De gesprekken over dit akkoord werden al in 2009 gestart door toenmalig Europees commissaris Karel De Gucht en op 26 september 2014 werd in Ottawa het verdrag van 1.600 pagina’s ondertekend. Maar iedere lidstaat moest het verdrag apart goedkeuren. Zevenentwintig van de 28 Europese lidstaten deden dat zonder problemen, maar voor ons land, en nu dus ook voor Europa, zat er een adder(tje) onder het gras. Sinds de laatste grondwetsherziening hebben de Gewesten de bevoegdheid om hun goedkeuring te geven, vandaar het (legitieme) verzet van het Waalse Gewest.
De voorstanders van het CETA beweren dat het verdrag 12 miljard euro extra zal opbrengen voor Europa en 150.000 banen zal creëren. Tegenstanders waarschuwen voor ‘de dictatuur van de multinationals’. Deze bedrijven kunnen lidstaten voor een arbitragerechter dagen als zij vinden dat hun belangen door bepaalde overheidsmaatregelen geschaad worden. En uitgerekend die arbitragerechters zijn dikwijls zakenadvocaten die ook voor grote ondernemingen werken. Vooral landbouworganisaties vrezen dat zij op die manier door Canada zullen weggedrukt worden. En ook milieuorganisaties van hun kant wijzen op het tekort aan belangstelling in het CETA voor het aspect leefmilieu.
"Wat Magnette doet is dom"
Karel De Gucht, voormalig Europees commissaris van Handel, heeft een duidelijke mening: "Wat Magnette doet is dom", zegt hij in Knack, omdat hij de discussie over het handelsverdrag met Canada “misbruikt voor een belachelijke, persoonlijke en ideologisch gerichte actie.” Volgens De Gucht is alleen de Europese Unie bevoegd om te beslissen.
Als je de documenten van de commissie raadpleegt, zou je gaan denken dat De Gucht met deze uitspraak bedoelt dat eigenlijk alleen hij bevoegd is:
Karel De Gucht was EU trade commissioner 2010-2014 and previously commissioner for international cooperation and aid. On behalf of the EU, he concluded many trade negotiations, including with Canada (CETA), South Korea and East African countries. De Gucht was also a strong proponent of free trade and he launched the EU-US trade talks (also know as TTIP, the Transatlantic Trade and Investment Partnership). He was a controversial Commission figure, especially considering his advocacy around the inclusion of ISDS (investor-state dispute settlement) provisions in TTIP, despite a huge public backlash.
Bedreiging voor nationale soevereiniteit
‘Investor-State Dispute Settlement’ (ISDS) of ‘investeerder-staatsarbitrage’, houdt in dat een geschil in de toepassing van een internationaal handelsverdrag tussen een privé-investeerder en de staat niet door een gewone rechtbank, maar door een arbitragerechtbank wordt beslist.
Critici beschouwen deze wijze van afhandeling als een bedreiging voor de nationale soevereiniteit. Vooral op het vlak van volksgezondheid, milieubescherming en mensenrechten zou het nationaal beleid er door ingeperkt worden. Claims – of de schrik voor – schade-eisen van grote firma's, zouden lidstaten kunnen doen afzien van een doelmatig beleid.
Vooral de manier van arbitrage krijgt zware kritiek: soortgelijke tribunalen werken meestal in grote beslotenheid en bestaan uit zakenadvocaten die ook in andere dossiers optreden voor diezelfde klagende multinationals. Ze hoeven evenmin verantwoording af te leggen aan het publiek en zijn ook al niet gebonden door de grond- of mensenrechten.
ISDS-clausules worden daarom omschreven als ‘bedrijfssoevereiniteit’, dat wil zeggen dat het bedrijf een soort van overmacht heeft op de staat. Daarom besloot Australië, al in 2011, om geen handelsverdragen met ISDS-clausules meer af te sluiten. Ecuador installeerde een commissie die het nut van de 26 investeringsverdragen van het land moest onderzoeken. Deze commissie kwam tot het besluit dat de verdragen nadelig uitvielen en kondigde aan dat ze de opzegging ervan zou aanbevelen.
Verzwakking van sociale normen
Ook in de besprekingen over het TTIP, het vrijhandelsakkoord met de VS, kwam er kritiek op de ISDS-clausule. Daarom organiseerde de Europese Commissie in 2014 een consultatieronde. Het resultaat zou de installatie zijn van een ‘Permanent Hof voor Investeringsgeschillen’ (Investment Court System, ICS), met volgende kenmerken: het Hof is openbaar en permanent, beroep wordt mogelijk, rechters zijn vastbenoemd, er komt een nauwkeurigere omschrijving van ontvankelijke zaken.
Volgens een bevraging van het IPSOS-instituut meent 52% van de Duitsers dat het vrijhandelsverdrag leidt tot een verzwakking van de sociale normen en tot de invoer van producten die schadelijk zijn voor de gezondheid.
Andere landen als Oostenrijk maar vooral Frankrijk zijn tegen het verdrag (TTIP). De Franse premier Manuel Valls heeft een ‘coup d'arrêt clair’ van de onderhandelingen gevraagd.
Afkoopwet
De echte problematiek die nu bij het handelsakkoord met Canada aan de oppervlakte komt, is dus niet uitzonderlijk en evenmin beperkt tot internationale handelsverdragen. Dezelfde problematiek is ook te vinden in de manier waarop de afhandeling van conflicten in de nationale staten wordt gewijzigd.
In ons land is afkoopwet daar een goed voorbeeld van: deze wet laat het openbaar ministerie toe om vertrouwelijke akkoorden te maken met de verdachte in een strafproces. Ook dit komt overgewaaid uit de VS en vertoont in principe dezelfde gevaren als de ISDS-clausule: de mogelijke overmacht van het grootkapitaal, het gebrek aan publiek toezicht en de uitsluiting of enkel de formalistische tussenkomst van de beroepsrechter.
Ons Grondwettelijk Hof heeft daarom deze afkoopwet afgekeurd en gesteld dat er een reëel rechterlijk toezicht op moet gebeuren. Het Hof steunde zich daarbij niet alleen op de grondwet, maar ook op de Europese regelgeving die bepaalt dat in een behoorlijk proces beslissingen moeten genomen worden door een onafhankelijke en onpartijdige rechter en dat allemaal in een openbare behandeling.
Advocaten worden rechter
Het verzet van Paul Magnette gaat dus over erg belangrijke principes: de verdediging van de Europese vorm van conflictafhandeling door middel van een behoorlijk proces en de afwijzing van een door de VS opgedrongen privatisering door arbitragerechtbanken. Immers, dit soort rechtbanken voldoen niet aan de vereisten van onafhankelijkheid, onpartijdigheid en openbaarheid, maar ze worden gekenmerkt door een vertrouwelijke en niet-openbare afhandeling door zakenadvocaten die ook voor de klagers optreden.
Deze tegengestelde vormen van conflictafhandeling brengen niet alleen de geheel andere procedurevorm aan het licht, maar ook de rol van de alomtegenwoordige zakenadvocatuur wordt duidelijk. Wat ook in onze recente nationale wetgeving merkbaar is: de afkoopwet werd door grote zakenkantoren voorbereid, begeleid en uitgevoerd. De ISDS-afhandeling gaat nog een stap verder: daarin worden dezelfde zakenadvocaten ook rechter.
Grote geschenken
Het dwarsliggen van Paul Magnette heeft intussen al resultaten opgeleverd, zo lezen we in Knack: “In de verklaring staat dat ‘de selectie van alle rechters van het tribunaal en van het beroepstribunaal rigoureus zal gebeuren onder de controle van de Europese instellingen en van de lidstaten, met als doelstelling de onafhankelijkheid en onpartijdigheid te garanderen, net als de hoogst mogelijke competentie.’ De rechters zullen op permanente basis worden vergoed door de Europese Unie en Canada. Er moet worden geëvolueerd naar voltijdse rechters. ‘De ethische vereisten voor de rechters, die al voorzien zijn in het CETA, moeten zo spoedig mogelijk gedetailleerd worden ontwikkeld, in een verplichte en dwingende gedragscode,’ gaat de verklaring voort. De toegang tot deze nieuwe jurisdictie voor de zwakste gebruikers, met andere woorden de kmo’s, moet worden verbeterd en gefaciliteerd.“
Dit resultaat kan je moeilijk een ‘belachelijke, persoonlijke en ideologisch gerichte actie’ noemen. Integendeel, het gaat om de bescherming van twee grote geschenken die wij van onze ouders hebben gekregen: de rechtsstaat en de welvaartsstaat.
