Als Vlaamse boeren botsen met een Britse topindustrieel

Waarom wordt Vlaamse boeren onthouden wat de Vlaamse Regering Ineos-baas Jim Ratcliffe op een dienblaadje aanreikt? Die vraag deponeerden enkele leden van de Groene Kring begin september op het bureau van Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) en zijn bevoegde ministers Jo Brouns (CD&V) en Zuhal Demir (N-VA).

De jonge landbouwers hadden voor de gelegenheid hun werkplunje ingeruild voor een maatpak om het contrast met Ratcliffe in de verf te zetten. De Vlaamse Regering bewoog het voorbije jaar immers hemel en aarde om de wensen van de Ineos-baas te vervullen.

Terwijl landbouwers botsen op de grenzen van het Vlaamse stikstofbeleid mag Ineos in de Antwerpse haven een ethaankraker bouwen die zal zorgen voor bijkomende stikstofdepositie in natuurgebied dat vandaag al kreunt onder een overdosis.

Industrieel model

De voorbije dagen maakten de ludieke boerenacties plaats voor steeds grimmiger straatprotest. Autowegen werden met tractoren bezet, rotte eieren en mest vlogen door de lucht en her en der werden brandjes aangestoken.

Maar of het nu in maatpak voor Jan Jambon is of met tractoren in Brussel, de grieven van de boeren blijven dezelfde: de Europese milieuregels zijn te strikt, het stikstofakkoord knijpt de boeren langzaam dood, de inkomsten dalen door stijgende grondstof- en energieprijzen, landbouwgrond wordt opgekocht door 'nieuwe' grootgrondbezitters zoals Colruyt en de (haven)industrie krijgt uitzonderingen die de boeren misgund worden.

Het lijstje is lang en divers, maar één element kwam nauwelijks aan bod: het gros van de Vlaamse boeren zit gevangen in het industriële model dat sinds jaar en dag door Boerenbond wordt gepropageerd. Mogelijk wordt de stilte daarover ingegeven door het feit dat het de 'vijanden' uit de milieubeweging zijn die al lang waarschuwen voor de gevaren van het systeem en die alternatieven suggereren.

Alleszins werden bedenkingen over hoe boeren die de grootschaligheid omarmen mee hun eigen graf delven en langzaam uitgroeiden tot een soort moderne lijfeigenen de voorbije jaren systematisch afgewimpeld. Van de weeromstuit werd de vraag hoe een duurzame landbouwtoekomst er dan wel zou kunnen uitzien in een dichtbevolkt gebied als Vlaanderen – een thema waar Apache al uitgebreid over berichtte – op de lange baan geschoven.

Kop in het zand

Dat gebeurde ook op beleidsniveau, waar CD&V-ministers jarenlang, als loyale partners van Boerenbond, elke hervorming in de kiem smoorden en hun kop in het zand staken voor de onvermijdelijke invoering van nieuwe Europese regelgeving, bedoeld om het milieu te beschermen.

Het stikstofdecreet is daarvan het meest treffende voorbeeld. Sinds jaar en dag weet de Vlaamse Regering dat er geen ontkomen is aan het stikstofprobleem en de bijhorende vergunningsproblematiek, maar even lang werd bewust de andere kant opgekeken.

Dat leidde tot belabberd wetgevend werk dat bovendien niet werd ingegeven door de begrijpbare grieven van landbouwers, maar door de verzuchtingen van een Britse miljardair die een plasticfabriek wil bouwen in de Antwerpse haven.

Vorige week keurde het Vlaams Parlement dat fameuze stikstofakkoord tot 2030 goed. Nochtans was de Raad van State bijzonder kritisch over de herkansing die de Vlaamse regering zichzelf gaf. Vooral de impactscore, de berekening wat een individueel bedrijf bijdraagt aan de maximale stikstofneerslag die een natuurgebied aankan, heeft een bijzonder wankele juridische basis.

Dat geldt ook voor de manier waarop de regering vergunningen “op krediet” wil uitreiken aan projecten die voor stikstofneerslag zorgen in stikstofgevoelige gebieden. Maar ondanks alle waarschuwingen voor een dreigende vernietiging (en de bijhorende rechtsonzekerheid) werd het akkoord door het parlement gejaagd. Het Agentschap Natuur en Bos herschreef er zelfs een initieel voor Ineos negatief advies voor, op basis van beperkte bijkomende informatie.

Wankele basis

De tijd om de ethaankraker te bouwen dringt, maar zoals gezegd weet de Vlaamse Regering al heel lang dat het stikstofprobleem onherroepelijk op ons afkomt. Het is de Europese Habitatrichtlijn uit 1992 die de basis vormt voor de regelgeving. Europa was toen al heel duidelijk. Topnatuur (Natura 2000-gebieden) moet in een “goede staat van instandhouding” gebracht worden.

De nakende natuurherstelwet maakt het probleem alleen maar urgenter. Het intussen hervormde EU-subsidiesysteem, dat nog steeds grootschaligheid beloont en nefast is voor het milieu, geeft een bescheiden aanzet richting meer milieuvriendelijkheid. Kleine stappen, maar met soms grote gevolgen voor landbouwers die sinds jaar en dag inzetten op grootschaligheid.

Ja, de landbouw is verantwoordelijk voor meer dan de helft van de vermestende emissies in Vlaanderen, maar transport (30%) en industrie (9%) hebben ook een flink aandeel. De neerslag van ammoniak (uit stikstof van landbouwbedrijven) slaat dichter bij de uitstootbron neer. Dat is belastend voor nabijgelegen natuurgebied en hypothekeert landbouw, maar het is een bijzonder wankele basis om de industrie veel minder streng te behandelen dan landbouw, zoals de regering-Jambon voorstaat.

Over de impact van onze havens wordt daarbij zedig gezwegen. Nochtans, als we niet ingrijpen, zullen zeeschepen zoals de Drakenvloot van Ineos tegen 2030 tekenen voor 40% van de Vlaamse uitstoot.

Grote infrastructuurprojecten waarbij flink wat stikstof wordt uitgestoten, zoals de uitbreiding van de containercapaciteit van de Antwerpse haven, lijken te genieten van een voorkeursbehandeling. Die aanpak met twee maten en twee gewichten zint de boeren niet.

Grondhonger

De Vlaamse boerenkrijg startte bij landbouwers in het Turnhouts Vennengebied. Daar krijgen heischrale graslanden nu al veel te veel stikstof te verwerken. In het hart van het Kempense kippenbonanza botst de intensieve landbouw al langer op zijn milieugrenzen. Het protest in de grensregio wordt aangestuurd door de Belgische tak van de Nederlandse (en extreemrechtse) Farmers Defence Force.

Europees beschermde natuur is daarbij kop van jut en bijgevolg ook Natuurpunt, de grootste private grootgrondbezitter van Vlaanderen. Door natuurgebieden “aan elkaar te knopen” maken ze landbouw in bepaalde regio’s onmogelijk en hun “agressieve aankooppolitiek” doet de grondprijzen stijgen, zeggen boeren.

Maar de milieubeweging is niet de enige boosdoener in de ogen van de boeren. Ze nemen ook supermarkten in het vizier, zoals Colruyt die de Vlaamse consument al decennialang leert denken in “laagste prijzen”. Aankopers onderhandelen dan ook bikkelhard met producenten om de laagste prijzen te bedingen voor hun producten. Tegelijk zien de boeren met lede ogen hoe uitgerekend die afnemers de hoogste prijzen bieden voor de aankoop van landbouwgronden.

Apache toonde eerder al hoe Colruyt de afgelopen jaren 750 hectare grond verwierf, met clusters biologische gronden in Alveringem (West-Vlaanderen), landbouwgronden nabij distributiecentra in Henegouwen (Aat) en Vlaams-Brabant (Halle) en boomgaarden in Limburg (Sint-Truiden). De familie Colruyt is trouwens niet de enige investeerder of industrieel met grondhonger. Ook de verwerkende industrie probeert steeds meer vat te krijgen op alle schakels in de keten, zoals aardappelproducent Clarebout.

En ook die verwerkers drukken op de prijzen. Het familiaal arbeidsinkomen van een landbouwer ligt vandaag 8% lager dan het inkomen van een gemiddelde Vlaamse loontrekkende. En dat terwijl de grootste hap uit het EU-budget naar landbouw gaat. Driekwart daarvan gaat zelfs rechtstreeks naar inkomenssteun. Ondanks het harde labeur rendeert het landbouwbedrijf veel te weinig.

De boer voorop

Het industriële en exportgerichte landbouwmodel waarin boeren de voorbije decennia werden geduwd, levert vooral de agro-industrie en de supermarkten geld op. In Vlaanderen is daarbij een bijzondere rol weggelegd voor Boerenbond, belangenbehartiger én leverancier van alles wat van veraf of dichtbij met het landbouwbedrijf te maken heeft.

De holding achter Boerenbond maakte in één decennium 1 miljard euro winst. Hoge kosten voor meststoffen of pesticiden zijn een doorn in het oog van de boeren, al worden die producten heel waarschijnlijk bij een bedrijf van Boerenbond aangekocht.

Het intensieve landbouwmodel wordt trouwens in belangrijke mate geschraagd door de import van krachtvoer en kunstmest. Die olifant in de stikstofkamer wordt amper benoemd. De regering hoopt in afwachting vooral op technologische oplossingen, maar het is zeer de vraag hoe effectief die zijn.