Het duistere hart van Bas Heijne: vrijheid is er te veel aan

Christophe Degreef
NGB, Najaarscongres, NieuwegeinFoto: Robert Tjalondo
Bas Heijne Foto: Robert Tjalondo - Wikiportret, CC BY 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=12755053
NGB, Najaarscongres, NieuwegeinFoto: Robert Tjalondo
Bas Heijne (Foto: (c) Robert Tjalondo - Wikimedia)

Het artikel in Vrij Nederland geeft een goed overzicht van Heijnes denkwereld. Ooit begon Heijne als een vooruitgangsoptimist, die rationeel dacht dat het met de geschiedenis de goeie kant op ging. Maar de wetenschap en de kennis over de menselijke natuur doen hem nu het tegendeel geloven. Dat inzicht had hij toen hij Joseph Conrads roman Heart of Darkness vertaalde: in die roman verandert een beschaafde West-Europeaan in de binnenlanden van Afrika in een beest. De Europeaan had te veel vrijheid. De biologie van de mens is zo dat we nu beseffen dat we minder vrij zijn dan we dachten, zo voegt Heijne daar aan toe.

Heijne beroept zich nog op Sigmund Freud om zijn punt te maken: populisten appeleren aan het spanningsveld dat tussen de realiteit en de menselijke verlangens bestaat. In Peeters' (en Heijnes) woorden:

Na het lezen van Freuds essay Het onbehagen in de cultuur denkt Heijne dat de populisten zich volledig overgeven aan het ‘lustprincipe’ dat uit is op onbeperkte bevrediging van de verlangens, en geen rekening houdt met weerstanden, met wat Freud het ‘realititeitsprincipe’ noemt. Alle hindernissen die voor het realiseren van verlangens genomen moeten worden, worden genegeerd. De populisten, onder wie Donald Trump, willen hun ‘zelfbeschikking’ terug, maar alleen door een ‘brutale versimpeling’ van de werkelijkheid. De ‘dieper liggende boodschap van het huidige populisme’ is volgens Heijne: ‘de belofte om Freuds realiteitsprincipe ongedaan te maken. Niet langer hoef je je te vormen naar het beeld dat de buitenwereld je oplegt, want de wereld zal zich, goedschiks of kwaadschiks, moeten voegen naar jouw beeld van de wereld.’

En

Het andere dat Heijne van Freud leerde is het bestaan van de destructiedrift, ook wel doodsdrift genoemd, wat betekent dat de driftmatige hartstochten in de mens sterker zijn dan de rationele. Dat geldt voor iedereen, voor populisten en voor rationalisten. Alleen hebben rationalisten hun driften iets meer onder controle.

Dat doet - misschien ongewild door Heijne - denken aan wat de filosoof Friedrich Nietzsche al schreef in Voorbij goed en kwaad: de mens die de wereld alleen maar rationeel wil zien, wordt een slaaf van de waarheid. En gaat er aan ten onder.

 

 

LEES OOK
Steven Vanden Bussche, Samira Ataei / 10-06-2020

Mondmaskers: hoe de Belgische modesector buitenspel werd gezet

Defensie liet bij de bestelling van mondmaskers snelheid primeren boven kwaliteit. Uit documenten die Apache kon inkijken blijkt dat verschillende voorschriften tijdens de lopende…
mask-4964589
Redactie Apache / 03-05-2019

Formateurs: jij kan het schudden

Wie wil er nog peilingen en stemtests als u gewoon zelf een regering kan vormen? Speel nu Formateurs™, het politieke kaartspel van Apache.
Screen Shot 2019-04-30 at 20.30.03
Steven Vanden Bussche / 05-12-2018

Twee Turken erelid PEN Vlaanderen: 'Nationalisme creëert onvermijdelijk haat'

De Turkse onderzoeksjournalist Ahmet Sik en essayist en romanschrijver Ahmet Altan zijn twee nieuwe ereleden van Pen Vlaanderen. 'Nationalisme creëert onvermijdelijk haat', zegt…
Ahmet Altan (Foto (c) Picture Alliance/Photoshot)