García Márquez’ zonen Rodrigo en Gonzalo zullen de serie producen. Bij de lancering van het nieuws vertelden ze dat hun in 2014 overleden vader de filmrechten van 'Honderd jaar eenzaamheid' (1967) nooit had willen verkopen. Niet dat de Colombiaanse Nobelprijswinnaar principieel tegen de verfilming van zijn romans was — 'Kroniek van een aangekondigde dood' en 'Liefde in tijden van cholera' kregen een tweede leven op het witte doek — maar hij vreesde dat het veelomvattende 'Honderd jaar eenzaamheid' nooit in één film zou passen.
Bovendien stelde de schrijver de Spaanse taal als conditio sine qua non. Toegegeven, het Engels in 'Love in the Time of Cholera' (2007) kwam vreselijk gekunsteld over. Voor het overige was die film zo slecht nog niet, met schitterende locaties, verdienstelijke vertolkingen en een melancholische soundtrack. Javier Bardem speelde de volwassen Florentino Ariza en de titelsong ‘Hay amores’ kwam van Shakira, die net als García Márquez afkomstig is van de Caraïbische noordkust van Colombia (op het internet zijn foto’s te vinden waarop zangeres en schrijver elkaar innig omhelzen).
Ondertussen, aldus García Márquez’ zonen, gaan de reserves van hun vader niet meer op. De Netflixproductie wordt geen film, maar een reeks. Veel geschikter dus om recht te doen aan de omvang van het boek. En de tijden zijn veranderd: series zijn prestigieuzer en kwalitatiever dan ooit en de grote Amerikaanse productiehuizen schrikken niet meer terug voor vreemde talen en contexten.
Of García Márquez het eens zou zijn met de beslissing van zijn zonen om de rechten van 'Honderd jaar eenzaamheid' voor grof geld aan Netflix te verkopen, zullen we nooit weten
Met name series die zich afspelen in Latijns-Amerika vallen de laatste jaren in de smaak. Vaak zijn de productie, crew en cast ten minste deels autochtoon en geven de series blijk van een meer dan oppervlakkige kennis van de sociale, historische en politieke omstandigheden. Bekende voorbeelden zijn onder andere 'Narcos', over de drugsoorlog in Colombia en Mexico en 'O Mecanismo', over de corruptie in Brazilië. Maar Netflix zette eveneens de schouders onder het huiveringwekkende 'Los días de Ayotzinapa', een docuserie over de drieënveertig studenten die precies vijf jaar geleden verdwenen in Mexico.
Bloedbananen
Of García Márquez het eens zou zijn met de beslissing van zijn zonen om de rechten van 'Honderd jaar eenzaamheid' voor grof geld aan Netflix te verkopen, zullen we nooit weten, maar de ironie wil dat zijn roman onder andere rond die twee zaken draait: rond de nalatenschap van een patriarch en de verlokkingen en valstrikken van buitenlands kapitaal.
José Arcadio Buendía is de stichter van een kroost- en kleurrijk geslacht en van het onbeduidende gehucht Macondo. Wanneer een Amerikaanse bananenmaatschappij investeert in de streek, verandert Macondo in een multiculturele boom town. De maatschappij brengt werkgelegenheid, welvaart en vooruitgang (treinen, telegrafen, telefoons!) mee. Althans, zo lijkt het. In werkelijkheid schept ze vooral afhankelijkheid, corruptie en uitbuiting.
In een van de sterkste passages uit 'Honderd jaar eenzaamheid' komen de bananenarbeiders in opstand tegen de miserabele werkomstandigheden. Het is een scène met veel filmisch potentieel: duizenden arbeiders en sympathisanten verzamelen zich onder de zengende middagzon op het stationsplein. Onder hen José Arcadio Segundo, een van de Buendía’s. Op de omliggende daken liggen sluipschutters. De stakers wachten op de gouverneur, die beloofd heeft om naar hun eisen te luisteren, maar de man komt niet opdagen. Wanneer de arbeiders weigeren te vertrekken, geeft de bevelhebbende kapitein de sluipschutters het teken om het vuur te openen.
Het volgende moment wordt José Arcadio Segundo wakker in een donkere trein. Hij blijkt languit op de lijken te liggen, de lijken van het bloedbad dat enkel hij overleefde. Hij springt van de trein en keert in het holst van de nacht terug naar Macondo, waar alle sporen van de slachting intussen zijn uitgewist. Van keuken tot keuken doet hij zijn verhaal, maar iedereen zegt hetzelfde: "Er zijn geen doden gevallen".
In de realiteit ging het er even bloederig aan toe als in de fictie. Hoeveel doden er precies zijn gevallen, is effectief nooit opgehelderd
Helaas heeft García Márquez deze gruwelijke scène niet uit zijn duim gezogen. Hij hoefde enkel goed te luisteren naar de verhalen over het ‘Masacre de las bananeras’, dat in 1928 plaatsvond in Ciénaga, een dorp vlakbij zijn geboorteplaats Aracataca. In Honderd jaar eenzaamheid heeft de bananenmaatschappij geen naam, maar in werkelijkheid was het de United Fruit Company — de voorloper van Chiquita — die eiste dat de Colombiaanse autoriteiten korte metten zouden maken met een massale staking. En zo geschiedde. In de realiteit ging het er even bloederig aan toe als in de fictie. Hoeveel doden er precies zijn gevallen, is effectief nooit opgehelderd.
Inbeelden en uitbeelden
Latijns-Amerika is nog lang niet verlost van neokoloniale inmenging en gewelddadige repressie blijft er een gangbaar antwoord op stakingen en protesten
Het is maar een van de vele voorbeelden die aantonen dat 'Honderd jaar eenzaamheid' diep geworteld is in de realiteit en dat de roman niet aan actualiteit heeft ingeboet. Latijns-Amerika is nog lang niet verlost van neokoloniale inmenging en gewelddadige repressie blijft er een gangbaar antwoord op stakingen en protesten.
De bananenopstand en andere realistische scènes ten spijt, zullen we García Márquez’ roman voor altijd vereenzelvigen met wonderbaarlijke gebeurtenissen en personages. De zigeuner Melquiades die uit de dood terugkeert, de smoorverliefde Meme die voortdurend belaagd wordt door een zwerm gele vlinders, Remedios de Schone die vastgeklampt aan een laken ten hemel stijgt: daaraan heeft de roman de stempel ‘magisch realistisch’ te danken, een etiket waartegen García Márquez zelf zich altijd verzet heeft. Hij bleef volhouden dat hij niets verzonnen had en dat die zogenaamd buitengewone gebeurtenissen voortvloeiden uit het bijgeloof van zijn grootmoeder, voor wie ze simpelweg deel uitmaakten van het dagelijks leven.
Hoe het ook zij, vooral de verfilming van die wonderbaarlijke episodes baart sceptici zorgen. Op zich zijn ze niet moeilijk te verfilmen, want net zoals de rest van het boek zijn ze beeldend geschreven en bevatten ze veel actie — 'Honderd jaar eenzaamheid' is geen ideeënroman, en zelfs ideeënromans kunnen knap verfilmd worden, kijk maar naar de bewerking van Milan Kundera’s 'De ondraaglijke lichtheid van het bestaan', met Juliette Binoche en Daniel Day-Lewis. Het gevaar bestaat alleen dat de ‘magisch realistische’ passages hun betovering verliezen wanneer je ze gaat uitbeelden in plaats van ze je in te beelden. Hopelijk krijgen we geen Game of Thrones-achtige fantasyscènes. Dan zouden we wel erg ver weg zijn van het universum van García Márquez.
Backpackers
Meer nog dan het ‘magisch realisme’, zal de schaarste aan dialogen in de roman een uitdaging vormen voor de scenaristen. De personages van 'Honderd jaar eenzaamheid' komen zelden in de directe rede aan het woord. Het lijkt wel alsof ze enkel spreken wanneer ze echt iets te zeggen hebben. Bijna zonder uitzondering zijn hun uitingen kort en krachtig als een aforisme, zoals die keer wanneer Aureliano aan zijn oudere broer José Arcadio vraagt wat je voelt tijdens het liefdesspel, en José Arcadio prompt antwoordt: "Het is als een aardbeving".
Wat vaststaat, is dat de serie als ultieme internationale etalage zal dienen voor de culturele en natuurlijke rijkdommen van Colombia. De roman speelt zich af in García Márquez’ geboortestreek, de Caraïbische noordkust, een regio die spectaculaire filmlocaties biedt: de koloniale steden Cartagena en Santa Marta, de delta van de Magdalena, de besneeuwde toppen van de Sierra Nevada de Santa Marta, de tropische wouden van het natuurpark Tayrona, de desolate woestijnen van het Guajira-schiereiland, die onlangs nog het decor vormden van Ciro Guerra’s bejubelde film 'Pájaros de verano'.
Wie een boek met een verfilming vergelijkt, vergelijkt bananen met papaja’s
Colombia, en in het bijzonder de Caraïbische kust, is niet voor niets dé nieuwe hotspot voor westerse backpackers. Als het fragiele vredesakkoord standhoudt, zal het toerisme de komende jaren enkel toenemen. Zal het het land echt vooruithelpen? Of zal het de zoveelste valse belofte van welvaart zijn, zoals de bananenmaatschappij in 'Honderd jaar eenzaamheid': een wervelwind die komt aanwaaien, alles kaalplukt en dan vrolijk weer voortraast, terwijl Macondo verweesd achterblijft?
Beter dan het boek?
Telkens als er een klassieker verfilmd wordt, volgen er onvermijdelijk vergelijkingen. In negenennegentig procent van de gevallen luidt het verdict dan dat het boek beter is dan de film of serie.
Het boek is beter dan de film: vooral mensen die willen pochen met hun belezenheid, nemen dat cliché graag in de mond. Maar wie een boek met een verfilming vergelijkt, vergelijkt bananen met papaja’s. De vraag is niet of de adaptatie beter is dan het boek, maar of ze op zichzelf, als film of serie, goed is. Literatuurliefhebbers maken vergelijkingen vaak uit vrees dat de verfilming de roman tekort zou doen of, erger nog, verkrachten. Toch kunnen we bewerkingen maar beter toejuichen. Zelfs een ondermaatse verfilming bezorgt een boek nieuwe lezers.
Volgens schattingen ging 'Honderd jaar eenzaamheid' wereldwijd al vijftig miljoen keer over de toonbank. Daarmee is het een van de grootste bestsellers aller tijden. Maar meest verkocht, wil niet noodzakelijk zeggen meest gelezen. Honderd jaar eenzaamheid is een van die dikke klassiekers die vaak ongelezen, of voor vier vijfde ongelezen, in de boekenkast belanden.
Veel mensen die er met goede moed aan beginnen, haken begrijpelijkerwijs af, in de war door die wijdvertakte familie waarin bijna alle namen zich herhalen en vermoeid door de weelderige zinnen. Of ze vinden die excentrieke personages en wonderbaarlijke gebeurtenissen ronduit grotesk. Wie weet kan de serie op Netflix hen enige houvast bieden en prikkelen om het boek nog eens uit de kast te halen, zodat het vele jaren later eindelijk een verdiende tweede kans op aarde krijgt.
