Deze by-election kwam er omdat het zittende parlementslid, Michael Meacher (overigens een van de 36 Labour MP’s die Corbyn had genomineerd), onverwacht overleed op 21 oktober. Op het eerste zicht lijkt zo’n verkiezing van een MP (in tegenstelling tot bijvoorbeeld een lokale verkiezing) een redelijke indicator om na te gaan hoe de politieke balans erbij ligt, en gezien de aanhoudende beroering rond Jeremy Corbyn’s leiderschap was het dus geen wonder dat er met meer dan gemiddelde belangstelling werd uitgekeken naar het resultaat.
Voorspellen maar
Binnen een verdeeld Labour werd aan de ene kant voorspeld dat de populariteit van de nieuwe leider binnen de partij niet zou weerspiegeld worden in het bredere electoraat. Een nederlaag zou onwaarschijnlijk zijn (Oldham and Royton is een zogenaamde ‘safe seat’, met een ongenaakbare meerderheid), maar een deuk in het overwicht zou zeker koren op de molen zijn van diegenen die van Corbyn af willen. Aan de andere kant van de partij werd gehoopt op een stevige overwinning, die de positie van de nieuwe leider zou veilig stellen. Ondanks het manifeste belang van het resultaat voor beide stromingen in de Labourpartij was het opmerkelijk dat geen van beide kampen een objectief ijkpunt vooropstelde waarmee de verkiezingsuitslag kon worden vergeleken.
De Conservatieve partij had maar weinig belangstelling voor de by-election: zij maakte geen kans die zetel te veroveren en hetzelfde gold voor de Liberal Democrats. De anti-europese UKIP daarentegen hoopte van een vermeende ontevredenheid van de kiezers en van de anti-EU stemming rond migratie gebruik te kunnen maken om - met wat geluk en een sterke rugwind - misschien wel een tweede MP te scoren door voldoende stemmen af te snoepen van de linkerzijde.
De winnende verliezer (of de verliezende winnaar)
Op vrijdagmorgen bleek de uitslag als volgt te zijn:
Over één ding was iedereen het eens: UKIP was de mist in gegaan. Dat gaf zelfs leider Farage toe, al wees hij op vermeend gesjoemel met stemmen per post, maar de teruggang van de partij was te groot om het enkel aan eventuele onregelmatigheden toe te schrijven. De Corbynista’s waren echter in extase. Labourkandidaat Jim McMahon had immers niet alleen gewonnen, maar ook nog de meerderheid vergroot – van bijna 55% naar meer dan 62%.
Dat het absolute aantal stemmen lager lag, werd toegeschreven aan de lagere opkomst (in het VK geldt geen stemplicht), en dat kon de pret niet bederven. Nochtans vertelt dit echter maar een deel van het verhaal, want ook de tegenstanders van Corbyn vonden dat de verkiezingen hen gelijk had gegeven – als je maar naar het bredere plaatje kijkt:
Want wanneer je niet naar het percentage van de uitgebrachte stemmen kijkt maar naar de proportie van het electoraat, dan blijkt het aandeel van de stemmen dat Labour behaalde met bijna een kwart gedaald – van 33% naar 25%.
Nu is het zo dat bij tussentijdse verkiezingen de opkomst altijd een stuk lager ligt dan bij de ‘echte’. Maar, zo redeneren Corbyns critici binnen de Labourpartij, als de steun voor de partij onder de nieuwe leider echt zo groot was, waarom hebben minstens 6.000 kiezers, die in mei Labour hadden gestemd, dan geoordeeld dat het niet de moeite was om deze keer naar het stembureau te trekken?
Ieder zijn feiten
Door een opmerkelijke speling van het lot had de onvolprezen internet comic Wondermark het de dag na de verkiezingen over the truth of all matters – de allesomvattende waarheid. Die strip speelt zich af in een Victoriaans verleden en de protagonisten beklagen zich over wijdverspreid bijgeloof en onwetendheid, tot er een tijdreiziger uit de toekomst komt die de waarheid heeft gedistilleerd uit internet-blogs. “We hebben zoveel feiten dat iedereen zijn eigen verzameling kan hebben”, zo meldt hij.
De flink ingekleurde interpretaties van de verkiezingsuitslagen in Oldham zijn een wat stekelig voorbeeld van wat de tijdreiziger uit Wondermark rapporteert. Het selectief interpreteren van statistieken en andere feiten is niet nieuw, natuurlijk – lies, damn lies, and statistics is helaas niet helemaal fictie.
Misschien moeten we ook nog even terugkeren naar het idee dat een by-election iets zinvols vertelt over het politieke spel. In tegenstelling tot peilingen (die na de verkiezingen in mei sowieso wat van hun glans kwijt zijn geraakt) gaat het hier immers om echt kiezersgedrag en niet om statistische manipulaties op basis van een kleine steekproef. Maar er zijn toch belangrijke redenen waarom de betekenis van een dergelijke verkiezing beperkt is:
- de opkomst is bijna altijd een flink stuk lager dan bij de algemene verkiezingen. De 40.26% is in dit opzicht een middenmoter – soms komen nauwelijks 20% van de kiezers opdagen
- de meest voor de hand liggende uitkomst is het status quo: in minder dan 20% van de gevallen is de nieuwe MP van een andere partij
- zelfs wanneer dat het geval is gaat het meer dan eens om een proteststem, en in de helft van de gevallen neemt de originele partij de zetel weer terug bij de eerstvolgende algemene verkiezingen
- de identiteit van de kandidaat van de zittende partij speelt een grote rol: het is per definitie een nieuweling, maar vaak wel (zoals ook hier) een politicus die locaal actief is en al een behoorlijke populariteit geniet.
Geen verrassing
Selectieve interpretatie van de uitslagen is hier maar het begin van het probleem. Wat erger is, en wat helaas niet zo in het oog springt, is het misbruik van een vage, weinigzeggende gebeurtenis als onderbouw voor een zogenaamde waarheid. Een in feite nietszeggend resultaat wordt voorgesteld als een verrassing (of op zijn minst als een afwezigheid van verrassing), en – dankzij een flinke scheut confirmation bias – wordt dat dan meteen als bewijs van het gelijk naar voren geschoven.
Echte verrassingen zijn zeldzaam. Wanneer een zogenaamd onverwacht resultaat, of een zogezegde onvoorziene interventie (bijvoorbeeld zoals Robert Shiller mooi beschrijft, een renteverlaging of –verhoging van een centrale bank) door tegengestelde kampen wordt aangehaald als evidentie van hun respectievelijke stelling, dan kan je er zo goed als zeker van zijn dat het niet om een betekenisvolle gebeurtenis gaat.
Bij gebrek aan authentieke verrassingen maken politici en commentatoren graag hun eigen versie. Maar dat mag geen verrassing zijn.
