeerd. Daar zit een fundamentele denkfout achter. Nochtans biedt het nieuwe systeem veel mogelijkheden omdat de datastromen informatie bevatten over inkomens. De basis is dus gelegd om te kiezen voor een progressieve kinderbijslag met een gedifferentieerd basisbedrag. Eigenlijk is er nu meer ruimte dan vroeger om een fundamentele hervorming door te voeren", zegt Van Lancker.

Een hervorming van het systeem, die wel rekening houdt met werkelijke noden van gezinnen, zit er deze legislatuur niet meer in. "Helaas gaat de discussie nu telkens over het politieke vraagstuk op de korte termijn: welke partij wint wat en kan scoren. Maar het zou moeten gaan over de vraag wat we willen bereiken met het Groeipakket.”

"Het verleden bewees dat het systeem van de kinderbijslag een effectief instrument is in de strijd tegen armoede. Mensen staan daar vaak niet bij stil. Maar kinderbijslag zorgt op een stabiele manier voor extra middelen gelinkt aan het hebben van kinderen en niet aan werk. Het is daarom voor mensen een stabiel en voorspellend inkomen."

"Uit onderzoek, en er bestaan veel modellen, blijkt dat een systeem dat progressiever werkt en selectiever is aan wie je wat geeft, beter werkt om armoede aan te pakken. Het trieste is dat men bij de hervorming een systeem op poten zette dat niet herverdelender werkt dan het oude."