Een eerste vaststelling is dat dit plein nog niet zo lang geleden geen plein was, maar een plek waar je het hoofd boog voor koning Auto. Het zijn de Brusselaars zelf die met hun burgeractie ‘Picnic the streets’ de bewindslieden van hun stad uit hun bewustzijn van zelfhypnose hebben geholpen wanneer het over de aanwezigheid van wagens gaat. Het is mede door die druk dat er sinds anderhalf jaar een echt plein uit de eenentwintigste eeuw is ontstaan, veroverd op de twintigste eeuw. Ik was toevallig in Brussel tijdens de vreselijke IS-aanslagen op die dinsdagmorgen. Samen met enkele buitenlandse collega’s was ik op uitnodiging van literatuurhuis Passa Porta aan het praten over ‘nood en noodzakelijkheid’ in de letteren. Het verruimt je blik als je met vakbroeders en –zusters uit andere landen met gedachten wisselt. Maar die dinsdag in het PassaPorta-gebouw aan de Dansaertstraat, nauwelijks een paar honderd meter van de Beurs, werd heel dat gesprek een scène uit een theaterstuk van Tsjechov met personages die zich opgesloten voelden, radeloos en reddeloos, met elkaar pratend in het volle besef dat er anders niets kon worden gedaan.
Verwarring
Die dag werd er al op dat plein met woorden getoverd die door zoveel burgers met krijt werden aangebracht. Er waren boodschappen van hoop en woede. De mensen die eromheen stonden toonden boosheid, ontreddering en verdriet. Het was een spontaan ritueel op een spontaan ontstaan plein en ik was diep onder de indruk vanwege de vreemde stilte die er heerste en van mensen die zich moeiteloos met elkaar verbonden. Toen kwamen de cameraploegen. Dat viel nog enigszins mee. Nieuws is nieuws en die journalisten doen hun job. Maar het werd heftiger, veel heftiger. Binnen een oogwenk leek heel de wereld daar neer te strijken. Er kwamen satellietwagens, trucks, partytenten en andere set-ups, kabelleggers, technici, sterjournalisten van heel de wereld. Laat op de avond keerde ik terug naar mijn hotel. Er stonden nog mensen op het plein te rouwen aan de bloemen, de kaarsen en de knuffels, maar evenzeer omgeven door een gezamenlijke zoemtoon van minstens dertig journalistieke units uit alle hoeken van de Westerse wereld.
De verwarring is totaal. Mensen gewagen over een politiestaat, anderen vrezen voor een burgeroorlog, geleid door de islam of extreemrechts en spreekbuizen van beide extremen reageren op vrijwel alles met de slogan dat alle flikken klootzakken zijn
In de loop van de daaropvolgende dagen krijg je een slingerbeweging tussen opperste sereniteit en afschuw. Op het ene moment staat iedereen met tranen in de ogen te luisteren naar het filharmonisch orkest om dan, nauwelijks een dag of twee later, hooligans met een blik bier in hun klauw te moeten tolereren die ‘op hun manier’ hun verbondenheid wilden uiten, waarbij sommigen meenden dat het nuttig was om voor het journalistiek oog van ieder en dat van veel te laat reagerende agenten met hun arm in de lucht de fascistengroet te brengen. Afgelopen weekeinde verklaarde extreemrechtse spreekbuis Rob Verreycken dat de woede van zijn kameraden ook een plek moet krijgen op dat Beursplein.
Dat lukte uiteindelijk geen tweede keer op rij, gezien de politie afgelopen zaterdag zelf dan maar besliste wie er op het plein stond te rouwen en wie er illegaal stond te demonstreren. De mensen die hardhandig werden opgepakt bleken niet meteen extreemrechts, waardoor de argwaan overal toenam. Intussen was er een ware veldslag gaande in Molenbeek waar plaatselijke jongeren de politie aanvielen en extreemrechts eveneens heel even haar goesting kon doen, zij het op een loopje en van hier naar ginder. Nu is de verwarring totaal. Mensen gewagen over een politiestaat, anderen vrezen voor een burgeroorlog, geleid door de islam of extreemrechts (hangt af waar je zelf het meest schrik van hebt), en spreekbuizen van beide extremen reageren op vrijwel alles met de slogan dat alle flikken klootzakken zijn.
Langetermijn
Intussen mochten we vernemen dat het Belgisch volk, aldus een of andere peiling, vooral kwaad is op de overheid. Zou het niet kunnen dat het Beursplein een plek is waar een rekening wordt gepresenteerd van ongeveer alles wat faalt in dit land? Zoals elke tragedie samen te vatten valt met de vaststelling dat er een rekening openstaat die op een of andere manier moet worden betaald, wordt dit nu ook in dit land en de gebeurtenissen op dat plein door zoveel burgers duidelijk gemaakt. De politieke wereld acht zich al decennia opgejaagd door het leven op korte termijn, waarbij de tunnelvisie en het carrièrebeeld van zoveel politici de samenleving heeft gevormd die we nu hebben.
De politieke wereld acht zich al decennia opgejaagd door het leven op korte termijn, waarbij de tunnelvisie en het carrièrebeeld van zoveel politici de samenleving heeft gevormd die we nu hebben
Langetermijnvisie? Nee dus, niet echt. Rekeningen kunnen altijd worden doorgeschoven, klokkenluiders over toenemende radicalisering (zoals onderzoekster Hind Fraihi) of over de prijs van racisme (zoals politica Paula D’Hondt) kunnen altijd worden genegeerd, verkeerd begrepen of uitgelachen, een fataal buitenlands beleid in het bloedspoor van de VS kan altijd worden bestendigd en bezegeld met de mogelijke aankoop van nieuwe gevechtsvliegtuigen, banden met schurkenstaten zoals Saudi-Arabië of Turkije zouden altijd nog inniger kunnen worden, alles kan altijd nog normaal blijven of er kan worden gedaan alsof het normale dra wederkeert.
Niettemin: op een bepaald moment is de hypnose van het woord ‘altijd’ uitgewerkt en moet een overheid duidelijk maken dat de rekening in haar totaliteit kan worden aangepakt. Dat zou normaal zijn, de rest is blijven spelen met vuur voor het oog van de wereld.
