In de praktijk dekt commons heel veel ladingen: autodelen, repaircafés, collectieve groentetuinen en volkstuintjes, geefpleinen, energiecoöperaties, cohousing, groepsaankopen, evenals arbeidsduurvermindering, ecologische transitie, een samenleving zonder racisme, progressieve belastingen, een basisinkomen, soepele grenzen. Dit commonisme heeft niks met communisme te maken. Het wordt tegenwoordig wel voorgesteld als hét alternatief voor het kapitalisme in crisis en de ecologische rampspoed die ons te wachten staat. Het biedt een alternatief voor allerlei vormen van onrechtmatige private toeëigening van zaken die in wezen van iedereen zijn. En stuurt aan op andere manieren van collectief besturen en nieuwe vormen van democratie, die verschillen van de actuele representatieve democratie waar politieke partijen het monopolie van de vertegenwoordiging hebben.
Postkapitalisme
“De logica van de commons sluit naadloos aan bij sommige economische ontwikkelingen waar het traditionele kapitalisme steeds minder raad mee weet”, schrijven Thomas Decreus & Christophe Callewaert. Ze verwijzen uitvoerig naar de Britse journalist Paul Mason en diens onlangs verschenen boek Postkapitalisme. Een gids voor de toekomst. In hun boek schurkt het tweetal overigens zeer sterk aan tegen de stellingname van Mason.
De Brit heeft het over het einde van het kapitalisme. Dé drijvende kracht achter deze ontwikkeling is de informaticatechnologie. Zo is er minder behoefte aan werk. De relatie tussen werk en loon is minder strak. Er zijn nieuwe vormen van productie ontstaan, waarin hechte samenwerking centraal staat, evenals nieuwe vormen van eigendom, lenen…
Masons boek zou je kunnen lezen als een actualisering van een essay dat de befaamde econoom John Maynard Keynes publiceerde in 1930, één jaar na de fameuze beurscrash in Wall Street die de aanzet was voor een jarenlange economische crisis. In dat Economic Possibilities for our Grandchildren schotelde Keynes de mensheid - dankzij de robotica - een heerlijk brave wereld voor met een werkweek van amper 15 uren zodat er enorm veel vrije tijd is om allerhande leuke dingen te doen.
Enige kritische bedenkingen hadden hier echt wel gemogen. Bij de weldaden van de uberisering, zoals de nieuwe bedrijfsvoering tegenwoordig wordt omschreven, kan men best wel enkele zeer grote vraagtekens zetten. In tegenstelling tot wat de techno-optimisten hebben gehoopt, heeft die numerieke bedrijfsinvoering de machtsrelaties, concentratie en ongelijkheid die eigen zijn aan het kapitalisme niet gewijzigd. Integendeel. En het toppunt van door het ICT aangedreven kapitalistisch cynisme is ongetwijfeld de verschrikkelijk slechte werkomstandigheden bij de Taiwanese high-techprodudent Foxconn, leverancier van Apple en co. Als antwoord op de openbaring ervan heeft de bedrijfsleiding aangekondigd dat de arbeiders zullen vervangen worden door robots!
Partnerstaat
Decreus & Callewaert haalden ook veel inspiratie bij Michael Bauwens die hun het interessante concept partnerstaat aanreikte. Dat is “een staatsmodel dat sociale productie stimuleert en zo de condities schept voor civiele autonomie. Met andere woorden, de staat moet niet langer boven de burgers staan, maar naast de burgers en alles in het werk stellen om die burger op een autonome wijze te laten functioneren. De staat wordt de eerste facilitator die burgers niet zomaar aan zichzelf overlaat of betuttelt, maar een duw in de rug geeft waar nodig. Concreet betekent dit dat de staat bijvoorbeeld bestaande of nieuwe commons gaat beschermen, dat commons financieel kunnen ondersteund worden en dat er vormen van wetgeving komen die het creëren van commons faciliteren. Ook vormen van mede-eigenaarschap zouden in de wet veel duidelijker en uitgebreider moeten geformuleerd worden.”
En: “Net zoals de commons de markt niet opheffen, maar wel een ander soort
markt veronderstellen, zo impliceert het naar voren schuiven van de commons dat publieke eigendom niet verdwijnt, wel heringevuld wordt. Publiek eigendom en het aanbieden van publieke diensten moeten niet afgeschaft worden, wel op een nieuwe leest geschoeid worden. De staat die als logge, bureaucratische machine het publieke domein beheert,
is gedateerd. We hebben een staat nodig die haar publieke rol verder democratiseert, zodat de publieke sector niet enkel voor maar ook door de gemeenschap wordt vormgegeven. De geest van de commons moet dus geïmplementeerd worden in het publieke domein. Dat is een onderdeel van een algemene democratisering van zowel markt als staat. En de
commons tonen ons hoe die democratisering kan vorm krijgen.”
Hallo… Ben je er nog?
Maar wie echt meer wil weten voor wat commons staat in het leven van alledag, die moet het boek Klein Verzet van Tine Hens lezen. Dat is het boeiende verslag van haar reis door Europa. Een tocht langs vergeten utopiën, boeren die elektriciteit verkopen, ingenieurs die boer zijn geworden, kiwi’s van eigen kweek, ruilen, delen en geven… Het relaas over mensen die hun straat, wijk of dorp in een andere richting duwen. Of de serie over de coöperatieven die vorig jaar op Apache verscheen.
Thomas Decreus & Christophe Callewaert, Dit is Morgen, Uitgeverij EPO, 272 blz.
