De Forensisch Psychiatrische Centra (FPC) van Gent en Antwerpen kregen dit voorjaar de Vlaamse Zorginspectie over de vloer. De geplande audit van die hoogbeveiligde instellingen had door de coronacrisis enkele jaren vertraging opgelopen.
Tijdens voorgaande doorlichtingen in 2015 en 2017 in FPC Gent en in 2019 in FPC Antwerpen, stelde de Zorginspectie in beide instellingen een hele resem (ernstige) gebreken vast. Hoewel de Zorginspectie een tikkeltje optimistischer is dan voorheen, maakt ze ook dit keer melding van "zeer ernstige problemen", die "de kwaliteit van de zorg en de veiligheid van patiënten en personeel" in het gedrang brengen.
Geert Verbeke, algemeen directeur van beide FPC’s, toont zich echter opvallend opgetogen. In een persbericht laat hij weten trots te zijn "dat we met de middelen die er zijn deze resultaten kunnen neerzetten". Zo is de inspectie vol lof over het behandelaanbod, het uitgebreide scala aan activiteiten en het kwaliteitsbeleid. Daarmee lijken alvast een aantal kinderziekten en groeipijnen eindelijk van de baan.
Ook het beleid rond het gebruik van dwang en vrijheidsberoving binnen de FPC’s – de voorwaarden waaronder iemand in de isoleercel kan belanden of bijvoorbeeld mag opgesloten wordt op de kamer – oogst lof. Nochtans ontbreekt een degelijk kwaliteitskader en worden de maatregelen genomen in een juridisch vacuüm, zoals de Zorginspectie voor de vierde keer op rij optekent in haar verslag.
Bovendien blijkt uit het rapport opnieuw dat heel wat vormen van dwang en vrijheidsberoving binnen de FPC’s als therapeutische maatregelen worden omschreven of het gevolg zijn van structureel personeelstekort. Die gevallen worden echter niet in rekening gebracht bij het uittekenen en evalueren van het beleid. Wat op papier staat, ligt daardoor mijlenver van de dagelijkse praktijk.
Apache neemt het volledige inspectieverslag onder de loep en stelt vast dat de hoerastemming van algemeen directeur Verbeke op heel wat vlakken op zijn minst voorbarig te noemen is.
Hoe zit het met de rechten en plichten van patiënten in de geestelijke gezondheidszorg? Het is een knelpunt dat in elke nieuwe inspectieronde opduikt. "Verschillende aspecten van de zorg voor forensisch-psychiatrische patiënten zijn juridisch onvoldoende geregeld", herhalen ook beide FPC’s in hun persbericht het besluit van de Zorginspectie.
Rond het gebruik van dwang en vrijheidsberoving in de geestelijke gezondheidszorg bestaat geen wettelijk kader. In de praktijk geeft dat geregeld aanleiding tot willekeur en machtsmisbruik. Dat blijkt uit onderzoek van Apache.
Schimmel, hitte en defecte deuren
In de twee FPC's verblijven in totaal 446 geïnterneerden. Dat zijn mensen met ernstige psychische problemen én een misdrijf op hun kerfstok. Ze werden ontoerekeningsvatbaar verklaard en horen dus niet thuis achter de tralies, maar in een gespecialiseerde zorginstelling.
Beide FPC's zijn in handen van commerciële uitbaters, een primeur in de Belgische geestelijke gezondheidszorg. Aandeelhouders zijn Parnassia Groep, de Nederlandse marktleider op vlak van geestelijke gezondheidsdiensten, multinational Sodexo en FPC De Kijvelanden. Die laatste speler is in Nederland al meer dan twintig jaar actief in de forensische zorg.
Het FPC Gent opende in 2014 de deuren. Het biedt plaats aan 264 geïnterneerden en draait momenteel op volle capaciteit. Drie jaar later opende het tweede FPC in Antwerpen, dat 182 bedden telt. Ook die zijn intussen allemaal bezet.
Volgens het nieuwe inspectieverslag kampt het Gentse FPC al sinds de opstart met ernstige infrastructurele problemen "die niet opgelost raken". In het rapport is sprake van vochtschade over het hele gebouw, waardoor "een aanzienlijk deel van de kamers" geconfronteerd wordt met onder meer schimmelvorming, loskomende vloerbekleding en schade aan het pleisterwerk.
Ook de keukens in de leefgroepen blijken "in slechte staat", wat dan weer zorgen over voedselveiligheid baart. De automatische deuren waarmee afdelingen worden afgesloten zijn "al van bij de opening van het centrum" regelmatig defect. Ook het systeem waarmee medewerkers in nood alarm kunnen slaan, laat het vaak afweten.
In beide FPC’s lopen de temperaturen in de zomer bovendien snel op, ook op de kamers, waar veel bewoners het grootste deel van hun tijd doorbrengen. Patiënten van de afdeling voor zeer intensieve zorg verblijven soms zelfs tot 23 uur per dag op hun kamer, wat op zich wenkbrauwen doet fronsen.
’s Nachts gaan de kamerdeuren onverbiddelijk op slot. In combinatie met de beperkte personeelsbezetting, zeker 's nachts, maken patiënten zich daarom zorgen om de snelheid waarmee medewerkers kunnen reageren in geval van nood.
Hoewel de Zorginspectie enkele jaren geleden nog erg kritisch was voor de gesloten deuren 's nachts – het gaat per slot van rekening niet om een gevangenis – stelt ze het anno 2023 zonder meer vast. Hetzelfde geldt voor de regels die voorschrijven dat patiënten die niet deelnemen aan therapie verplicht op de kamer moeten blijven of dat patiënten die huishoudelijke taken laten liggen op de afdeling moeten blijven.
Volgens de FPC’s zijn die huisregels niet te beschouwen als vrijheidsberovende maatregelen, maar maken ze integraal uit van de behandelvisie. "Dwang en vrijheidsberoving", noteert de inspectie zelfs, zijn "inherent aan het behandelconcept". Dat is niet alleen problematisch vanuit juridisch standpunt, het werpt ook een schaduw over het "vooruitstrevende beleid" dat volgens de Zorginspectie wordt gevoerd rond dwang en vrijheidsberoving.
Aanhoudend personeelstekort
Nog bedenkelijker wordt dat als blijkt dat ook het aanhoudende personeelstekort patiënten beknot in hun bewegingsvrijheid. Vorig jaar trad tijdens de zomermaanden een getrapt 'afschakelplan' in werking in zowel Gent als Antwerpen. Omdat er eenvoudigweg onvoldoende personeel was om het allemaal te bolwerken, moesten patiënten op de afdeling of op de kamer blijven en werd "niet-dringende zorg" zoveel mogelijk uitgesteld.
Ook die de facto vrijheidsbeperkingen worden niet meegerekend bij het evalueren van het beleid rond dwang en vrijheidsberoving.
In het inspectieverslag is sprake van achttien shifts waarbij de bewegingsvrijheid van patiënten in FPC Gent werd beperkt door personeelstekort in 2022. In Antwerpen liep dat op tot liefst tachtig shifts. Verder stelt de Zorginspectie vast dat zo’n 54% van het behandelaanbod in FPC Gent tijdens de zomer van 2022 werd geschrapt. In Antwerpen ging het om 66% in dezelfde periode.
Ook op andere momenten blijkt de therapeutische opvolging van de zwaar ontregelde doelgroep vaak te wensen over te laten. Zo loopt de wachttijd voor een afspraak met de psychiater vaak op tot enkele maanden. Medewerkers laten ook weten dat het "systematisch organiseren van individuele gesprekken […] binnen de huidige bestaffing en het takenpakket niet haalbaar is".
In het inspectierapport staat enkele keren hoe (de gevolgen van) personeelskrapte "de kans verhoogt op agressie-incidenten". Dat komt niet enkel door onheuse beperkingen van de bewegingsvrijheid, maar net zo goed omdat bezoeken niet kunnen doorgaan, de behandeling wordt beperkt, rookkamers worden gesloten of omdat niet tijdig gereageerd kan worden op opbouwende frustraties en crisissituaties.
Hoewel zowel FPC Gent als FPC Antwerpen prat gaan op een uitgebreid beleid rond agressiepreventie en -hantering, gooit constante onderbezetting ook daar roet in het eten.
Patiënten komen door de personeelsschaarste vaker en langer in de isoleercel terecht en worden er sneller aan hun lot overgelaten. Hoewel mensen in isoleercel minstens om het uur persoonlijk contact moeten kunnen maken met een medewerker, stelde de Zorginspectie regelmatige inbreuken vast op die regel.
Die check-ups zijn nochtans nodig en wenselijk, temeer omdat de muren van de isolatieruimtes – tegen de richtlijnen in – "uit beton" bestaan, wat makkelijk verwondingen oplevert bij erg geagiteerde patiënten. Bovendien bleek ook dit jaar opnieuw dat er niet steeds overal verplegend personeel aanwezig is. Dat is een inbreuk op het gezondheids- en welzijnsbeleid.
Flexwerkers
Dit alles is niet enkel nefast voor het welzijn van patiënten, maar net zo goed voor het personeel. In 2022 leidden agressie-incidenten in FPC Gent tot 217 dagen van arbeidsongeschiktheid bij medewerkers. Ook moest de politie 53 keer tussenkomen. In FPC Antwerpen ging het om 169 dagen van arbeidsongeschiktheid en liefst 106 politie-interventies.
Ook het grote personeelsverloop in beide instellingen komt tegen die achtergrond niet echt als een verrassing. In 2022 gooiden 73 medewerkers van het FPC Gent de handdoek in de ring, in FPC Antwerpen waren dat er 91. Nieuwe personeelsleden zijn vaak erg jong en onervaren: 46% procent van de medewerkers heeft nog geen 30 jaar op de teller staan.
Noodgedwongen doen beide FPC’s daarom ook beroep op flexwerkers. "Een zorgdiploma of ervaring in de zorg is geen vereiste", staat in het auditverslag. Op het moment van de inspectie waren 65 flexwerkers aan de slag in FPC Gent en 43 in FPC Antwerpen. Dat is respectievelijk goed voor 19% en 18%, of bijna een vijfde van het totale aantal medewerkers.
Hoewel de Zorginspectie lovend is over het personeelsbeleid en lopende initiatieven rond onder meer personeelswelzijn, noteert ze ook onomwonden dat structureel personeelstekort een impact heeft op "de werkdruk en de frequentie van (agressie)incidenten" en de "geboden kwaliteit van zorg".
Terugkrabbelen
Beide FPC’s erkennen dat personeelstekorten een impact hebben op het aantal agressie-incidenten en de zorgkwaliteit. Zij dringen daarom aan op een herziening van de wettelijke personeelsnorm van 0.7 VTE per patiënt. Intussen maakten ze daartoe een voorstel over aan de federale regering.
Dat de FPC’s zelf de alarmbel luiden rond de krappe personeelsbezetting is overigens enigszins ironisch. In 2014 concurreerden de huidige uitbaters met Platform FPC (een koepelvereniging van onder meer Broeders van Liefde, het OCMW en de Stad Gent) voor de exploitatie van FPC Gent. Door de hogere personeelsnorm die het Platform vooropstelde (1 VTE per geïnterneerde) viel die offerte echter duurder uit en trok het uiteindelijk aan het kortste eind.
Het consortium Parnassia-Sodexo-FPC Kijvelanden meende de klus te kunnen klaren met 0.7 VTE per opgenomen patiënt, mits voldoende camerabewaking en andere technische snufjes die zorgpersoneel overbodig maken.
Na bijna tien jaar stellen de Zorginspectie en het consortium zelf unisono vast dat de huidige personeelsbezetting ruimschoots onvoldoende is om de veiligheid te garanderen en om tegemoet te komen aan een van de "basisprincipes voor humane zorg": nabijheid van zorgverstrekkers.
Neoliberale dogma's zijn een leugen en werken enkel voor zij die geld en macht hebben.
Maar ook is daar 1 psychiater die echt wel aan geestelijke foltering doet .
Ik Zou mijn verhaal willen vertellen door Dat ik zelf ginterneerden Ben en in gent heb gezeten en nu mijn man bezoek in fpc antwerpen
Je kan ons bereiken op redactie@apache.be.
Groeten