Zou het?
In Den Haag werd op 21 juni 2018 de Tussenstand vrijgegeven van de Staatscommissie Parlementair stelsel, beter bekend als de commissie Remkes. Ze werd op 1 februari 2017 opgericht, op verzoek van de Kamervoorzitters (van de eerste en de tweede kamer) als reactie op een toezegging van Minister-president Rutte in 2014. Die had, onder druk gezet, heel zuinigjes ingestemd met een onderzoek naar een betere werkwijze van de Eerste en Tweede kamer.
De brief van de Kamervoorzitters verbreedde die zuinige taakstelling naar de omschrijving dat de in te stellen commissie zou gaan onderzoeken of ‘’het parlementair stelsel voldoende toekomstbestendig is’’.
Nog weer wat later, wanneer de commissie werd ingesteld, heette het dat de commissie uitgaat van de opvatting ‘’dat het parlementaire stelsel een cruciaal onderdeel is van onze democratische rechtsstaat’’, waarmee dus de democratische rechtsstaat de focus van de commissie wordt.
Reflecteren
Vanwaar al die verbredingen? Om dat te begrijpen is een gefundeerde inschatting nodig van de politieke machtsverhoudingen, en vervolgens van de vraag hoe Nederlandse politieke partijen daarmee omgaan.
In de tweede kamer ligt het brandpunt van de Nederlandse politieke macht. Het is dan ook niet voor niks dat juist daar het verzet tegen allerlei democratiserende ingrepen het grootst is.
Niet verrassend bijvoorbeeld dat de feitelijke motie die leidde tot het instellen van de Commissie Remkes uit de Eerste kamer kwam, het orgaan in de Nederlandse staat dat bij uitstek bedoeld is om te reflecteren op al het beleid dat uit de koker van regering en Tweede kamer komt.
De zorgen van de Eerste kamer zijn het die een tegenspartelende Rutte en een stug machtsblok in de Tweede kamer naar de slachtbank van de Staatscommissie Remkes slepen.
Tussenstand
Bij de nu gepresenteerde tussenstand wordt duidelijk wat de pijnpunten zijn: allereerst het referendum, getorpedeerd door de partij die het vroeger had uitgevonden, D66, nadat ze hadden moeten vaststellen dat ze door het referendum meer macht moesten inleveren dan ze graag hadden.
Remkes stelt een correctief referendum voor, een referendum dat beslissingsbevoegdheid geeft aan de bevolking, waarmee D66 dus overruled wordt, maar dat ook correctief wordt genoemd omdat het ongewild beleid corrigeert.
Met nadruk stelt Remkes dat het referendum dus een verbetering is van het democratisch stelsel en niet een afzwakking. En dat is veelzeggend, want als eerste probleem dat de commissie wil opstellen, is er het breed gedragen gevoel - aangetoond in onderzoek - onder Nederlanders dat ze meer te zeggen willen hebben, meer democratie en niet minder.
De commissie wil juist aan dat gevoel tegemoet komen. Dat blijkt ook uit andere voorstellen, zoals de gekozen formateur, en het buiten spel zetten van de macht van politieke partijen door op personen te laten stemmen in plaats van op partijen, plus het zoeken naar een meer per regio uitwerkend kiesstelsel, waardoor de democratie meer naar de basis zou worden teruggebracht.
Confrontatie
Het zijn opvattingen die je misschien eerder van een buitenparlementaire oppositiegroep zou verwachten, maar hier moet niet te snel geoordeeld worden. De Commissie bestond uit 8 leden waarvan 6 typische leden van het politiek establishment (inclusief D66) en 2 experts, beiden politicoloog en bezig met kiezersgedrag.
En dan toch deze confronterende koers? Jazeker, want als er iets duidelijk is uit het optreden van de commissie Remkes is, dan wel dat men in het politieke establishment behoorlijk geschrokken is van de stem van het volk. Niet zozeer die van lieden als wijlen Pim Fortuyn, maar wel die van Geert Wilders (en Trump) en wel die van clubs als Geen Stijl (deel van het Telegraafconcern) die referenda naar hun hand kunnen zetten.
De commissie is vooral gedreven door de bedreiging van de rechtstaat die zij uit zien gaan van nieuw rechts, en verwoed verzet in alle lagen van de bevolking tegen het beleid van de politieke klasse. Plots wordt niet meer gepraat over privatiseringen, plots wordt toch maar klimaatbeleid omarmd, zij het dan tegen heug en meug, en ondertussen wordt de toekomst van diverse heren voorbereid door het weggeven van cadeautjes als de Dividendregeling voor Shell en Unilever (de uitgang wordt alvast goed in het oog gehouden).
De commissie Remkes kiest de vlucht vooruit en wil het parlementaire stelsel redden, zoals haar oorspronkelijke taakstelling was, door grotere delen van het gedrag van de kiezer te kanaliseren en een rechtsstatelijke basis te geven. Het gaat hen om verbetering van de machine, niet om het afschaffen ervan. De Nederlander wil meer democratie, en die kan hij nu krijgen, zolang de bestaande elite dan maar langer haar posities gewaarborgd heeft.
De conclusie kan dan ook geen andere zijn dan dat het oppositioneel ogende Tussenstandrapport van de commissie laat zien dat men hoe dan ook het bestaande geheel aan politieke partijen uiteindelijk de hand boven het hoofd wil houden .
Representatieve democratie ja, maar alleen als daarin de oude elites het voor het zeggen houden.
