Deal met 3M legt wanbeleid Oosterweel bloot

Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) pakte vorige week woensdag (6/7) uit met het nieuws dat er, na maandenlang onderhandelen, een deal was ondertekend tussen de Vlaamse Regering en 3M. Het chemiebedrijf in Zwijndrecht, dat verantwoordelijk is voor de PFAS-verontreiniging, legt ruim 571 miljoen euro op tafel.

Het gros van dat geld dient om de PFAS-verontreiniging (gedeeltelijk) aan te pakken, maar een aanzienlijk deel (115 miljoen euro) wordt gereserveerd voor de bouw van een waterzuiveringsinstallatie op de eigen site.

Half miljard euro

Het chemiebedrijf is bereid om een flinke smak geld neer te tellen en dat zou goed nieuws kunnen zijn. Anderhalf jaar terug had in Vlaanderen immers nauwelijks iemand over PFAS gehoord. Nu ligt er plots meer dan een half miljard euro op tafel.

Dat 3M zoveel geld ophoest, is de verdienste van de klokkenluiders die de PFAS-verontreiniging op de kaart hebben gezet. Zonder hen sprak vandaag niemand over de forever chemical. Zonder hen zou bouwheer Lantis volop een Scheldetunnel aan het graven zijn dwars door de vervuiling heen, zonder bijkomende beschermingsmaatregelen. Er zou een de facto stort aangelegd zijn met zwaar verontreinigde grond en buurtbewoners zouden nog steeds nietsvermoedend de eieren van hun eigen kippen aan het eten zijn.

Vandaag is dat niet (meer) het geval en dat is dankzij klokkenluiders en milieuactiegroepen en ondanks de Vlaamse Regering en het (voormalige) Antwerpse college die de zaak jarenlang stilhielden.

Wanbeleid

Maar kunnen klokkenluiders en actiegroepen blij zijn met de deal die Zuhal Demir met 3M beklonk? Een nota van het advocatenkantoor Omega Law dat de Vlaamse Regering bijstond, vertelt een zeer dubbel verhaal.

Het advocatenbureau, aangesteld door de Vlaamse Regering, omschrijft de deal als “een goed onderhandeld evenwichtig akkoord”. Maar tegelijk hangt de nota een ontluisterend beeld op van hoe de Vlaamse Regering de voorbije jaren de flaters opstapelde in het dossier.

De nota maakt duidelijk hoe dat wanbeleid de contouren voor de deal bepaalde. Politieke beslissingen uit het verleden hebben de mogelijkheid gehypothekeerd om 3M via gerechtelijke weg veel zwaarder te doen bloeden.

“Met het oog op het vinden van een adequate en snelle oplossing voor de gerezen PFAS-problematiek te Zwijndrecht en omstreken werd de voorkeur gegeven aan het aangaan van onderhandelingen met 3M, liever dan de gerechtelijke weg in te slaan”, staat te lezen in de aanhef van de nota.

Een deal maken zou sneller gaan, maar vooral: de uitkomst van een gerechtelijke procedure zou bijzonder onzeker zijn. Die onzekerheid, zo specificeert de nota, heeft veel te maken met politieke beslissingen uit het verleden die de kans op succes voor de rechtbank hypothekeerden.

Mede-aansprakelijkheid

Het lijstje met politieke flaters is dan ook aanzienlijk. Vooreerst is er de geheime dading die werd afgesloten tussen Lantis en 3M “waardoor de kansen op succes om via gerechtelijke weg vanwege 3M alsnog een hogere compensatie te bekomen voor de extra kosten van de Oosterweel-werken veroorzaakt door de bodemverontreiniging werden bemoeilijkt”.

Belangrijker nog is dat “het risico op mede-aansprakelijkheid in hoofde van de Vlaamse overheid niet volledig (kon) worden uitgesloten” omdat de handelswijze van die overheid “als onvoldoende daadkrachtig/voorzichtig zou kunnen worden gekwalificeerd”.

Dat wordt in de nota ook heel concreet gemaakt:

Het Vlaams Gewest/OVAM/de Milieu-inspectie werden in die periode immers regelmatig geconfronteerd met onderzoeken/standpunten/adviezen over de aanwezigheid, kenmerken en mogelijke gevaren van PFOS of zij behoorden daarvan redelijkerwijze op de hoogte te zijn, en er werd vastgesteld dat door 3M Belgium overtredingen werden begaan. Aangevoerd zou kunnen worden dat er geen afdoende specifieke maatregelen werden genomen (buiten een beperkt bodemsaneringsproject in 2009 en een lichte administratieve boete in 2019) en pas in 2021 no regret-maatregelen werden gecommuniceerd aan de bevolking.

Die passage raakt aan zowat alle elementen van het wanbeleid waarvoor de onderzoekscommissie PFAS-PFOS geen politieke verantwoordelijkheden wilde aanduiden.

Juiste prijs

De belangrijkste positieve elementen van de nieuwe dading hebben vooral te maken met wat de deal niet doet. Zo hypothekeert de nieuwe dading de rechten van omwonenden om te procederen tegen 3M niet. De dading grijpt ook niet in op het strafrechtelijk onderzoek.

Bedenkelijk is dan weer dat de eerste dading wel overeind blijft. Die blijft als een molensteen rond de nek van het publieke belang hangen. En dat beseft 3M maar al te goed, zo leert de nota nog.

(…) verwees 3M tijdens de onderhandelingen herhaaldelijk naar de dading die reeds voorheen was afgesloten met Lantis (toen nog BAM) en wees zij erop dat de litigation risk diende verdisconteerd te worden in het akkoord.

Vrij vertaald: de dading drukte de prijs die 3M bereid was te betalen.

Rekening

Voor de omwonenden en voor de aanpak van (een deel) van de verontreiniging bevat de deal ongetwijfeld ook positieve elementen. Los van de politieke flaters zou voor de rechtbank het bewijs leveren van de relatie tussen de vervuiling en gezondheidsproblemen ook geen sinecure zijn.

Maar het blijft bijzonder pijnlijk dat wanbeleid de mogelijkheid om dat met kans op succes te proberen de nek omwrong. De kans om veel meer druk te zetten op 3M en het chemiebedrijf zo een correcte, veel hogere prijs te laten betalen, werd verkeken.

We kennen intussen de reden waarom dat zo moest lopen. Alleen wordt ze politiek niet verwoord: Oosterweel moest er komen, koste wat het kost. De rekening daarvoor krijgen we nu gepresenteerd. Voor 3M zijn het solden.