Het middeleeuwse mythische land van Kokanje, weergegeven door Pieter Bruegel de Oude in zijn schilderij Het Luilekkerland uit 1567, is een mooi voorbeeld van het verlangen van de mensheid naar een bestaan waarin we iets voor niets kunnen krijgen. Zo'n land van overvloed, waar alles wat we nodig hebben zonder enige inspanning voor het grijpen ligt, is helaas een onbereikbaar ideaal. Dat weerhoudt ons er echter niet van om ernaar te zoeken, en soms zelfs te geloven dat we het hebben gevonden.
De belasting die (bijna) niets kost
Vorige week kreeg ik zo een tweet onder ogen van ondernemer Carl Gough, die voorstelde een kleine belasting in te voeren voor elke e-mail die wordt verzonden. In 2023 waren er dat naar schatting elke dag gemiddeld zo’n 347,3 miljard. Een heffing van één cent op elke e-mail zou dus elke dag bijna 3,5 miljard dollar opbrengen, of meer dan 1,2 biljoen dollar in een jaar.
Het deed me denken aan een fantasietje dat ik als 7-jarige had. Ik had pas op school geleerd dat België ongeveer negen miljoen inwoners telde. Als iedereen me nu eens 1 frank zou geven (een verwaarloosbaar bedrag in die tijd – je kon er twee stukjes bubbelgum mee kopen), dan zou ik meteen een multimiljonair zijn. De meeste mensen zouden het niet eens merken als hun rijkdom met 1 frank afnam, maar alles samen zou dat me stinkend rijk maken. Wow! (Hoe ik mijn landgenoten zover zou krijgen om mij die frank te geven? Zover reikte mijn verbeelding destijds niet, maar het was een aangename dagdroom.)
De overeenkomst tussen mijn plan en dat van Gough is dat beide berusten op het feit dat de individuele bijdragen onbeduidend klein zijn, maar vermenigvuldigd worden met een zeer groot getal. Dat brengt ons dicht in de buurt van de droom dat we iets kunnen krijgen voor helemaal niets. Mijn eigen wilde kinderfantasie even buiten beschouwing latend, zou het idee van een minuscule belasting op e-mails die massaal veel geld opbrengt kunnen werken?
Het concept van een heffing op transacties is niet nieuw en daar kunnen we misschien wel wat van leren. (Het feit dat er nog geen dergelijke taks op grote schaal wordt toegepast geeft ons al een idee, maar laten we niet vooruitlopen.)
Wellicht het bekendste (maar nog steeds enigszins obscure) voorbeeld van het concept is de tobintaks, genoemd naar de econoom James Tobin die er in 1972 voor het eerst een versie van formuleerde. Aanvankelijk was het niet eens de bedoeling om voor inkomsten te zorgen, maar om de stabiliteit van de valutamarkten te garanderen.
Een heffing op valutatransacties zou snelle omwisselingen in beide richtingen om te profiteren van arbitragemogelijkheden ontmoedigen (en zo het risico op uit de hand gelopen speculatie beperken). Het idee zelf van een transactiebelasting om speculatie in zeer liquide markten aan banden te leggen was overigens enkele decennia eerder al geopperd door niemand minder dan John Maynard Keynes.
In een werkdocument van Thornton Matheson, een econoom bij het Internationaal Monetair Fonds, worden de voor- en nadelen van dergelijke financiële transactietaksen (FTT's) onderzocht. Financiële transacties zijn natuurlijk niet hetzelfde als het verzenden en ontvangen van e-mails. Ze dienen een specifiek doel: het maximaliseren van het langetermijnrendement van een investering. Een maatregel die de mogelijkheid om vrij te handelen belemmert, zal noodzakelijkerwijs dat langetermijndoel beïnvloeden.
Bij e-mailverkeer heb je zoiets niet, maar het effect op zowel de investering als op de opbrengst wordt uiteindelijk bepaald door twee factoren die beide situaties gemeen hebben: de kosten van de belasting zelf en de manier waarop die kosten het gedrag van de spelers (investeerders of e-mailers) beïnvloeden, met name wat ze zouden kunnen doen om de belasting te vermijden.
Niet zo onbeduidend
De meeste realistische voorstellen voor een FTT gaan uit van een heffing van een half tot één basispunt (0,005-0,01%) van de transactiewaarde. Een hogere aanslag wordt geacht schadelijk te zijn voor activaprijzen en liquiditeit, wat dan weer doorwerkt in de kapitaalkosten voor bedrijven en het rendement van spaartegoeden. Dit heeft, direct of indirect, een impact voor iedereen. De reden hiervoor is dat zelfs een bescheiden rendement een groot aantal transacties kan vereisen, waarvan de kosten – hoe klein ze ook zijn – zich in de loop van de tijd opstapelen en onvermijdelijk het rendement drukken.
Wat zou het effect zijn van een heffing van 1 cent op elke verzonden e-mail? Stel dat een doorsnee burger tussen de 500 en 1.000 privé e-mails per jaar verstuurt, wat 5 tot 10 dollar zou kosten, of 10 tot 20 cent per week. Het is onwaarschijnlijk dat zo’n klein bedrag het gedrag van de meeste e-mailgebruikers materieel zou beïnvloeden.
Maar dit is niet het hele verhaal. Laten we als bovengrens aannemen dat ongeveer vier miljard mensen op onze planeet gemiddeld duizend privé e-mails per jaar versturen. Zij zijn dus goed voor ongeveer vier biljoen e-mails per jaar, of ongeveer elf miljard per dag. Om u het terugkeren naar het begin van dit artikel te besparen: het dagelijkse totaal is ongeveer 350 miljard.
Private email vertegenwoordigt daarvan amper 3%, en dus komt 97% van de voorgestelde belasting, 3,4 miljard dollar per dag of ruim 1,2 biljoen dollar per jaar, ten laste van bedrijven en organisaties. Om dat even te plaatsen, dat is gelijk aan 150 dollar voor elke bewoner van onze planeet, of 1,2% van het wereldwijde BBP. Het mag dan al opgebouwd zijn uit een enorm aantal microscopisch kleine heffingen, het is, naar elke maatstaf, een zeer groot bedrag – een bedrag dat, zonder enige twijfel, tenslotte op de een of andere manier zal worden doorberekend aan de eindgebruiker, en dat zijn wij allemaal. Aangezien we uiteindelijk de belasting op elke e-mail zullen betalen, is het alsof elke e-mail die we versturen ons ongeveer 30 cent zal kosten. Dat is niet meer zo onbeduidend.
Terwijl wij ons misschien niet al te druk maken over ons eigen aandeel van 10 dollar per jaar, zullen grote e-mailers wellicht op zoek gaan naar alternatieve vormen van communicatie. Dat gebeurt nu al omdat het soms makkelijker is, maar als er een rekening van 1,2% van de omzet op het bedrijfsresultaat afkomt, zal dat veel vaker uit financiële overwegingen gaan gebeuren.
Bedrijven zullen communiceren via direct messaging op hun eigen website of via hun eigen app, of via sociale mediaplatforms en bijvoorbeeld WhatsApp. Dat zal de kosten voor iedereen verminderen, maar het zal ook de inkomsten die deze heffing zou opleveren drastisch verlagen.
Het ziet er dus naar uit dat Goughs idee om enorme hoeveelheden geld in te zamelen zonder dat iemand echt iets merkt van de kosten helaas geen praktische mogelijkheid is.
Iets voor niets? Vergeet het maar
Dat gezegd zijnde, er is wel een aantal ongefundeerde stadsmythes waarin individuen het idee uit mijn kindertijd in de praktijk proberen te brengen, namelijk het verwerven van rijkdom via grote aantallen zeer kleine geldbedragen. Het fenomeen heeft zelfs een naam, “salami slicing” (salamisnijden), verwijzend naar bijna onnaspeurbaar dunne 'schijfjes' (vaak fracties van centen of centen) die van klantenrekeningen worden omgeleid naar een door de computerprogrammeur opgezette neprekening.
In een verwant geval van echte zwendel had een programmeur 58.000 effectenrekeningen opgezet met valse identiteiten om zo de "microstortingen" te stelen die financiële instellingen doen om een nieuw geopende rekening te valideren. De dader (ietwat ironisch is dat hij Michael Largent heet – l'argent is Frans voor geld) werd veroordeeld tot vijftien maanden gevangenisstraf en een schadevergoeding van 200.000 dollar.
Net als het perpetuum mobile lijkt een mechanisme om inkomen te produceren zonder enige vorm van inspanning of opoffering dus onmogelijk. Elk argument dat het tegendeel beweert, bekijk je best met een flinke dosis scepsis. Intrigerend genoeg is er ook een fysiek equivalent van het soort salamisnijden dat de ogenschijnlijke financiële winst uit het niets produceert: de oneindige chocoladetruc.
Daarin lijkt het alsof je een klein stukje chocolade kunt blijven verwijderen door een groot stuk op een bijzondere manier te snijden, zonder dat het kleiner wordt. Jammer genoeg is het, net als bij belastingen die enorme bedragen lijken op te leveren zonder dat het iemand iets lijkt te kosten, een illusie.
