“Heeft u nog iets toe te voegen?” In een statige zaal van de Raad van State in Brussel kreeg Apache na een vijf jaar durende strijd voor transparantie halfweg januari een laatste kans om op te komen voor zijn zaak.
Eerder die druilerige maandagmorgen adviseerde een auditeur om een beslissing te vernietigen van de Vlaamse overheid om bepaalde informatie niet openbaar te maken. Apache was tegen die beslissing in beroep gegaan. Eind februari volgde de driekoppige kamer van de Raad van State dit advies.
Apache vroeg al in 2019 inkijk in een lijst met leveranciers die op naam van de zaakvoerder tussen 2017 en 2019 handel dreven met het kabinet van toenmalig Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA). Het was de bedoeling om dit later voor alle ministeriële kabinetten te doen. Zo zouden we zicht krijgen op de 'kleinere' uitgaven die kabinetten onder de radar kunnen doen.
De Raad van State oordeelt nu dat openbaarmaking van de lijst met namen van zaakvoerders van eenmanszaken geen afbreuk doet aan de privacy van deze leveranciers. De argumenten van de Vlaamse Beroepsinstantie inzake de Openbaarheid van Bestuur, een beroepsorgaan dat moet oordelen of overheden terecht informatie weigeren vrij te geven, overtuigden de Raad van State dus niet.
Het hoogste administratief rechtscollege ging niet mee in de redenering dat openbaarmaking de privacy aantast omdat leveranciers dan “kunnen worden geassocieerd met (het kabinet van) de minister-president, die tot een welbepaalde politieke partij behoort, en met diens maatschappelijke visie/gedachtegoed”.
De Raad van State wijst er enerzijds op dat geval per geval moet worden beoordeeld of de openbaarmaking daadwerkelijk de privacy schendt. Anderzijds merkt de Raad van State op dat het begrip ‘persoonlijke levenssfeer’ correct toegepast moet worden. Want het is niet omdat gegevens verband houden met de persoonlijke levenssfeer dat een openbaarmaking ook afbreuk doet aan de privacy.
Wat zal het gevolg zijn van dit arrest? Leidt het tot de vrijgave van de lijst met leveranciers? De Beroepsinstantie moet nu een nieuwe beslissing nemen.
Dat wordt dan al de derde beslissing van de Beroepsinstantie. Die trok namelijk halfweg de procedure voor de Raad van State een eerdere beslissing terug in en nam een nieuwe "beter gemotiveerde" beslissing.
Hierdoor ging de initiële zaak terug naar af. Maar Apache gaf zich na een jarenlange strijd niet gewonnen. De calvarietocht werd een princiepskwestie, met het oog op meer transparantie.
Wachten op transparantie
Die calvarietocht begon al in 2014. Toen wou Apache in navolging van buitenlandse media zicht krijgen op een 'verborgen' deel van de boekhouding van ministeriële kabinetten. Apache vroeg de Vlaamse overheid informatie over uitgaven tot 8.500 euro. Dit was toen de financiële grens om opdrachten toe te kennen zonder die publiek bekend te moeten maken.
De vraag strandde op een njet van de administratie en de Beroepsinstantie. Die meenden toen dat de overheid een ‘nieuw document’ moest maken om de vraag van Apache te beantwoorden. Die enge interpretatie van de openbaarheidswetgeving was heel controversieel, maar Apache ging niet verder in beroep.
In aanloop naar een onderzoek over de verkoop van publieke gronden kreeg Apache in 2019 wel data uit allerlei overheidsdatabanken in handen. Daarop besliste Apache om de mislukte oefening van 2014 over te doen.
Om voldoende middelen te verzamelen voor een mogelijke juridische procedure, klopte Apache aan bij de Vlaamse Vereniging van Journalisten en het Fonds Pascal Decroos. “Het afdwingen van rechten via rechtbanken gebeurt ook in andere professionele werkvelden, waarom dan niet in de journalistiek?” Zo motiveerde Apache-hoofdredacteur Karl van den Broeck de keuze voor een juridische procedure.
En er was nog een extra reden om de oefening over te doen. Halverwege 2017 had de Vlaamse Regering beslist om het drempelbedrag voor ‘overheidsopdrachten onder de radar’ te verdrievoudigen. Kabinetten kunnen sindsdien tot 30.000 euro aanbesteden zonder publieke overheidsopdracht.
Bovendien bleek dat het laatste grote onderzoek naar kabinetsuitgaven van het Rekenhof al van 2011 dateerde. Audit Vlaanderen kreeg als Vlaamse overheidswaakhond zelfs nog nooit de opdracht om kabinetsuitgaven te onderzoeken. De auditdienst stelde in 2017 wel gebreken vast bij lokale besturen die gebruikmaken van gelijkaardige ‘opdrachten van beperkte waarde’.
Vennootschappen wel, eenmanszaken niet openbaar
Eind 2019 verstuurde Apache een eerste verzoek om zicht te krijgen op een reeks gegevens uit de kabinetsboekhouding van Bourgeois. De redactie kreeg drie keer, om verschillende redenen, het deksel op de neus. Maar volharding leidde in 2022 tot een eerste succes: Apache kreeg bijna alle data toegestuurd – behalve de leveringen van de leveranciers die op naam van de zaakvoerder factureerden.
Het Departement Financiën en Begroting besliste om de naam van de leveranciers (en het bijhorende ondernemingsnummer) te wissen als die overeenkwam met de naam van een natuurlijke persoon. Deze data beschouwde de administratie als ‘persoonsgegevens’ die volgens de privaywetgeving beschermd moeten worden.
Apache ging tegen deze beslissing in beroep, maar de Beroepsinstantie volgde dezelfde privacy-redenering. Al toonde de Beroepsinstantie niet concreet aan dat een vrijgave van die persoonsgegevens de privacy schendt.
Dit laatste was voor experten doorslaggevend om de beslissing aan te vechten bij de Raad van State. Zeker omdat de namen van vennootschappen wel bekend werden gemaakt. En het is een koud kunstje om via het Staatsblad te achterhalen wie achter een vennootschap zit.
Apache stapte daarom in maart 2022 naar de Raad van State. Enkele maanden later besliste de Vlaamse overheid om zich niet schriftelijk te verdedigen.
Een snelle afhandeling lag in het vooruitzicht, ware het niet dat de Vlaamse overheid in het najaar van 2022 een beproefd vertragingsmanoeuvre toepaste. De Beroepsinstantie trok zoals eerder gezegd haar beslissing van begin 2022 in en nam een nieuw en meer gemotiveerd weigeringsbesluit.
Dit zorgde ervoor dat de procedure voor de Raad van State ‘zonder voorwerp’ was en helemaal van vooraf aan moest hernomen worden. Apache gaf zich niet gewonnen en vocht ook die nieuwe beslissing voor de Raad van State aan. Met succes dus.
Koudwatervrees overwonnen
De uitspraak motiveert Apache om zijn rechten nog meer te laten gelden. “Onderzoeksjournalistiek vereist toegang tot primair bronmateriaal”, zegt hoofdredacteur Karl van den Broeck. “Maar we ervaren dat die informatie vaak wordt afgeschermd. Nochtans ziet zowel het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mensen, de Belgische Grondwet als het Vlaamse Bestuursdecreet in essentie openbaarheid als regel en beslotenheid als uitzondering.”
“We stellen daarnaast ook vast dat de regelgever de afgelopen jaren steeds meer uitzonderingsmogelijkheden invoerde. Al te vaak leggen we ons neer bij beslissingen van de Beroepsinstantie.”
“Omdat de weigering in deze zaak zo flagrant onterecht was, besloten we niet langer te sakkeren op de redactievloer, maar beslisten we om naar een voor Apache nieuw middel te grijpen. We hopen daarmee principiële beslissingen uit te lokken die de waarheidsvinding vooruithelpen”, zegt Van den Broeck
Vanuit die optiek besliste Apache recent om nog een andere beslissing van de Vlaamse Beroepsinstantie aan te vechten. De zaak draait rond het achterhouden van een reeks interne en externe juridische adviezen aan de Stad Gent over de gewijzigde statuten van voetbalclub KAA Gent in functie van een overname door ondernemer Sam Baro.
De Stad Gent weigerde om die adviezen bekend te maken en verwees daarvoor naar het beroepsgeheim van advocaten en een vertrouwelijkheidsclausule met de club. De Beroepsinstantie volgde die redenering voor de externe adviezen (van een advocatenkantoor) en meent dat de interne adviezen (van de juridische dienst van de stad) onder de uitzondering ‘vertrouwelijkheid van de politieke beraadslaging’ en ook ‘interne communicatie’ vallen. Volgens experts wordt die laatste uitzonderingsgrond onterecht ingeroepen.
De keuze om naar de Raad van State te trekken in een dossier rond ‘interne communicatie’ komt er niet toevallig. Halfweg 2021, in volle PFOS-crisis, voerde de Vlaamse Regering deze nieuwe uitzonderingsgrond in. Anderhalf jaar na de invoering ontdekten Apache en De Tijd dat overheden in bijna de helft van de beroepsdossiers de nieuwe uitzonderingsgrond niet correct toepasten.
Dit onderzoeksartikel kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.
