Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Lastige belastingen

Koen Smets
geeseplucking

En dat hoeft toch niet zo ingewikkeld te zijn? Je beslist wat je gaat belasten, rekent uit hoeveel er daarvan is, bepaalt een belastingvoet, en je vermenigvuldigt die twee getallen om te weten wat je inkomsten zullen zijn.

Over ramen en ganzen

Stel dat u de potentaat bent in een landje, en overweegt een belasting op vensters in te voeren. Klinkt best goed: iedereen heeft ramen nodig, en die zijn moeilijk te verbergen, dus belastingontwijking is niet aan de orde. Het is zelfs een eerlijke belasting: grote huizen hebben meer ramen, dus wie zich een kast van een huis kan veroorloven zal meer betalen dan wie een bescheiden woonst heeft. Tel het aantal ramen in uw rijkje, vermenigvuldig met de taks die u denkt te heffen op elk venster, en hup, u weet hoeveel geld er in uw schatkist zal rollen.

Of misschien toch niet. De bevolking slikt belastingen immers niet zomaar. 350 jaar geleden wist Jean-Baptiste Colbert, de minister van financiën van Lodewijk XIV, dat al: “De kunst van het belasten bestaat erin de gans zodanig te plukken dat je de grootste hoeveelheid veren bekomt, met een zo gering mogelijk geblaas.”

En het geblaas is niet het enige probleem. Belastingen beïnvloeden ook ons gedrag. Mensen mogen volgens sommigen dan al niet altijd even rationeel zijn, maar wanneer wat ze doen of kopen wordt belast (en alle belastingen worden uiteindelijk door mensen betaald), dan zullen ze, ceteris paribus, daar minder van doen of kopen. Uw venstertaks werkt als een negatieve prikkel. Uw onderdanen zullen proberen de kost te verminderen door huizen te bouwen met minder vensters, of door bestaande ramen dicht te metselen, dus uw inkomen zal onder de verwachting liggen. En uw belasting zal ook de economische activiteit verminderen: metsers zullen misschien iets meer werk krijgen, maar de timmerlui zullen hun bedrijvigheid zien slinken.

windows
Het is wel wat duister, maar met de belastingen die we uitsparen kunnen we veel kaarsen kopen! (foto: Elliot Brown CC BY)

De venstertaks raakte lang geleden uit de mode, maar de belastingen die vandaag worden geheven wegen niet minder op de economie. Laten we bijvoorbeeld kijken naar de grootste brokken: inkomstenbelasting en patronale lasten, en BTW (of vergelijkbare omzetbelasting). Volgens Eurostat vertegenwoordigen die in de EU samen tussen twee derde en drie kwart van de totale belastinginkomsten (respectievelijk 60% en 15% in België, 46% en 21% in het VK, en over de hele EU 55% en 18%).

Patronale sociale-zekerheidsbijdragen maken het kostelijker voor werkgevers om personen in dienst te nemen, dus zullen ze minder personeel gebruiken. Inkomstenbelasting maakt een werkuur minder waard voor een werknemer, dus die zal minder werken. BTW maakt de goederen en diensten duurder die gezinnen kopen, dus ze kopen er minder van.

Als belastingen zowel de vraag naar als het aanbod van arbeid reduceren, en de vraag naar goederen en diensten, dan is de economische activiteit lager dan ze anders zou zijn. Dit maakt het heffen van belastingen – zoals Colbert observeerde – lastig: in een complexe economie is het vinden van een optimum in de praktijk een onmogelijke opdracht.

Ongevoelig voor negatieve prikkels

Zijn er dan geen zaken waar de extra kost van een belasting weinig invloed heeft op de vraag? Misschien basisbenodigdheden zoals huisvesting, voeding en kleding? We hebben immers een dak boven ons hoofd nodig, iets op ons bord, en iets om ons lijf. Maar we kunnen natuurlijk wel onze consumptie van die noodzakelijke elementen verminderen als de kost omhooggaat: een kleiner huis, goedkoper eten, en onze kleren dragen tot wanneer ze niet meer in de mode zijn. Benzine? We rijden al decennialang in almaar zuiniger auto’s, en nu er niet meer zoveel te besparen valt, krijgen we mensen in gele hesjes die protesteren tegen de hoge accijnzen op brandstof. De ganzen blazen.

En intussen draait de economie op een lager pitje.

Tabak en alcohol zijn dan wellicht een beter idee: sommige mensen blijven ze consumeren, ondanks de stijgende lasten erop. Maar nog afgezien van de twijfelachtige ethiek van een regering die voor haar inkomen afhangt van mensen die verslaafd zijn, is er het risico op smokkel. Een rapport uit 2002 voor de Wereldgezondheidsorganisatie schatte de misgelopen belastinginkomsten ten gevolge van smokkel in het VK op jaarlijks 2,5 miljard pond (zo’n 4,5 miljard pond aan prijzen van vandaag, of zo’n 4,5 miljard euro). Dit kunnen we dus ook best vergeten.

Wellicht zijn er dan dingen die we niet kunnen vermijden, en die de regering makkelijk kan belasten? Erfbelasting, ook wel eens een “sterfbelasting” genoemd, lijkt een goede kandidaat. Wat kun je doen – weigeren te overlijden? Je kunt er echter wel voor zorgen dat je je vermogen van de hand doet voor je de pijp aan Maarten geeft, en op die manier toch weer de belasting vermijden. (Het is ook een erg onpopulaire belasting.)

Minder politiek controversieel is het idee om geluk te belasten (als het maar niet gaat om het geluk van een erfenis). Bill Gates en Jeff Bezos, met hun Microsoft- en Amazonfortuinen de twee rijkste mensen ter wereld, hebben hun welstand aan geluk te danken. Een directe taks op geluk is niet echt mogelijk, maar we kunnen toch het vermogen belasten dat eruit voort is gesproten? Een geniaal idee, ware het niet dat Gates en Bezos, en de meeste andere rijke, fortuinlijke ondernemers (zoals Marc Coucke) niet rijk werden door de hele dag op hun achterwerk te zitten. Hun vermogen belasten is eigenlijk niet zozeer dat geluk belasten, maar hun arbeid. En ondernemers zijn niet minder gevoelig voor de negatieve prikkels van taxatie, dus zo’n “geluksbelasting” zou net zo goed economische activiteit schaden.

Is er dan geen enkele manier waarop men rijk wordt door niets te doen?

Is er dan geen enkele manier waarop men rijk wordt door niets te doen? Erven hebben we al moeten verwerpen, maar een andere manier is de Lotto – kunnen we die winsten dan niet belasten zonder economisch nadeel? Laten we eens kijken. U ben een Lottowinnaar en men belt u op: “Gefeliciteerd! U hebt meer dan 8 miljoen gewonnen! Maar wacht, bestel dat jacht nog niet meteen – we gaan eerst de helft afromen om de belasting te betalen!” Mocht het zo werken, de interesse in de Lotto zou snel afnemen. Als het zo makkelijk was om geld op te halen zouden regeringen het immers allang doen. (En natuurlijk belasten ze kansspelen al – alleen niet zo flagrant. Het is niet van de winst, maar van de prijs van een biljet dat een groot deel naar de schatkist vloeit. Hier is het dus ook weer niet het geluk, maar de activiteit die wordt belast.)

Is er dan helemaal niets dat kan worden belast zonder dat het gaat wegen op de economische activiteit? Als we mensen nu eens zover zouden krijgen dat ze vrijwillig belasting betalen, en niet door onderhandse heffingen op wat ze doen?

Opzichtige belastingen

Joshua Gans, een econoom aan de universiteit van Toronto, deed ooit een interessant voorstel: kijk naar hoe commerciële organisaties te werk gaan. Luchtvaartmaatschappijen slagen erin eerste-klassestoelen te verkopen voor een veelvoud van wat een zitje achteraan in het vliegtuig kost, en kredietkaartmaatschappijen rekenen astronomische bedragen aan voor een exclusieve platinakaart. En hun klanten betalen met plezier, omdat ze op die manier hun status openlijk kunnen verkondigen.

licenceplates
Albert en Bill, de nummerplaatbroertjes

Regeringen zouden mensen die minimaal een miljard in taksen hebben betaald in de laatste tien jaar een, zeg maar, Rhodium (dat is nog kostbaarder dan platina!) status kunnen toekennen, met lagere rangen voor meer bescheiden belastingbetalers. Wie weet zouden sommigen, net zoals men soms een extra reis boekt om een hogere status te bereiken of de huidige status te behouden, wel vrijwillig extra belasting betalen.

Vergezocht? Misschien. Maar een taks op het signaleren bestaat eigenlijk al. In het VK verkoopt en veilt de dienst nummerplaten gepersonaliseerde kentekens voor auto’s. Je kunt er een plaat kopen die vaagweg je naam weergeeft (AL66 ERT werd eerder deze maand voor 2.000 pond, ruim 2.200 euro, verkocht) – zoek gewoon naar een combinatie die u bevalt. En met zo’n plaat op uw auto weet iedereen dat u er warmpjes inzit, en uw geld komt netjes in de schatkist terecht.

Ook in België kan dat al een tijdje: hier kun je zelfs je eigen combinatie maken, net als in de VS. Tegen 1.000 euro geen goedkoop privilegie, maar je moet er wat voor over hebben. Toch blijkt ook dit geen mirakeloplossing te zijn: toen de regering de bijdrage verdubbelde zakte de vraag in elkaar met bijna 75%. Zelfs hier blazen de ganzen.

Geen wonder dus dat het heffen van belastingen een twistappel blijft, waarbij diverse belangengroepen kibbelen over wat moet worden belast, en hoeveel. Maar wat de regering van de dag ook beslist, iemand ergens in de economie zal minder doen dan wat hij of zij anders zou doen.

LEES OOK
Steven Vanden Bussche / 29-03-2021

Het lobbycircuit achter deregulering voor nieuwe gentechnieken

Hoe onderzoeksinstellingen zoals het Vlaams Instituut voor Biotechnologie en grote biotechbedrijven lobbyen om de Europese regelgeving rond nieuwe genbewerkingstechnieken te…
Foto: Rudy and Peter Skitterians (Pixabay)
Steven Vanden Bussche / 19-03-2020

'Liever internationale samenwerking dan filantropie'

Miljardairs als Jack Ma en Bill Gates tasten in de geldbuidel om noden te lenigen tijdens de coronacrisis. Alle hulp is welkom, maar een structurele oplossing is het niet…
Medisch materiaal van Jack Ma Foundation landt in Bierset (Foto (c) Belga Handout Liege Airport)
Jan Walraven / 16-02-2019

De keuze van Apache #33

Drama bij de Amerikaanse marine, 's nachts jagen op deelsteps in Brussel, de waarheid over Big Oil en nog veel meer in de tweewekelijkse keuze van Apache.
_DSC7939