Voor de elfde keer heeft het European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) het rioolwater onderzocht naar restanten van illegale drugs. Het onderzoek vond plaats in 104 steden verspreid over 21 Europese landen gedurende eenzelfde week tussen maart en april 2022.
Het meest in het oog springende resultaat is dat het cocaïnegebruik, na een lichte daling tijdens de coronapandemie, overal stijgt. Maar in Antwerpen – opnieuw – het sterkst. Daarnaast valt ook een stijging op in het gebruik van methamfetamine, beter bekend als crystal meth. Het gebruik van MDMA is na de pandemie dan weer niet noemenswaardig gestegen. Cannabis blijft met stip de meest gebruikte illegale drug.
Dat het cocaïnegebruik overal stijgt, is geen verrassing. Ondanks de war on drugs en het onderscheppen van steeds grotere hoeveelheden blijven het aanbod van en de vraag naar coke stijgen. Volgens het EMCDDA is in 2020 over heel Europa 214,6 ton cocaïne in beslag genomen.
De voormalige Britse undercoveragent Neil Woods zei daar eerder tegen Apache al over dat zulke inbeslagnames geen enkele invloed hebben op de toevoer, laat staan dat ze de criminele organisaties die erachter zitten op wat voor manier dan ook pijn doen. “They don’t give a shit.”
De aanbevelingen van het EMCDDA om criminele netwerken en laboratoria te monitoren en te identificeren, op Europees niveau informatie uit te wisselen en acties tegen de criminele netwerken te versterken zijn allemaal broodnodig. Maar het is dweilen met de kraan open, benadrukken voorstanders van een wettelijke regulering van illegale drugs.
Steuntje bij hulpverlening
Het EMCDDA schat de opbrengst van de verkoop van cocaïne in heel Europa in datzelfde jaar 2020 op 10,5 miljard euro. “Wij moeten de controle van de georganiseerde misdaad afpakken”, stelt Neil Woods. “De enige manier is om de overheid de markt te laten overnemen en die bijzonder strikt, naargelang de specifieke risico’s van verschillende drugs, te controleren.”
De cijfers van het rioolwateronderzoek van het EMCDDA zijn spectaculair, maar wie doet er wat mee? “Het onderzoek geeft op stedelijk niveau een goed beeld van het gebruik per inwoner en is aanvullende informatie op de grote bevragingen naar drugsgebruik die jaarlijks plaatsvinden”, zegt Steven Debbaut, woordvoerder van de vzw Smart on Drugs en criminoloog aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). “Het geeft signalen aan hulpverleners, preventiewerkers en andere mensen die met de problematiek bezig zijn over producten waar ze zich meer of minder zorgen over moeten maken.”
Zo kan het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs) (VAD) ermee aan de slag. “We bekijken waar het drugsgebruik zich bevindt, bij welke groepen het zich situeert, of er al dan niet een probleem is, wat het risicogebruik is en hoe we daarmee moeten omgaan”, zegt directeur Katleen Peleman. “We hebben mensen die in de uitgaansscene heel hard werken rond illegale drugs. Er zijn ook heel wat hulpverlenings- en vroeginterventieprojecten. Dergelijke projecten stemmen hun werking af op cijfers over drugsgebruik. Zeker als ze specifiek en correct zijn.”
Als er zoals bij dit onderzoek een opvolging is van de cijfers over de jaren heen kunnen evoluties en trends over het meer of minder gebruik van bepaalde producten vastgesteld worden. “Maar het blijft natuurlijk een inschatting”, zegt Debbaut. “Stel dat je honderd mensen hebt die ongelooflijk veel van een bepaald product gebruiken, dan geeft zo’n onderzoek een vertekend beeld, want het kan zijn dat er een grote groep bestaat die eerder weinig gebruikt.”
Week versus weekend
“Ons principe is altijd dat van het ogenblik dat een bepaalde drug door de meerderheid van de mensen niet gebruikt wordt we geen universele campagnes inzetten”, zegt Peleman. “Tournée Minerale is het voorbeeld bij uitstek van een universele campagne. Dat smeer je uit over heel de bevolking en iedereen mag daaraan meedoen.”
“De grote meerderheid van de Vlaamse bevolking drinkt immers alcohol. Maar dat gaan we nooit doen voor cannabis of andere producten. Daar werken we veel gerichter en proberen we mensen te bereiken die in een omgeving zitten waar illegale drugs voorkomen en die misschien zelf al wel eens geëxperimenteerd hebben.”
Dit onderzoek toont niet alleen aan hoeveel er van een bepaald product gebruikt wordt, het geeft ook een zicht op wanneer het gebruikt wordt. Cocaïne en MDMA worden duidelijk het meest in het weekend gebruikt. Cannabis wordt dan weer meer tijdens de week gebruikt. Het toont voor Steven Debbaut aan dat coke en MDMA voornamelijk recreatief gebruikt worden.
“Dat is niet per se onschuldig, maar het is wel gebonden aan uitgaan. Fundamenteler in de discussie over roesmiddelen is de vraag waar je van uitgaat. Als je vaststelt dat in een stad in het weekend meer MDMA gebruikt wordt dan in een andere stad is dat dan noodzakelijk een grote zorg?”
Recreatief versus verslavend
“Dit soort onderzoek verschaft ons een beeld. Maar wat leiden we eruit af? Je voelt vaak een bepaalde toon in teksten die naar aanleiding van zo’n onderzoek verschijnen. ‘Oei, het cocaïnegebruik stijgt. Probleem!’ Dat vind ik te eenzijdig. Ik zou zeggen dat het een mogelijk probleem is. Het is een eventuele zorg”, stelt Debbaut.
“Als je kijkt over wie het gaat, zie je dat het vaak mensen zijn die in het weekend af en toe cocaïne gebruiken, dat misschien vijf tot zes jaar doen en er dan mee stoppen. We weten dat heel veel drugsgebruik verloopt. Het is vaak gebonden aan een leeftijdscategorie. Als het niet wegebt, zien we ook vaak dat het gebruik zich stabiliseert en er niet voor zorgt dat die persoon minder gelukkig is of in allerlei problemen belandt.”
“Doorgaans wordt ervan uitgegaan dat drugsgebruik per definitie iets negatiefs is omdat we het gemakkelijk linken aan beelden van verslaving. Maar de realiteit is dat het meeste gebruik recreatief is. In beleid en meer nog in academische literatuur wordt onderbelicht wat mensen als voordelen van drugsgebruik omschrijven. Dat zijn taboes.”
“Er zijn inderdaad heel wat mensen die af en toe middelen gebruiken waarbij geen problemen ontstaan, noch voor de persoon zelf noch voor de omgeving”, beaamt Peleman. “Maar je loopt altijd een risico. Er zijn altijd effecten op je gezondheid van wat voor drug dan ook, ook van alcohol. De basisregel is altijd dat als je geen risico wil lopen en je gezondheid niet wil schaden je geen producten gebruikt. Dat is een heel duidelijke boodschap.”
Opgang crystal meth
De gezondheidsschade van crystal meth is bijvoorbeeld niet min. En dat product zit ook in de lift. In Brussel werd in 2022 liefst 57,7% meer gebruikt dan het jaar voordien. Peleman vindt crystal meth, ondanks alarmerende berichten, nog steeds een nicheproduct in Vlaanderen en dan vooral in de scene van chemseks (homoseks met verschillende partners onder invloed van drugs).
“We hebben de handen in elkaar geslagen met Sensoa en het Tropisch Instituut om materiaal te maken specifiek voor die doelgroep. Voor die mensen is de combinatie van seks en drugs een deel van het leven, maar het houdt veel risico’s in.”
“Voor de drugshulpverleners en straathoekwerkers is dit heel relevante informatie”, zegt Debbaut. “In Gate, de gebruikersruimte in Brussel, werd vroeger uitsluitend heroïne gebruikt. De populatie is er geëvolueerd naar de helft gebruikers van methamfetamine. Het gaat dikwijls over daklozen en gemarginaliseerde mensen die al van heel vroeg in diepe miserie zitten en vaak uit problematische gezinssituaties komen.”
“Wat dit onderzoek zou kunnen aantonen, is dat als er vroeger minder methamfetamine gebruikt werd en daarna meer de beschikbaarheid gestegen is. Of dat het voor sommige mensen meer hun voorkeur ten opzichte van andere middelen geworden is.”
Dit artikel maakt deel uit van de European Cities Investigative Journalism Accelerator, een netwerk van Europese mediakanalen dat de stedelijke problemen van onze tijd onderzoekt. De reeks is een voortzetting van het gelauwerde journalistiek onderzoek 'Cities for Rent'. Het project wordt gefinancierd door het Stars 4 Media-programma dat innovatie en grensoverschrijdende samenwerking wil bevorderen.
