‘Freelancers? Zo veel mogelijk uitpersen’

Tomas Bachot
Flexibel (Cartoon Bart Smits)
Cartoon Bart Smits
Flexibel (Cartoon Bart Smits)
Cartoon Bart Smits

Als zelfstandige journalist geniet je vrijheid. Dat klinkt aanlokkelijk, en met die gedachte in het achterhoofd stappen veel beginnende journalisten in het vak. De realiteit, zo blijkt uit gesprekken, is ontluisterend. Zo is het geen uitzondering dat freelancers meerdere maanden na publicatie van een artikel nog op hun geld wachten. “Vergelijk het met drijfzand. Je kunt er geen leven op bouwen”, zegt freelance journalist Maarten(*).

De problemen van freelancers beperken zich niet tot betalingen. Dat bewijst een greep uit de klachten die de Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ) behandelt. Een constante bestaat er wel: als een journalist naar de VVJ stapt, betekent dat vrijwel zeker het einde van zijn carrière bij dat medium.

Boven de hoofden

Freelance journaliste Hilde(*) werkte voor het maandelijkse reismagazine Grande. Op een dag stuitte ze op een artikel van haar hand op de website van Thomas Cook. “Het was een reportage over Napels voor een magazine dat in opdracht van Grande gemaakt was”, zegt Hilde. “Ik heb contact opgenomen met Thomas Cook om er een factuur van te maken. Zij lieten me weten dat ze niets fout deden. Boven de hoofden van de journalisten had Himalaya, de uitgever van Grande, een contract ondertekend met Thomas Cook. Daarin stond dat zij gebruik konden maken van de verschenen teksten.”

Grande was een heel klachtendossier”, gaat Hilde verder. “De hoofdredacteur bij Grande moest opstappen omwille van besparingen. De uitgever zelf, Koen Van Wichelen, nam zijn plaats in. Die was van mening dat stukken die in het verleden waren gemaakt, maar nog gepubliceerd moesten worden, niet meer gebracht moesten worden. Ik had nochtans e-mails die bewezen dat die stukken in opdracht van hen waren gemaakt. De onkosten waren ook al terugbetaald.”

Als uitleg kreeg Hilde te horen dat het stuk niet voldeed. Wanneer ze vroeg om verduidelijking en  naar wat verbeterd kon worden bleef het stil.

Vroeger was Grande kwalitatief. Door de crisis zakte alles in elkaar

Uiteindelijk stapte ze naar de VVJ. Om een rechtszaak te vermijden ging Grande akkoord met een minnelijke schikking. “In totaal moest ik nog 5.000 euro krijgen, daar heb ik maar 1.000 euro van gezien. Ook de advocaat moest daarvan betaald worden”, vertelt Hilde. “Voor mij was het in de eerste plaats een principekwestie. Zo trok de nieuwe hoofdredacteur de prijzen voor een artikel naar beneden. Geen probleem, je maakt zelf uit of je onder die voorwaarden blijft schrijven.” Maar de regel gold eveneens voor stukken die al afgeleverd waren, maar nog niet in het magazine waren verschenen. Niemand bij Grande durfde kritiek te uiten. “Ik vond dat iemand het moest opnemen.”

“Vroeger was Grande kwalitatief. Door de crisis zakte alles in elkaar”, stelt Hilde. “Zo werken ze momenteel vaak met gepensioneerde lezers die een verhaal insturen. Die krijgen dan honderd euro voor een artikel waar vroeger vijf à zeshonderd euro voor werd gegeven. Toen waren dat mensen die ervan moesten leven. Nu gaat het om mensen die trots zijn om eens in Grande te staan.”

Laattijdige uitbetaling

Trots, dat was ook Karen(*) toen ze vorig jaar haar eerste stappen mocht zetten als freelance journaliste bij Think Media (uitgever van onder andere P-magazine, Ché en Clint.be). “Ik was de hemel te rijk toen ze mij zagen zitten als fulltime redactrice”, vertelt ze. “Maar al snel bleek niet alles van een leien dakje te lopen.”

Think Media heeft een slechte naam als het draait om uitbetalingen

Think Media heeft een slechte naam als het draait om uitbetalingen. Karen werd pas drie maanden na publicatie vergoed. Meerdere freelancers bij Think Media, bij P-magazine om precies te zijn, lieten weten met hetzelfde probleem te worstelen. Over de betalingstermijn zegt de VVJ: “In principe zou dit moeten gebeuren kort (bv. twee weken tot een maand) nadat je je ereloonnota of factuur hebt opgestuurd, ongeacht of je werk al is gepubliceerd of uitgezonden.”

“Laattijdige uitbetaling is niet erg als je een aardige spaarboek hebt, maar voor een jonge persoon die graag nog een stapje in de wereld zet en nog geen vaste partner heeft, is het uiterst moeilijk om zo rond te komen”, zegt Karen. Na een half jaar werd ze bij Think Media bedankt voor bewezen diensten. “Nu heb ik terug een nine-to-five-job, waar elke maand correct wordt betaald. Daarnaast ben ik freelance journalist in bijberoep. Mijn raad is om geen zelfstandig journalist in hoofdberoep te zijn, tenzij je financiële reserve hebt."

Gemier en gepruts

Maarten verdient al twintig jaar zijn brood in de journalistieke wereld. Als freelancer en als vaste journalist. Hij schreef voor zowat alle Vlaamse kranten en windt er geen doekjes om. “Bij mediahuizen komt het hierop neer: freelancers, zo weinig mogelijk betalen en zo veel mogelijk uitpersen.”

justinederoman02
Cartoon Bart Smits

“Als freelancer moet je jezelf elke keer opnieuw verkopen. Dagelijks moet je met een schitterend idee afkomen. De verloning hangt af van het medium.

Maarten werkte even voor het best verkopende tijdschrift in Vlaanderen. “Dat liep zoals het hoorde. Daar maak je een tekst en in het begin van de volgende maand staat de vergoeding op je rekening. Er zijn andere tijdschriften waar dat een ongelofelijk gemier en gepruts is. Met als enige bedoeling je zo laat mogelijk uit te betalen. Dat betekent continu telefoneren en e-mailen. Opletten dat je de mensen die je e-mailt niet teveel op de zenuwen werkt. Maar toch aan je geld proberen te geraken, want je moet leven.”

Maar hoeveel verdient een zelfstandige journalist, als hij überhaupt wordt betaald? Een antwoord biedt het  artikel ‘Freelancen in Vlaanderen: hoeveel schuift dat?’ van Ivan Declercq in het vakblad De Journalist (mei 2009). Een voorbeeld: als freelance regioverslaggever aan de slag zijn is vaak pompen én verzuipen. Een indicatie bij Het Nieuwsblad: van 4€ (600 tekens) (…) tot 30€ (tot 7000 tekens), aangevuld met een ‘fix’ van enkele honderden euro per maand.

Slim zijn

Maarten werkte als freelance regiojournalist voor Het Nieuwsblad. “De fix is al jaren afgeschaft en vervangen door belachelijk lage bedragen. Ik heb voor die redactie ooit de berekening gemaakt bij de productie van een artikel. Ik vertrek van thuis uit, benzine kost mij zoveel. De inspanning kost mij zoveel. Jullie betalen mij zoveel. Ik kwam uit op tien euro verlies. Dat is hoe zij werken.”

“Bij Het Nieuwsblad spelen ze zo hard met je voeten. Continu zijn ze in herstructurering, continu worden de tarieven herbekeken. Dan kwamen ze met een nieuwe bron van inkomsten: fotografie. De journalist kreeg voor een foto 19 euro. Dat betekende het einde van de meeste fotografen. Die zijn dan ook massaal buitengezet. Als journalist maak je slechte foto’s.”

Er bestaat geen solidariteit tussen vaste medewerkers en freelancers

“Op een bepaald moment was de vergoeding zelfs niet meer belachelijk, ze was ronduit beledigend.”, vertelt Maarten. “Voor een paar euro per artikel deed ik het niet meer. Ze wilden de beste kwaliteit, heel veel inzet, primeurs maar zonder enige financiële inspanning. Dus heb ik ander journalistiek werk gezocht en schreef ik voor de krant enkel nog sporadisch. Ik herinner me een hilarische vergadering met correspondenten van Het Nieuwsblad. Het ging erover dat je met een tweede stuk op een bladzijde, maar 16€ verdient, zo’n 8€ netto. De coördinator zei slim te zijn. Hij raadde aan het bericht te kopiëren en in het systeem te zetten. Je werkt daar niet aan. Je pakt het gewoon en je stuurt het door. Dat is ook wat ik hoor bij collega’s van andere kranten. Het draait niet meer om de inhoud. Het gaat over hoe met een minimale bezetting toch elke dag de krant te vullen. En hoe zo veel mogelijk te besparen.”

Daarbij stipt Maarten een bijkomende moeilijkheid aan. “Er bestaat geen solidariteit tussen vaste medewerkers en freelancers. Bij De Morgen was ik de laatste freelancer die fulltime in het veld zat. Bij de sanering in 2009 werden ook veel freelancers afgedankt. Het moment dat er iets gebeurde met de freelancers was er op geen enkel moment reactie van de vaste medewerkers. Vaste medewerkers zien freelancers vaak als vuilnis. Dat is heel duidelijk. Het is ook die tegenstelling die door kranten wordt gebruikt om mensen tegen elkaar uit te spelen.”

Wettelijk kader

Met al deze klachten kan de freelance journalist bij de VVJ terecht. “Als er bijvoorbeeld klachten zijn over het niet betalen van facturen dan raden wij de gedupeerde aan om eerst contact op te nemen met zijn opdrachtgever om de zaak in der minne te regelen”, zegt Declercq. “Om eventueel nog een maand verlenging van betaling te geven. Helpt dat niet dan sturen wij een brief naar de uitgever waarin we vragen om de achterstallige factuur te betalen. Als dat nog niet lukt dan stappen wij in naam van ons lid naar een advocaat en laten we hem een aangetekende brief sturen. In vele gevallen werkt dat. Als uitgevers een aangetekende brief van een advocaat krijgen dan voelen ze nattigheid. Als dat mislukt stappen we naar de rechtbank.”

Lieten praat met de mediahuizen, niet met de gewone journalist. Wat weet zij van de sector? Ze krijgt de verhaaltjes van de hoofdredacteurs en de mensen die daarboven zitten. De mensen die zeer goed betaald worden.

Maar zoals eerder gezegd, wie bij de VVJ zijn beklag doet, verliest zijn job. Om die reden twijfelen (freelance) journalisten of ze er goed aan toen te protesteren. “Wij als freelance journalisten hebben geen vuist”, stelt Maarten.”Wij missen een orgaan dat sterk genoeg is. In alle bestaande organen zitten de mediahuizen. Dat zijn geen lieve jongens. Ze worden vaak bevolkt door oud-journalisten, die aan de andere kant staan en daar goed voor betaald worden. Zij waken over de budgetten, want daar draait het natuurlijk allemaal om. Minister Lieten praat met de mediahuizen, niet met de gewone journalist. Wat weet zij van de sector? Zij krijgt de verhaaltjes van de hoofdredacteurs en de mensen die daarboven zitten. De mensen die zeer goed betaald worden.”

De situatie van de zelfstandige journalist is zorgwekkend. Een mogelijke oplossing zou kunnen komen van een wettelijk kader. “Een wettelijk kader zou uitgeverijen verplichten om bepaalde minima te betalen en bijvoorbeeld rekening te houden met anciënniteit”, zegt Maarten. “Dat creëert zekerheid, wat zich weerspiegelt in werklust.“ Hilde beaamt, “Ik denk absoluut dat zoiets zeer nuttig kan zijn. Zo kunnen er zaken afgesproken worden. Zodat je weet hoeveel plaats een stuk krijgt, hoeveel je betaald wordt en wanneer je de betaling kan verwachten. Als ik naar de bakker ga dan moet ik ook direct betalen, niet nadat ik het brood heb opgegeten.”

Grande wenst geen commentaar te geven. Communicatiemanager Sven Verresen van Think Media wil wel reageren: “Wij hebben geen weet van dergelijke situatie (laattijdige uitbetaling,TB). Zoals in alle bedrijfstakken zal er mogelijk al eens een factuur te laat betaald worden. Daar zijn honderd en één verschillende redenen voor.“ Over de termijn van uitbetaling die bij Think Media gehanteerd wordt blijft de communicatiemanager vaag: “Ik denk niet dat ik inkijk in onze boekhouding moet geven.” Maar een freelancer die pas drie maanden na publicatie wordt betaald 'is niet onze filosofie', zegt Verresen.

(*) dit zijn pseudoniemen

LEES OOK
Koba Ryckewaert / 01-12-2023

Welke toekomst voor de digitale journalistiek?

De nieuwsmedia van de toekomst zien zich online geconfronteerd met een virulente publieke sfeer.
sociale media
Janine Meijer / 23-12-2022

‘Dat jongeren geen interesse hebben in nieuws is een misvatting’

Jongeren halen hun nieuws vooral op sociale media.
afhakers jongeren en nieuws
Steven Vanden Bussche / 03-10-2022

Nieuwsalgoritmes kunnen burgers breder informeren

Onderzoekers ontwikkelden een algoritme dat een bredere waaier van nieuws voorschotelt.
smartphone