Evalueren we op een of andere manier alle opties op een schaal, en kiezen we diegene die het hoogste scoort? Dat zou niet zo moeilijk zijn, tenminste als we maar één makkelijk te kwantificeren eigenschap moesten beoordelen. Maar in werkelijkheid moeten we vaak kiezen tussen opties met veel diverse karakteristieken. Neem bijvoorbeeld de simpele aankoop van een pak koekjes. Melkchocolade of zwart? Of helemaal geen? Wat met het vet- en suikergehalte? Welk merk? Hoeveel mag het kosten?
Onvermijdelijke compromissen
Als we dit soort opties op een enkele schaal willen evalueren, dan hebben we een heldere equivalentie tussen de verschillende eigenschappen nodig. Hoeveel meer willen we betalen voor een chic merk? Is een koekje met chocoladevulling beter dan een met brokjes noten erin? We zouden er knettergek van worden. In plaats daarvan zijn we satisficers – we zoeken niet naar een optimale keuze, maar stellen ons tevreden met wat goed genoeg is. We laten ons leiden door een of twee van de eigenschappen van de koekjes die echt belangrijk zijn voor ons, en geven er niet om dat ze niet zo hoog scoren op de andere. We zijn bereid om een compromis te sluiten, als de belangrijkste verwachtingen maar worden ingelost.
En dat geldt ook voor de gemeente en de straat waar we wonen, in welk soort woning, waar we werken, enzoverder.
Zelfs onder onze vrienden (die we zelf kiezen) en onze familieleden en collega’s (die we niet zelf kiezen) passen we dezelfde denkwijze toe. Complete toonbeelden van deugd zijn zeldzaam, en de meeste mensen die we kennen hebben wel wat gebreken in onze ogen. In vreemden zouden die ons waarschijnlijk afstoten, maar hier, omdat we de relatie met hen waarderen, zien we ze graag door de vingers.
Kortom, we verwachten meestal geen perfectie of puurheid. We zijn best in staat te accepteren dat onze vrienden niet voor 100% onze smaken in gastronomie, sport of muziek delen, of dat onze collega’s een andere politieke voorkeur hebben dan wij. Die attitude is essentieel wanneer we – zoals het geval is – in een pluralistische omgeving leven, met talloze combinaties van voorkeuren, smaken en opinies.
Pluralisme onder druk
Van politiek gesproken: politieke partijen zijn misschien wel bij de markantste voorbeelden van pluralisme in actie. CD&V mag dan al niet meer de dominante partij zijn die de CVP van weleer was nu het christelijke geloof niet langer als sociale kleefstof fungeert, maar het is opmerkelijk hoe werknemers, werkgevers én zelfstandigen zich zonder veel moeite gezamenlijk achter de oranje vlag kunnen scharen.
De brede principes waarop een partij is gebouwd laten doorgaans flink wat ruimte voor interpretatie, en dat laat toe onderdak te bieden aan heel wat diversiteit
Zo’n pluralisme vind je ook bij andere grotere partijen, met hun uitgebreide programma’s. Ze kunnen in de verste verte niet hopen dat ze elk partijlid kunnen tevredenstellen, laat staan elke kiezer, in 100% van waar ze voor staan. De brede principes waarop een partij is gebouwd laten doorgaans flink wat ruimte voor interpretatie, en dat laat toe onderdak te bieden aan heel wat diversiteit. En zelfs wanneer er thema’s zijn waarmee men het echt oneens is: in politiek moet men compromissen kunnen sluiten – en dat is wat de parlementsleden, de leden, en de kiezers van een partij doen.
Is dat wel zo?
Wie recent de twee grootste partijen in het VK heeft gevolgd zou het zich kunnen afvragen. Ze lijken allebei wel de notie van pluralisme te hebben laten varen.
Momentum, een ledenbeweging in de Labourpartij die sterk achter Jeremy Corbyn staat, wordt er al bijna sedert hij partijleider werd in 2015 van beschuldigd te proberen gematigde parlementsleden te verwijderen, die hun radicale politieke lijn niet delen.
Hun laatste, en meest boude, poging om diegenen die ze als ‘ontrouwen’ beschouwen weg te zuiveren kwam er vorige week, tijdens het partijcongres. Vicevoorzitter Tom Watson verschilt wel vaker openlijk van mening met Jeremy Corbyn, en zijn ongehoorzaamheid is al lang een doorn in het oog van Momentum. Wanneer hun leider, Jon Lansman, moest constateren dat hij Watson niet zomaar kon laten ontslaan, probeerde hij de rol zelf te doen afschaffen om zo van hem af te komen.
En dat is klein bier in vergelijking met wat de Conservatieve premier, Boris Johnson, verwezenlijkte. Hij zette effectief 21 Tory-parlementsleden uit de partij omdat ze de Benn-wet steunden, die het uittreden van het VK uit de EU zonder akkoord moet verhinderen, tenzij het parlement ermee instemt.
Een van de uitgestotenen, Nick Boles, tweette: “De harde rechterzijde heeft de Conservatieve partij overgenomen. Thatcheristen, libertairen en ‘No-Deal’ Brexiteers controleren ze van top tot teen. Liberale, One Nation Conservatieven zijn meedogenloos opgeruimd. Enkel een handvol gecastreerde gevangenen resteren om de schijn hoog te houden.”
Beide partijen schijnen het oude pluralisme te hebben geruild voor partijgeest en ideologische puurheid. Zulke puurheid is een natuurlijk attribuut van kleine partijen met slechts een doel, want zij hoeven geen compromissen. Als slechts één zaak van tel is, dan kun je eenvoudig nagaan of iemand “een van ons” is. Maar het is moeilijk te zien hoe dit goed kan aflopen voor mainstreampartijen, die afhankelijk zijn van een brede basis.
We zijn allen pluralisten
Want uiteindelijk zijn we allemaal pluralisten diep binnenin. De 19de Amerikaanse dichter Walt Whitman schreef: “I contain multitudes” (ik bevat verscheidenheid), en dat geldt voor ons allemaal. Beeld u in dat we het soort puurheid, dat deze politieke partijen nastreven, eisten in waar we wonen, wat we kopen, voor wie we werken, en van onze familie, vrienden en collega’s.
Beeld u in dat we elke stad of huis verwierpen, elk product, elke dienstenleverancier, elke werkgever die niet aan onze standaarden van puurheid voldeed. Beeld u in dat we enkel konden werken met, of bevriend zijn met mensen die compleet overeenstemden met ons gewenste puurheidsprofiel. We zouden algauw sterven van honger, koud en naakt, geen dak boven ons hoofd, eenzaam en alleen.
We hebben de natuur aan onze kant: het pluralisme, in de vorm van diversiteit, is diep in de natuur ingebakken
Wanneer we ons dagelijkse leven leiden en de ene keuze na de andere maken – in de politiek en daarbuiten – is de belangrijkste keuze misschien wel die tussen het puristische en het pluralistische pad. Als we het laatste kiezen, dan weten we dat we voortdurend compromissen zullen moeten sluiten. We zullen onvolkomenheden en rommeligheid moeten tolereren. We zullen ook moeten aanvaarden dat onze eigen zekerheden zullen worden aangevochten door die van anderen – maar dat is OK.
We hebben de natuur aan onze kant: het pluralisme, in de vorm van diversiteit, is diep in de natuur ingebakken. Het is een essentiële voorwaarde voor evolutie, en laat soorten toe zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. En net zo geeft het ons de weerbaarheid die we nodig hebben in een wereld die nooit puur is, en voortdurend in verandering.
Als we het eerste pad kiezen hoeven we geen vieze compromissen te sluiten, en ziet het leven er simpel en netjes uit. Maar dan moeten we natuurlijk wel de diepste intolerantie aankweken ten opzichte van wat afwijkt van de puurheid van onze stam. En we moeten ons uiteraard verwachten aan dezelfde intolerantie vanwege andere stammen ten opzichte van ons. We zullen steeds meer defensief en in onszelf gekeerd worden. En geleidelijk aan zullen we kleine onvolkomenheden zien verschijnen in de puurheid van onze medestanders. En omdat we het vermogen die te tolereren zijn verloren, zullen we uiteindelijk ook hen de rug moeten toekeren…
Het puristische pad of het pluralistische pad? Het is onze keuze. De strijd tussen pluralisme en puurheid wordt niet in het parlement of in het stemhokje gestreden. Hij wordt gestreden in onszelf.
