Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

'Het algemeen belang staat niet bovenaan bij hervorming Justitie'

Walter De Smedt
Justitiepaleis, Brussel (Foto: (cc) Erasmushogeschool)
Justitiepaleis, Brussel (Foto: (cc) Erasmushogeschool)

Dezelfde hervormingskenmerken doken op in verschillende schandalen, zoals Optima, Publifin of Samusocial. De privatisering en de commercialisering van de publieke sector door de excessen van een uit de hand gelopen liberalisme van een militair-economisch-technologisch complex. Deze ontwrichting van de rechtsstaat wordt door het parlement vastgesteld en tast de verworvenheden van de welvaartstaat aan. Want rechtsstaat en welvaartstaat zijn op dezelfde vereisten gestoeld: zolang de welvaart van de burger op peil kan gehouden worden is de afbouw van de rechtsstaat hem geen zorg.

Maar dat zou bij een volgende ‘crisis’ wel eens anders kunnen worden!

Walter De Smedt is kritisch voor de hervormingen die Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) wil doorvoeren (Foto: Reporters © Jean Marc Quinet)
Walter De Smedt is kritisch voor de hervormingen die Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) wil doorvoeren (Foto: Reporters © Jean Marc Quinet)

Orde

Hoe onze maatschappelijke ordening er uit ziet, is sinds de tweede wereldoorlog lang geen louter nationale aangelegenheid. In de strijd tegen een andere opvatting, het communisme, hebben wij ons aangesloten bij een grote verdragsorganisatie: de NAVO. Daardoor hebben wij onze Westerse waarden en principes kunnen veilig stellen tegen de bedreiging ervan door een geheel andere.

Het meest gekende aspect van deze verbondenheid, het militaire, is ons genoegzaam bekend. Het andere, de werking van de burgerlijke veiligheidsoverheden, is dat heel wat minder omdat het omgeven is door een verplichting tot geheimhouding.

Nochtans is het andere facet, het burgerlijke, even belangrijk als het militaire. In dit burgerlijk facet situeert zich het beleid van justitie als onderdeel van het gehele veiligheidsbeleid. Daarom moet justitie niet enkel als een juridische aangelegenheid bekeken worden maar moet ook het andere facet, het niet-militaire wapen, als afdwingbaar middel voor het behoud of voor de wijziging van een bepaalde maatschappelijke visie, worden aangemerkt.

De Berlijnse muur

De val van de Berlijnse muur is een even belangrijke gebeurtenis als de oprichting er van. Pas werden de beide Duitslanden herenigd of er werd een nieuwe muur gebouwd. In de nieuw bevrijde landen aan de Westerse kant bouwde de NAVO er immers snel een andere; een van tanks en raketten.

Het bleef namelijk niet bij de opfrissing van de vervallen gevels van Praag of Boedapest. Met de komst van Coca-Cola en McDonald’s kwamen ook de andere achterliggende gedachten en overtuigingen van over de grote plas.

Václav Havel, de eerste president van Tsjecho-Slowakije, en Lech Wałęsa, de leider van Solidarność in Polen, werden snel vergeten. De Poolse Kerk had zijn paus geleverd, de Hongaarse natiestaat stak als restant van het eens grote Keizerrijk opnieuw zijn kop op. De heren Bush en Blair verkeken niet alleen de grootste kans op een vreedzaam Europa, zij staken ook de olie in het Midden-Oosten in brand. En daardoor ook in de hele wereld. Ze veroorzaakten daardoor een stroom van volkomen ontredderde vluchtelingen. De bankencrisis toonde verder de onbestrafte excessen van een mateloos geldgewin. Het nieuwe gevaar, het terrorisme, maakte het plaatje volledig: vrijheden werden ingekort om er een antwoord voor te vinden.

En justitie bleef in deze nieuwe aanpak niet ongemoeid: het Amerikaanse strafrechtelijk beleid besloot dat de banken “too big to prosecute” waren, in Polen werden de leden van het Grondwettelijk Hof vroegtijdig vervangen, niet alleen Hongarije maar zelfs Oostenrijk en Italië gaan de extreme-rechtse weg op.

Onze justitie is gezwicht voor de nieuwe aanspraken: privatisering en commercialisering

Ook hervormingen in België

Ook in dit land wordt de gehele Justitie, en dus ook het strafrecht en het strafprocesrecht, hervormd. Ons wordt voorgehouden dat dit om rede van snelheid en doelmatigheid gebeurt.

Is dit wel zo? En is dit de enige reden?

Of gaat het om een hervorming die heel wat andere oorzaken en gevolgen heeft?

Om aan deze vragen te kunnen beantwoorden kunnen drie basisprincipes worden gebruikt:

  • Het grondwettelijke element,
  • Het publiekrechtelijke element en
  • Het legaliteitsprincipe.

Er kan worden vastgesteld dat het Grondwettelijk Hof herhaaldelijk een poging tot hervorming – de  uitgebreide minnelijke schikking, de uitbreiding van de bevoegdheid van het Openbaar Ministerie bij huiszoeking en vrijheidsberoving – heeft afgekeurd en zelfs vernietigd.

De vervanging van het rechterlijk vonnis door een uitgebreide schikking tussen procespartijen is ook in strijd met het publiek karakter, met het dwingend kenmerk van het publiek recht waartoe het straf- en het strafproces behoren zodat daarin door een overkomst tussen partijen niets kan worden gewijzigd.

Het meest opmerkelijke is wel dat ook het legaliteitsprincipe daardoor wordt aangetast: een schikking ook voor zware misdrijven moet niet langer door wettelijk voorgeschreven maatstaven gebeuren maar kan nu ook op de enkele overweging van de ‘opportuniteit’ van de vervolging gebeuren. Wat al of niet “opportuun” is, is nergens bepaald en hangt volkomen af van zowel een persoonlijke beoordeling als van wat door het strafrechtelijk beleid dwingend kan worden voorgeschreven.

Kazachgate

De beoordeling door het Grondwettelijk Hof en de vaststellingen van het parlementair onderzoek Kazachgate hebben zowel de oorzaken als de gevolgen van deze hervormingen aangetoond.

In Kazachgate werd vastgesteld dat de grondwettelijke machten tot op het hoogste niveau werden door ondermijnd. De privatisering en de commercialisering van wat publiek, gelijk en afdwingbaar, niet onderhandelbaar straf- en strafprocesrecht vormde, vindt zijn oorsprong in de bredere maatschappelijke opvattingen die zowel in de militaire als de financiële excessen terug te vinden zijn. Met name de overmacht van het grootkapitaal dat groter is dan de natiestaten en de acties van het militair-industrieel complex dat nu ook een technologisch complex is geworden.

De nefaste gevolgen van de overmacht van het militair-industrieel-technologisch complex is geen nieuw element.

Twee Amerikaanse presidenten waren er zich terdege van bewust. In zijn afscheidsrede aan de natie waarschuwde president Eisenhouwer voor het grote gevaar voor de blijvende invloed: “The potential for the disastrous rise of misplaced power exists and will persist”. In zijn rede als president-elect gaf president Obama aan dat wij ons in de strijd tegen het terrorisme hadden vergist en hadden gezwegen, en dat dat er opnieuw “checks and balances” moesten komen.

Ook in Frankrijk geeft president Emmanual Macron in zijn boek 'Révolution' een duidelijk antwoord: “Certaines valeurs, certains modes de vies, ne sont pas négotiables”. Dit antwoord is er niet toevallig gekomen: het is een reactie op het beleid van een voorganger als president Sarkozy, die zowel op militair als op strafrechtelijk gebied de vijfde Franse Republiek een andere weg opstuurde dan dat het onder president de Gaulle was beslist: opnieuw als actieve NAVO-partner en eveneens als hervormer van een andere strafprocedure waarin de onderzoeksrechter moest worden afgeschaft en de “schikking” worden ingevoerd.

Het huidig Belgisch beleid heeft zich volledig ingepast in de huidig NAVO-doctrine, en dit zowel op militair als op burgerlijk gebied

Belgisch beleid

Het huidig Belgisch beleid heeft zich nu, in tegenstelling tot dat onder paars, volledig ingepast in de huidig NAVO-beleid, en dit zowel op militair als op burgerlijk gebied. Onze F16-straaljagers hebben zoveel buitenlandse missies gevlogen dat zij door de nieuwe F35 nucleaire bommenwerpers moeten worden vervangen.

Ook Justitie breekt nu volkomen met het vorig beleid zoals het door de commissie-Franchimont werd geadviseerd, en dat zich binnen de grondwettelijke, de publiekrechtelijke en legaal voorgeschreven principes hield. Onze justitie is nu gezwicht voor de aanspraken van het militair-economisch-technologisch complex: privatisering en commercialisering.

Dat gebeurt door de alom merkbare tussenkomst van zakenadvocaten die, als vertegenwoordigers van de belangen van het grootkapitaal, hun eigen denk-en werkwijze, het vertrouwelijk en onderhandeld akkoord tussen de partijen naar eigen “opportuniteit”, in de plaats stellen van wat voor het algemeen belang voordien niet onderhandelbaar was.

Of deze nieuwe aanpak behoorlijk en toelaatbaar is zal evenwel ook niet meer op nationaal vlak worden beslist: zoals dat ook op militair vlak het geval is zal ook in deze materie Europa het voor zichzelf moeten uitmaken. Onder het onveranderd toezicht van het Mensenrechtenhof zal dit beleid, dat een andere maatschappelijke ordening nastreeft, niet worden goedgekeurd.

Intussen is het de vraag of ons huidig beleid ongemoeid zijn eigen weg kan blijven gaan.

Waarom mag een Justitieminister geworden zakenadvocaat ongestoord zijn ding blijven doen? Waarom mag een Justititieminister de grondwet opzij schuiven, het afdwingbaar publiekrechtelijke belang vervangen door het privé belang van zijn vroegere cliënten, en het legaliteitsprincipe ondergraven door er een opportuniteitsbeslissing voor in de plaats te stellen?

Dat is toch een geheel andere hervorming dan het zoeken naar een snellere en meer doelmatige behandeling van de rechten van alle en voor de wet gelijke burgers?

LEES OOK
Frederik Polfliet / 29-06-2020

De rechter die zijn toga ruilde voor een geel hesje

Gewezen magistraat Walter De Smedt schetst een schrijnend beeld van de Belgische justitie en houdt een urgent pleidooi voor het herstel van de rechtsstaat.
oud rechter walter de smedt
Walter De Smedt / 30-07-2019

De splitsing van Justitie is een dure zaak

Volgens professor staatsrecht Vuye is er één domein waarin een splitsing van ons land relatief eenvoudig is: Justitie. Maar Walter De Smedt waarschuwt dat een eventuele splitsing…
POLITICS FEDERAL PARLIAMENT PLENARY SESSION