De rijke West-Vlaamse achtergrond en de sfeer van ons kent ons die over het proces hangt, is natuurlijk een dankbaar onderwerp voor allerlei persartikelen. Maar er is ook een ander, minstens even belangrijk facet, aan deze zaak: het toont wat de werkelijke gevolgen zijn van één van de meest verregaande hervormingen in ons strafprocesrecht, de afbouw van de assisenrechtspleging en de overname ervan door een behandeling door een correctionele rechtbank.
Assisen
De strafrechtelijke behandeling van de zwaarste misdrijven door een assisenhof is een rechtstreeks gevolg van de Franse Revolutie. Het volk wou geen procureurs, 'les Gens du Roy', en zelfs geen rechters, 'les Juges du Roy', meer en nam zelf alles in handen.
Zowel het vooronderzoek als de behandeling over de grond van de zaak gebeurde door het volk zelf, door gekozen burgers. Er werden ook waarborgen voorzien om alles eerlijk te laten verlopen.
Om lokale invloeden te vermijden, werden de lekenrechters gekozen uit burgers van het arrondissement en konden er nog voor het proces begon en zonder opgave van de reden er enkele uit geweerd worden. Alles moest ook openbaar gebeuren, het gehele onderzoek werd op de zitting over de grond hernomen, niet alleen de getuigen van de feiten maar ook wie het onderzoek had gedaan werd gehoord.
Het Hof kon zelf onderzoeksdaden stellen om het vooronderzoek aan te vullen.
Deze wijze van procesvoering werd over de gehele geciviliseerde wereld de standaardprocedure.
In het Angelsaksisch systeem is het nog steeds de onbetwiste procesvorm, niet alleen voor de zwaarste maar ook voor de courante misdrijven. Daardoor wordt ook de gelijkwaardigheid tussen de betrokken procespartijen, het openbaar ministerie, de verdediging en het slachtoffer geëerbiedigd.
Ook het openbaar ministerie staat er op het parket en moet er de 'cross examination' het verhoor door de verdediging ondergaan. De strafrechter heeft er ook doeltreffend middel om onmiddellijk de belemmering van het proces te sanctioneren: 'attemp of justice'.
Hervorming
De recente geschiedenis van het beleid in strafzaken is in ons land een onafgebroken poging om het strafproces te hervormen. Zowat ieder justitieminister had er zijn plan voor. Maar niet iedere minister kon er ook uitvoering aan geven.
De wijze waarop de gerechtelijke waarheid moet worden gevonden en de schuld en boete moet worden beoordeeld, is een delicate aangelegenheid die een breed en diepgaand debat vergt.
De wijze waarop de gerechtelijke waarheid moet worden gevonden en de schuld en boete moet worden beoordeeld, is een delicate aangelegenheid die een breed en diepgaand debat vergt.
Daarom gebruikte de huidige justitieminister een techniek die door de Franse parlementairen wordt gebruikt om een onstembaar wetsvoorstel er toch door te krijgen. Snijdt het in stukjes en verstop het in andere voorstellen die er niets mee te zien hebben.
Koen Geens noemde het zelf terecht 'potpourris'. Maar je kan het ook als 'pots pourris' omschrijven, want welke parlementair is nog in staat te begrijpen wat er onder de geurende blaadjes verstopt zit?
Erga Omnes
Koen Geens besefte dat hij het volk niet brutaal buiten justitie kon zetten. Hij schafte de assisenrechtspraak niet af maar reduceerde deze tot enkele symbolische dossiers.
Erga Omnes, tegen al de anderen in. Hoewel de gehele wereld de assisenprocedure onbetwist gebruikt, wisten wij het beter. Koen Geens besefte dat hij het volk niet brutaal buiten justitie kon zetten. Hij schafte de assisenrechtspraak niet af maar reduceerde deze tot enkele symbolische dossiers.
Al de andere moesten voor de gewone strafrechtbank, voor de correctionele rechtbank komen. Tot al die andere dossiers behoort ook de Kasteelmoord, de moordzaak die geheel Vlaanderen bezig houdt.
Als symbool van wat de justitieminister wil kan je niets beter bedenken. Hoe kon Koen Geens het gedaan krijgen om het volk zijn rechtspraak te ontnemen? Daar had hij een goede reden voor. Zoals iedere andere minister moest ook de justitieminister tien procent besparen.
Geens bediende zich van het groeiende consumentenrecht waarin de kostprijs maar ook de snelheid van afhandeling belangrijke gegevens zijn
Op zich is dat al een bedenkelijke ingreep: wat is de prijs voor een behoorlijke waarheidsvinding en een eerlijke beoordeling van schuld en boete? Maar de minister is een bedachtzaam en handig zakenadvocaat. Hij bediende zich van het groeiende consumentenrecht waarin de kostprijs maar ook de snelheid van afhandeling belangrijke gegevens zijn. Het zou nu allemaal heel wat sneller gaan.
Onder het gras
Of de nieuwe werkwijze sneller gaat zal de Kasteelmoord uitwijzen. Als het voortgaat zoals het bezig is, zou het wel eens de langst durende correctionele zaak van de Belgische geschiedenis kunnen worden. Het loopt al jaren aan en zij staan nog nergens.
Maar ook de andere elementen van de assisenprocedure, de waarborgen die deze inhoudt voor een behoorlijk en een eerlijk proces, komen in de Kasteelmoord aan de oppervlakte.
Voor de in een assisenprocedure normale verrichting, het horen van getuigen, is er blijkbaar voor de correctionele rechtbank te Brugge geen tijd.
Er is de lopende betwisting over het horen van een getuige en de daarmede samenhangende sfeer van 'ons kent ons'. Voor de in een assisenprocedure normale verrichting, het horen van getuigen, is er blijkbaar voor de correctionele rechtbank te Brugge geen tijd.
Dat had de wraking van de gehele rechtbank tot gevolg. En vermits ook het Hof van Beroep in Gent er geen graten in zag, moet het Hof van Cassatie er nu in tussen komen.
Het doet aan een andere zaak denken die door dezelfde rechtbank in Brugge werd behandeld. De vervolging van de Turkse PKK militante Erdal. In die zaak ging het vooreerst andersom.
Toen werd de Brugse rechtbank niet verkozen boven een andere, maar kon er geen enkele Brugse rechter worden gevonden om de behandeling voor te zitten. Zij hadden allen schrik van de bedreigingen die door de Turkse terroristen zouden zijn geuit.
Daarom werd een Dendermondse rechter naar Brugge gedelegeerd. Maar ook toen moest Cassatie tussen komen en daarbij kwam een ongekend document naar boven. Het rapport van de procureur-generaal van Gent waarin deze stelde dat er hoegenaamd geen sprake was van bedreigingen en er dus evenmin een reden was voor de delegatie van de Dendermondse voorzitter.
Het gevolg was dat de zaak verbroken werd wegens 'de schijn van partijdigheid', aan het Antwerpse Hof van Beroep werd overgemaakt, en dat Hof in een honderd bladzijden tellende uitspraak Erdal vrijsprak van de terroristische misdaden en brandhout maakte van de door het openbaar ministerie voorgehouden beweringen.
Knelpunten
Het proces over de Kasteelmoord toont nu al enkele gevolgen van de nieuwe wijze van afhandeling. Waarom worden de rechters gewraakt? Indien de assisenprocedure was gevolgd, was dat wellicht niet nodig geweest. Lekenrechters uit het arrondissement kunnen moeilijk verweten worden te nauwe banden te hebben met een procespartij.
De hervorming van een volksrechtbank naar een rechtbank van beroepsrechters is evenmin een enkel formele wijziging. In assisen heeft de voorzitter de volheid van bevoegdheid in de opdracht om het definitief onderzoek ter zitting ook werkelijk te kunnen voeren.
Buiten het horen van de getuigen van de feiten worden ook de speurders en zelfs de onderzoeksrechter als getuige gehoord en kan de voorzitter, zelfs ambtshalve, uit eigen beweging, bijkomend onderzoek bevelen.
De gewoonte en de nu aangewende druk om het snel te doen heeft de principes aangetast.
In de correctionele procedure is dat allemaal ook mogelijk omdat ook daar het principe geldt dat enkel het onderzoek op de zitting definitief is. Maar hier zit het addertje onder het gras. De gewoonte en de nu aangewende druk om het snel te doen heeft de principes aangetast.
In de gewone correctionele afhandeling worden slechts uitzonderlijk getuigen gehoord en kan de rechter het niet meer ambtshalve bevelen. Vooral de laatste beperking van de onderzoeksbevoegdheid is merkwaardig.
De cassatierechtspraak heeft bevestigd dat een strafrechter geen getuigenverhoor kan bevelen en, zo hij het toch wenst, hij het openbaar ministerie moet 'verzoeken' het te willen doen.
Deze ombuiging van het rechterlijk bevel naar een rechterlijk verzoek maakt definitief een eind aan de evolutie van wat eens uitgedrukt werd met het gezegde 'tout juge est procureur-général'.
A qui profite le crime?
In de Kasteelmoord is het uiteraard belangrijk uit te maken wie er belang heeft bij de moord. Uit de wijze waarop de moord nu wordt afgehandeld, komt een soortgelijke vraag naar voor. Wie heeft er belang bij deze nieuwe werkwijze?
In de Kasteelmoord is het uiteraard belangrijk uit te maken wie er belang heeft bij de moord. Uit de wijze waarop de moord nu wordt afgehandeld, komt een soortgelijke vraag naar voor. Wie heeft er belang bij deze nieuwe werkwijze?
Heeft de herleiding van assisen niet tot doel de inhoudelijke bevoegdheden van de strafrechter te herleiden en wordt ook hier het horen van bijkomende getuigen, formeel of informeel, aan de opportuniteitsbeoordeling van het openbaar ministerie overgelaten?
Is dit geen onderdeel van het grotere geheel, van de onderliggende filosofie, van de hervorming van het strafgerecht waarin de openbare behandeling wordt vervangen door een vertrouwelijk overleg tussen de procespartijen? Het definitief onderzoek op de openbare en tegensprekelijke zitting wordt ontweken?
Onderzoeksverrichtingen als het horen van getuigen aan de opportuniteitsbeoordeling van het openbaar ministerie wordt overgelaten?Het rechterlijk bevel wordt herleid tot een rechterlijke verzoek?
Kortom de opdracht van de strafrechter wordt beperkt tot de enkele en enkel juridische bevestiging of afkeuring van de door het parket gestelde vordering. In deze optie is de waarheidsvinding niet langer de eerste opdracht zoals dat in het assisenproces het geval is en wordt de strafprocedure een juridisch steekspel tussen juristen, dat onbegrijpelijk is voor de gewone burger.
Hier wordt nogmaals duidelijk dat de invloed van het Angelsaksisch model voor het beleid een dankbaar voorwendsel is om er enkel van over te nemen wat het beleid dient. De beroepsrechter wordt passief en de lekenrechter slechts uitzonderlijk toegelaten. Het past volkomen in het groter hervormingsplan waarin de 'activiteit' van het openbaar ministerie zowat alles overvleugelt.
Recept
Een ervaren kok kan aan het recept de ingrediënten en de uiteindelijke smaak herkennen. Voor het volk is het eten van de pudding noodzakelijk. Blijkbaar geldt het laatste ook voor de vertegenwoordigers van het volk.
Zij laten zich bij de neus nemen door wat in de 'pots pourris' verstopt wordt. Dat was al zeer duidelijk in de Kazachgate, het onderzoek over de andere door het strafrechtelijk beleid bekomen gruwel. De afgekeurde afkoopwet die niet alleen het volk maar ook de rechter uit de procedure zette.
Nu zal het gerechtelijk onderzoek over de kasteelmoord hetzelfde resultaat tonen dan het parlementair onderzoek over de afkoopwet: een duidelijke reden dus om de verdere afhandeling van beide onderzoeken nauwlettend in het oog te houden.
