Veel van onze beslissingen nemen we ‘onder onzekerheid’. Vaak kunnen we immers niet zeker zijn van de uitkomst, want er zijn bepaalde elementen die we niet kennen, of die zo onvoorspelbaar zijn dat we ze niet eens kunnen kennen. Daarom moeten we soms speculeren en er het beste van hopen.
Dit is een van de redenen waarom we voorzichtig moeten zijn met het beoordelen van beslissingen enkel op hun uitkomst. Desondanks voelen we ons, als een beslissing tot het gewenste resultaat heeft geleid, tevreden, en als het anders is gelopen, hebben we de neiging om spijt te voelen – het gevoel dat we wensten dat we een andere keuze hadden gemaakt. We kunnen het beoordelen van onze beslissingen niet laten.
En dat is niet eens zo gek. De positieve of negatieve emoties bij het resultaat van een beslissingen geven ons nuttige informatie. Zelfs bij onzekerheid is er een zekere mate van bewuste redenering bij het maken van keuzes, die bijdraagt tot de uitkomst.
Spijt hebben over een slechte uitkomst hoeft er niet meteen toe te leiden dat we die toeschrijven aan het proces waarmee we tot onze beslissing kwamen, maar het kan ons wel aanzetten om onze aanpak onder de loep te nemen en op zoek te gaan naar mogelijke fouten. Zo kunnen we ook proberen om toevallige factoren los te koppelen van de kwaliteit van ons redeneren wanneer het resultaat net wél was wat we hoopten.
Een spijtige tendens
Meestal herbekijken we niet systematisch onze individuele beslissingen uit het verleden. Sommige collectieve beslissingen trekken echter de aandacht van opiniepeilers, die dan geregeld de stemming van het publiek opvolgen. Hun bevindingen kunnen ons helpen in het algemeen beter te begrijpen waarom we spijt (of vreugde) hebben over keuzes in het verleden, en hieruit lessen te trekken om zo onze vaardigheden in het nemen van beslissingen aan te scherpen.
Eén zo'n collectieve beslissing maakten de Britten zo’n zeven jaar geleden namen, in het referendum dat zou bepalen of het Verenigd Koninkrijk (VK) de Europese Unie (EU) zou verlaten of een lidstaat moest blijven. Een meerderheid van de kiezers koos toen voor de eerste optie, en de Brexit werd een feit op 31 januari 2020.
Sinds dat referendum hebben opiniepeilers geregeld de stemming van de natie met betrekking tot deze toch wel belangrijke gebeurtenis en de gevolgen ervan onderzocht. Vorige maand publiceerde YouGov de resultaten van zijn meest recente enquête. Op de vraag of het VK gelijk of ongelijk had om uit de EU te stappen, antwoordde 32% van de deelnemers dat het de juiste beslissing was, terwijl 57% antwoordde dat het de verkeerde keuze was – "Spijt over Brexit op het hoogste niveau dat tot nu toe is geregistreerd", zoals het persbericht het formuleerde.
Mocht er vandaag een nieuw referendum worden gehouden, dan zou 61% van de mensen die een voorkeur uitspraken, stemmen voor een terugkeer naar de EU, terwijl 39% zou stemmen om eruit te blijven. Vergeleken met de resultaten van het referendum zelf (52/48 vóór de uitstap), zien we een ommezwaai in het sentiment met 9 procentpunten, en dat geeft ons een idee van de grootte van deze ‘bregret’: de groep mensen die nu liever buiten de EU blijft, is met 19% gekrompen. Ruwweg een vijfde van hen heeft er dus spijt van hoe ze hebben gestemd.
Natuurlijk is de belangrijkste oorzaak van spijt over een beslissing dat het resultaat ervan uiteindelijk niet aan onze verwachtingen voldeed. Misschien zijn de pluspunten niet helemaal uitgekomen, of bleken de nadelen groter dan verondersteld. Vooral bij onzekerheid nemen we beslissingen die volledig rationeel kunnen zijn, maar dan wel binnen de limieten van toegang tot informatie en van ons vermogen om ze te identificeren en te verwerken. (Herbert Simon bedacht de uitdrukking bounded rationality of begrensde rationaliteit.)
Of het nu gaat om een politieke beslissing zoals EU-lidmaatschap, de aankoop van een auto, of het trouwen met ons lief, er zijn altijd feiten rond de keuze waar we voor gaan die we redelijkerwijs niet van tevoren hadden kunnen kennen, of waarvan we de gevolgen realistisch gezien niet hadden kunnen inschatten.
Er zijn niet veel mensen die het productieproces van de auto die ze van plan zijn te kopen nauwkeurig inspecteren, of die een privédetective inhuren om in het verleden van hun verloofde te duiken. En er zijn er ook niet veel die de details hebben ontleed van wat Brexit zou kunnen betekenen.
Wat we werkelijk ervaren na een beslissing met complexe gevolgen zal ook afhangen van de specifieke aspecten waarop we ons richten. Ze kan een aantal positieve gevolgen hebben, maar als we meer oog hebben voor de nadelen, kunnen we bovenmatige spijt voelen over de beslissing, op basis van een relatief klein deel van de totale uitkomst.
Misschien worden sommige mensen die “bregret” ervaren wel beïnvloed door de in het oog springende toegenomen vertragingen aan de grenscontroles, of de extra complicaties en kosten om kleine pakjes van en naar de EU te sturen, en niet zozeer door de herwonnen vrijheid van het land om handelsovereenkomsten te sluiten, die lang niet zo opvalt. Voor een nieuwe auto is het misschien eerder de onhandige plaatsing van sommige bedieningsknoppen dan hoe comfortabel hij rijdt. En voor een levensgezel(lin)? Daarvoor kun je vast zelf wel een voorbeeld bedenken.
Onze neiging om keuzes te evalueren op basis van wat in het oog springt wordt geïllustreerd door de opmerkelijke opleving, begin 2021, van de voorkeur om uit de EU te blijven. Dat was niet toevallig wanneer het VK, niet langer onderworpen aan de ingewikkelde en bureaucratische EU-aanpak, haar eigen, ietwat eigenzinnige koers voer bij het plannen en uitvoeren van de COVID-vaccinatie. Het VK had maanden voorsprong op de EU, en die consequentie van de Brexit werd duidelijk gewaardeerd.
Een heel specifieke reden waarom de uitkomst van het besluit niet aan onze verwachtingen beantwoordt, is dat die van bij het begin onnauwkeurig en oppervlakkig waren. Mensen die voor een vertrek uit de EU stemden om "de controle terug te nemen", stellen nu misschien vast dat deze slogan eigenlijk niets concreets in het vooruitzicht stelde, en dat wat ze zich ook voorstelden van de herwonnen onafhankelijkheid, niet is uitgekomen.
Op dezelfde manier hebben we ons misschien een intens, maar onbepaald, rijplezier in onze nieuwe auto ingebeeld, en blijkt naderhand, omdat we meestal in druk woon-werkverkeer rijden, dat de realiteit niet echt aan die droom beantwoordt. Of we vinden dat het toekomstbeeld van " lang en gelukkig te leven" alle specificiteit miste, waardoor het moeilijk is om het resultaat van ons huwelijk positief te beoordelen.
Spijt is, begrijpelijkerwijs, het grootst als onze verwachtingen niet uitkomen omdat we geen rekening hebben gehouden met iets dat we hadden kunnen weten, maar op het moment van de beslissing niet zagen.
Misschien waren sommige Brexit-kiezers zo enthousiast over het vooruitzicht van het herwinnen van hun soevereiniteit, dat ze niet nadachten over de onvermijdelijke beperkingen op reizen naar, en verblijven in, de EU.
Op dezelfde manier waren we misschien zo betoverd door het mooie uiterlijk van de auto of van onze toekomstige levenspartner, dat we geen aandacht hadden voor de matige betrouwbaarheid van het merk, of de verhalen over mogelijke karakterfouten in onze aanstaande afdeden als een geval van gedumpte exen voor wie de druiven te zuur zijn.
Hier vertonen we dan een hele reeks biases, van WYSIATI (wat je ziet is alles wat er is) en wishful thinking, tot gemotiveerd redeneren en de optimisme-bias. We bemerken enkel wat ons aanspreekt, en hopen dat onze droom werkelijkheid wordt, we redeneren onbelangrijke feiten weg die niet in ons verhaal passen, en we zijn ervan overtuigd dat alles uiteindelijk wel goed zal komen.
Spijt ervaren is daarom veel waarschijnlijker wanneer we impulsief beslissen, zonder voldoende na te denken over de gevolgen op langere termijn. We stellen ons dan ook bloot aan de Big Yellow Taxi-denkfout, naar het liedje van Joni Mitchell waarin ze zingt: "You don't know what you've got till it's gone".
Een kronkel in de staart
Laten we echter niet uit het oog verliezen dat vier van de vijf Leave-stemmers geen tekenen van spijt vertonen. Ze zijn vast blij dat wat ze verhoopten is uitgekomen. Voor sommigen is echter misschien niet alles wat het lijkt: zij zijn niet helemaal gelukkig met alle gevolgen, maar hebben de cognitieve dissonantie van spijt opgelost door hun oorspronkelijke beslissing te rationaliseren en zich dieper in te graven. Als we een keuze maken waar we ons, om welke reden dan ook, sterk mee identificeren, of zelfs als toegeven dat we de verkeerde keuze hebben gemaakt erg ongemakkelijk voelt, dan houden we eraan vast, ongeacht de gevolgen.
Dat kan net zo goed het geval zijn voor het referendum over het EU-lidmaatschap als voor de keuze van onze auto of echtgenoot. We bedekken onze spijt met een dikke laag overtuiging, zodat die onzichtbaar wordt, voor anderen en voor onszelf.
De meeste mensen die bij hun oorspronkelijke keuze blijven, zullen echter oprecht tevreden zijn met de uitkomst. Maar zal die vreugde puur en onversneden zijn? Gezien het huidige sentiment kunnen er terechte vragen worden gesteld over de legitimiteit van de situatie.
Als – zoals veel Leave-stemmers na het referendum betoogden – de wil van het volk primeert, dan moeten degenen die voor het verlaten van de EU stemden, zich verscheurd voelen met de huidige situatie. De uitkomst is wat ze wilden, maar druist ook in tegen een diepgeworteld principe.
Moeten ze hun vreugde veiligstellen door te negeren dat de wil van het volk wordt geschonden? Of moeten ze zich aansluiten bij degenen die campagne voeren om weer lid te worden van de EU omdat dat de wil van het volk is, ook al druist het in tegen hun voorkeuren?
Zucht. Beslissingen nemen is niet gemakkelijk.
