Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

De macht van de gedachte

Koen Smets
Thought
Foto: CC BY Martin Cleary

Ik leerde dat het is wat men zegt tot mensen die diep in gedachten zijn verzonken, om ze uit te nodigen te vertellen wat hen zo bezighoudt. Maar het laat ook doorschemeren dat gedachten kunnen worden uitgewisseld voor geld, of zelfs dat ze een monetaire waarde hebben. Dat is een intrigerende gedachte (!) voor een toevallige gedragseconoom.

Informatie kan natuurlijk waardevol zijn, dat is bekend. Om maar iets te zeggen, stel je voor dat iemand betrouwbare informatie had over wie momenteel wel of niet drager is van het nieuwe coronavirus, en wie al dan niet antilichamen heeft (en dus wellicht immuun is). Zulke informatie zou regeringen toelaten een nauwkeurig plan te maken voor een gezwinde afbouw van lockdowns en het daadkrachtige uit te voeren, zodat sociale en economische activiteit weer kan opstarten. De exacte waarde van die informatie becijferen is onbegonnen werk, maar het lijdt geen twijfel dat ze bijzonder waardevol zou zijn.

Pa’s oude kar

Informatie is echter niet hetzelfde als gedachten. Informatie kun je kopen en verkopen, achterhouden of delen. Gedachten komen op, en blijven binnenin onze geest. Informatie kan een materieel verschil maken – als je weet dat een tweedehandsauto in een ernstige botsing betrokken was kun je een dure vergissing vermijden, en voorkennis over een succesrijke proef van een bedrijf met een nieuw product kan je flinke winst opleveren op de beurs. Gedachten hebben niet dat soort macht, maar ze kunnen ons wel goed (of slecht) laten voelen. En dat is vaak waar het uiteindelijk voor ons om gaat.

hillmanminx
Op weg naar een goede thuis (Foto: CC BY Pete Edgeler)

De Britse documentaire televisiereeks Bangers and Cash volgt een veilinghuis in landelijk Yorkshire, dat gespecialiseerd is in oude auto’s en motorfietsen, en aanverwante parafernalia. De markt voor oldtimers is volatiel, en de populariteit (en de prijs) van vele modellen gaat op en neer. Een van de voertuigen die werden geveild in een recente episode was een oude Hillman Minx.

Toen de eigenaar ervan overleed konden zijn kinderen zichzelf er niet toe brengen de gezinsauto waarmee ze allemaal waren opgegroeid van de hand te doen, en sedertdien had het karretje er werkeloos bij gestaan – nu eens in de garage van een van hen, dan weer in het schuurtje van een andere. Dertig jaar later beseften ze dat ze er vanaf moesten, maar, zoals de veilingmeester opmerkte, toch jammer dat ze zo lang hadden gewacht. Ze hadden er immers aanzienlijk meer geld voor kunnen krijgen hadden ze de auto toentertijd verkocht, eerder dan nu. “Och, we weten nu tenminste dat hij naar een goede thuis gaat”, was het antwoord van een van de nakomelingen van de originele eigenaar.

Misschien is het best te begrijpen dat mensen veel waarde hechten aan de gedachte dat iemand een voorwerp zal restaureren en er zorg voor zal dragen, als er zoveel emotie is aan verbonden. Maar dat is niet enkel zo voor gekoesterde bezittingen.

Eerder dit jaar had mijn dochter autopech, en het herstellen van het probleem bleek niet economisch zinvol te zijn. Ze had een kleine vijf jaar met de auto, een doodgewone familiestationwagen, gereden, dus de emotionele gehechtheid eraan was bescheiden in vergelijking met een vijftig-jaar-oude wagen die symbool staat voor je kindertijd. Een schroothandelaar had er haar 2.200 pond (ruim 2.500 euro) voor geboden, maar toch besloot ze hem voor 2000 pond te verkopen aan een van de mecaniciens van haar garage. Die zou namelijk de auto herstellen voor zijn echtgenote.

De waarde van een gedachte

Hier hebben we dus een duidelijke indicatie van de waarde van een gedachte – of tenminste van deze gedachte. Het was voor mijn dochter 200 pond waard te weten dat de auto niet zou worden gesloopt voor onderdelen, maar opnieuw nut zou hebben voor iemand op dezelfde manier waarop hij dat voor haar had gehad – haar zoontje naar school brengen, boodschappen doen, gaan kamperen en wat al meer. Was het echt een wijs besluit daarvoor 200 pond op te geven?

Wel, wie ben ik om daarover te oordelen? Enkele jaren terug gaf ik mijn twintig jaar oude Yamaha stage piano aan mijn muziekleraar, die ze zou doorspelen aan een van zijn jonge leerlingen die nog geen degelijke piano had. Ik had ze op dat ogenblik kunnen verkopen op eBay voor wel 250 pond.

Nauwelijks twee weken geleden hoorde ik van mijn pianoleraar (tijdens een Zoomsessie!) dat de piano nu aan zijn tweede opdracht toe is (de eerste leerling bleek zo enthousiast dat zijn ouders besloten hadden zelf een piano aan te schaffen). En op een of andere manier is de gedachte dat mijn oude instrument, wel, instrumenteel is in het helpen van kinderen om de vreugde van het pianospelen te ontdekken, mij ook echt meer waard dan het geld dat ik had kunnen krijgen door het online te verkopen.

Er is natuurlijk een limiet op wat we bereid zijn op te geven voor een gedachte. Wanneer het gaat om het verkopen van ons huis zouden we het misschien wel liever verkopen aan een leuke familie, dan aan een projectontwikkelaar die het gaat afbreken en er in de plaats een flatgebouw gaat neerzetten. Als die ons 200 of zelfs 500 euro meer zou bieden, dan wijzen we hem mogelijk wel af. Geven we echter zoveel om wat er met ons huis gebeurt dat we nee zouden zeggen tegen een extra 1000 euro of meer?

repairshop3
De gedachten stromen volop (Foto: BBC screenshot)

Wellicht niet. Maar we hebben alvast gezien dat gedachten waardevol kunnen zijn. Zijn het echter wel gedachten, en gaat het niet om informatie? Ik weet niet wat de verkopers van de Hillman deden, maar mijn dochter heeft nooit echt gecheckt wat er met haar oude Volvo gebeurde, en ik deed dat evenmin met mijn piano. Het is niet echt de kennis waar we om geven, maar wel degelijk de gedachte.

Economie in gedachten

Het nieuwe studiegebied van de cognitieve economie buigt zich over hoe onze gedachten onze beslissingen en ons gedrag beïnvloeden, en levert inzichten op rond gedrag dat, wanneer je enkel naar materiële kosten en baten kijkt, moeilijk te verklaren lijkt. Wat we, een beetje achteloos, als ‘sentimentele waarde’ bestempelen komt tot leven wanneer we beseffen dat artefacten die we associëren met mensen of situaties uit ons verleden het vermogen hebben prettige gedachten te activeren.

Kijk maar naar het einde van eender welke episode van de TV-reeks The Repair Shop, waarin mensen oude, vaak defecte, voorwerpen brengen die dan door vaardige vaklieden in eer worden hersteld, en ze worden geconfronteerd met het resultaat. Hun reactie spreekt boekdelen.

Kijken naar onze gedachten helpt de macht van de verwachting te verklaren – de gedachte aan goede dingen in het verschiet – en zelfs de kracht van literatuur: de magie van inkt op papier die gedachten in onze geest plaatst. Onze tendens om te conformeren aan sociale normen kunnen we verklaren aan de hand van een materieel perspectief: net als in de stammen van onze verre voorouders, schenkt het signaleren van onze bereidwilligheid ons te schikken naar de regels van een groep ons ook nu toegang tot bescherming en steun wanneer we die nodig hebben. Maar onze tendens om anderen te overtuigen te doen als wij – dezelfde film gaan zien, of een auto van hetzelfde merk kopen – wordt veel makkelijker verklaard wanneer je doorhebt dat we van de gedachte houden dat anderen ons voorbeeld volgen.

Economie is fundamenteel de studie van menselijk gedrag, maar om dat helemaal te begrijpen, moeten we voorbij het materiële kijken, in onze geest.

Uitgelichte foto: CC BY Martin Cleary 

LEES OOK
Jelle De Mey / 27-03-2024

Peter Victor: ‘Technologie zal onze planeet niet redden’

De econoom roept op voor het herstel van de balans tussen onze levensstijl en wat de planeet aankan.
privéjet
Geoffrey Verbruggen / 18-03-2024

Wat spookt Katoen Natie uit in Uruguay?

Met een lucratief contract voor een haventerminal zet Katoen Natie de Uruguayaanse politiek op zijn kop.
Luchtfoto van de Terminal Cuenca del Plata in de haven van Montevideo die Katoen Natie sinds 2001 uitbaat.
Romaric Godin / 16-03-2024

De economische mythe van Taylor Swift

Het is een fabeltje dat de popzangeres eigenhandig in staat zou zijn om onze economie te redden.
De Amerikaanse popster Taylor Swift op het podium in Sydney in februari 2024.