“Vroeger werden in ons land amper mensen vervolgd voor misdrijven tegen de veiligheid van de staat. Het gaat daarbij om het beramen van aanslagen tegen de koning of de regering, het opnemen van de wapens tegen België, taken uitvoeren voor buitenlandse legers, een oorlog tegen België aanmoedigen, burgers doen twijfelen aan hun trouw aan de Belgische staat, enzovoort... Tien jaar geleden telde de politie amper 80 zulke gevallen. In 2000 waren dat er zelfs maar 21. En meer recent, in 2013, waren dat er ook nog slechts 115. Maar vorig jaar stelde de politie liefst 487 misdrijven tegen de veiligheid van de staat vast.” Voorgaande vaststelling roept twee vragen op: hoe komt dat, en wat wordt er aan gedaan?
Waarom?
De eerste voorzitter van het Hof van Cassatie, ridder Jean de Codt, was op pinksterzondag 2016 in de uitzending Les Décodeurs op de Franstalige openbare omroep RTBF niet mals voor het Belgisch politiek beleid: "Het besparingsbeleid van de federale regering zet de administratie Justitie ertoe aan de wet niet na te leven en dreigt België om te vormen tot een schurkenstaat." De term 'schurkenstaat' werd algemeen bekend nadat president Bush die aanwendde om er zijn oorlogen mee te verantwoorden. Hij gebruikte het begrip onder meer om andere landen er toe aan te zetten toe te treden tot de 'coalition of the willing' en samen met de Britse premier Blair op te treden tegen de 'rogue state' Irak, omdat Saddam Hoessein massavernietigingswapens zou hebben, wat door de internationale regelgeving verboden is. Ridder de Codt gebruikte de uitdrukking evenwel om een andere reden: zet het federaal beleid aan tot het niet naleven van de wet?
Ons land werd meermaals veroordeeld omdat het de mensenrechten niet naleeft. Op 13 juli 2017 nog gebruikte het Europees Comité voor Preventie van Foltering en Onmenselijke of Vernederende Behandeling of Bestraffing van de Raad van Europa voor de eerste maal de sanctie van openbaarmaking om de onmenselijke toestand in de Belgische gevangenissen aan de kaak te stellen.
Strafbaar
Dat ons land regelmatig door supranationale instellingen wordt veroordeeld roept de vraag op of onze interne nationale instellingen dat dan niet doen: wat doen de parketten er aan?
De voorgaande Antwerpse procureur-generaal Yves Liégeois, ook voorzitter van het college van procureurs-generaal, zette alle middelen in om mogelijke 'onregelmatigheden' in de onderzoeken naar megafraude te herstellen. Hij opende verschillende strafdossiers tegen zijn fiscale substituut Peter Van Calster, liet huiszoekingen doen, haalde hem en zijn medewerkers van de dossiers en liet de man schorsen. De procureur-generaal moest evenwel alle onderzoeken stoppen: er was niets om te vervolgen! Daarop gebruikte de hoge magistraat een ander middel en dat lukte wél: substituut Van Calster werd door een tuchtvonnis 'afgezet' voornamelijk wegens gebrek aan loyauteit aan de hiërarchie. In dit meningsverschil tussen de procureur-generaal en zijn substituut, dat aanleiding gaf tot verschillende interne onderzoeken door verschillende aan de rechterlijke macht verbonden instituten, werd de grond van de zaak, te weten wie gelijk had over de wijze waarop de dossiers moesten worden behandeld, zorgvuldig vermeden. Een ander instelling, het Grondwettelijk Hof, ontweek deze vraag echter niet: de afkoopwet werd afgekeurd juist wegens de door de substituut Van Calster voorgehouden en de door procureur-generaal Liégeois bestreden werkwijze.
Kazachgate
Ook een andere, van de rechterlijke macht gescheiden instelling, deed onderzoek in deze materie. De nu nog lopende onderzoekscommissie op de wet op de uitgebreide minnelijke schikking, beter gekend als de Kazachgate, kwam eveneens tot geheel andere vaststellingen dan de interne onderzoeken van de rechterlijke macht.
De eerste vaststelling die je uit de hoorzittingen van de onderzoekscommissie kan halen is dat de drie grondwettelijke machten op het hoogste niveau ernstig werden aangetast door de reden waarom en de wijze waarop de wet op de uitgebreide minnelijke schikking werd gemaakt. In het Brusselse facet was dat om de strafrechtelijke veroordeling van criminelen, die een verkoop van gevechtshelikopters door Frankrijk belette, te ontlopen. In het Antwerpse facet ging het om de vervolging van diamantairs wegens megafraude te ontwijken.
Uit het parlementaire onderzoek bleek ook de werkelijke rol die de procureur-generaal en de zakenadvocaten-professoren in de Antwerpse 'diamantoorlog' hebben gespeeld. Hoewel hij dat meermaals publiekelijk had ontkend viel procureur-generaal Liégeois tijdens zijn hoorzitting door de mand: zijn eigen documenten bewezen dat hij in het geheim met de zakenadvocaten had overlegd om de politieke besluitvorming te beïnvloeden zodat hun eigen opvatting over de afkoopwet zou worden gestemd. Uit de hoorzitting van professor Raf Verstraeten bleek nog een ander element: hij werd voor zijn prestatie als expert tijdens de bespreking van de wet in de Senaat door de Antwerpse diamantlobby betaald en hij gaf aan die lobby een debriefing over wat hij in de Senaat had voorgehouden.
Dezelfde dubbelzinnige handelswijze bleek ook in het Brusselse dossier: uit een door de procureur-generaal gemaakte omzendbrief bleek dat de afkoopwet nog niet was gestemd en er zelfs door de Raad van State nog een advies moest over gegeven worden, en er toch, mits raadpleging van het hoog ambt en bij "bijzonder uitzonderlijke omstandigheden" toch toepassing van kon worden gemaakt.
In het Brusselse facet kwam ook naar voor hoe “voordelen in enigerlei vorm werden ontvangen, ten einde geheel of ten dele te worden bestemd of gebruikt tot het voeren of te vergoeden, in België, van een werkzaamheid of een propaganda, die de integriteit, de soevereiniteit of de onafhankelijkheid van het Rijk kunnen aantasten of de trouw die de burgers aan de Staat en aan de instellingen van het Belgische volk zijn verschuldigd, kunnen doen wankelen”.
Veiligheid van de Staat
Is de veiligheid van onze Staat dan zo slecht beschermd en zijn er onvoldoende middelen en mogelijkheden om er wat aan te doen? Wanneer je er de wetteksten op nakijkt blijkt het tegendeel. Het strafwetboek voorziet onder het hoofdstuk 'Misdaden tegen de inwendige veiligheid van de Staat' volgende bepaling: “Hij die, rechtstreeks of onrechtstreeks, van een vreemde persoon of van een vreemde organisatie giften, geschenken, leningen of andere voordelen in enigerlei vorm ontvangt, ten einde geheel of ten dele te worden bestemd of gebruikt tot het voeren of te vergoeden, in België, van een werkzaamheid of een propaganda, die de integriteit, de soevereiniteit of de onafhankelijkheid van het Rijk kunnen aantasten of de trouw die de burgers aan de Staat en aan de instellingen van het Belgische volk zijn verschuldigd, kunnen doen wankelen, wordt gestraft met gevangenisstraf van zes maanden tot vijf jaar en met geldboete van duizend tot twintigduizend euro.
In alle gevallen van overtreding van deze bepaling worden de ontvangen zaken verbeurd verklaard. De ontzetting van de uitoefening van de rechten of van sommige van die rechten kan worden uitgesproken voor een termijn van vijf jaar tot tien jaar (artikel 135 bis). In het hoofdstuk 'Misdaden en wanbedrijven tegen de openbare orde' vind je onder de omschrijving 'Samenspanning van ambtenaren' volgende tekst: “Wanneer personen of lichamen die met enig gedeelte van het openbaar gezag bekleed zijn, maatregelen die in strijd zijn met de wetten of met koninklijke besluiten, beramen, hetzij op een bijeenkomst van die personen of die lichamen, hetzij door het zenden van afgevaardigden of van mededelingen aan elkaar, worden de schuldigen gestraft met gevangenisstraf van een maand tot zes maanden tot tien jaar (artikel 233)." Er is zelfs strafbaarheid ongeacht of de samenspanning gevolg heeft gehad: de samenkomst voor het gestelde doel is voldoende. En dan zijn er nog de verschillende vormen van corruptie bestraft op basis van de artikelen 246 tot 252, 504bis en 504ter van het Strafwetboek, ingevoerd bij de wet van 10 februari 1999 en gewijzigd bij de wet van 11 mei 2007, in welk geval een persoonlijk onrechtmatig voordeel moet worden aangetoond.
Dubbelzinnig
Uit de vergelijking van de gerechtelijke acties en het parlementair onderzoek kan je minstens besluiten dat er sprake is van een verregaande dubbelzinnigheid.
Uit de vergelijking van de gerechtelijke acties en het parlementair onderzoek kan je minstens besluiten dat er sprake is van een verregaande dubbelzinnigheid. Enerzijds zijn er voldoende wettelijke voorzieningen om dergelijke ontwrichting van de hoogste staatsinstellingen tegen te gaan en te sanctioneren. Anderzijds moet worden vastgesteld dat hiervan door twee procureurs-generaal geen of weinig daadwerkelijk gebruik werd gemaakt. Vervolgens zijn er eensluidende en samenhangende aanwijzingen dat wat door deze hoge magistraten wél werd gedaan mogelijk onder toepassing valt van andere als misdrijf omschreven bepalingen. Bovendien kan ook niet naast het door het Grondwettelijk Hof bevestigde ongelijk van de Antwerpse procureur-generaal en de bevestiging van de door substituut Van Calster voorhouding stelling worden gekeken.
Deze minstens als dubbelzinnig te omschrijven feiten kunnen door de parlementaire onderzoekscommissie moeilijk worden opzij gelegd. Het is immers ook de opdracht van deze commissie om na te gaan welke wettelijke wijzigingen moeten worden aangebracht om aan de “disfuncties” te verhelpen. Uit al wat nu voorhanden is, mag je besluiten dat er geen wetswijzigingen nodig zijn: het volstaat de bestaande wetten behoorlijk toe te passen. Dat is wat een andere parlementaire onderzoekscommissie logischerwijze heeft gedaan: De onderzoekscommissie Publifin van het Waals parlement zag voldoende aanwijzingen voor vijftien inbreuken op de strafwet die door de Luikse intercommunale zouden zijn gepleegd en overhandigde daarover een verslag aan het parket van Luik.
Dat kan de Kazachcommissie eveneens met dit verschil dat wegens de mogelijke betrokkenheid van de hoge magistraten aangifte bij de justitieminister moet gebeuren. En daar zit nu juist het addertje onder het gras: de heren Liégeois en Verstraeten zijn immers de experten die door dezelfde justitieminister werden aangesteld om het eindpunt van zijn hervorming, de herziening van de wetboeken van strafrecht en strafvordering, in goede banen te leiden.
Supranationaal
Wegens de volgehouden dubbelzinnigheden in al deze dossiers lijkt het Belgisch beleid niet in staat de nodige maatregelen te nemen om aan de herhaaldelijk vastgestelde “disfuncties” te verhelpen. Gelukkig kan het nu bejubelde vernieuwde Europa daarin verhelpen. Uit de rechtsspraak van Het Europese Hof kan nu reeds worden uitgemaakt wat Europa van deze Belgische toestanden denkt. Het arrest van dit Hof in de zaak Kudeshkina tegen Rusland heeft er alle elementen van belicht: "The interest which the public may have in particular information can sometimes be so strong as to override even a legally imposed duty of confidence (...) the public interest in having information about undue pressure and wrongdoing within the Prosecutor's Office revealed is so important in a democratic society that it outweighed the interest in maintaining public confidence in the Prosecutor General's Office (...) In this context open discussion of topics of public concern is essential to democracy and regard must be had to the great importance of not discouraging members of the public from voicing their opinions on such matters.” (EHRM 26 februari 2009, Kudeshkina t. Rusland).
